Amerikës i pëlqen të mendojë për veten si toka e mundësive të mëdha, dhe të tjerët e shohin atë pak a shumë me të njëjtin mendim. Por, ndërkohë që ne të gjithë mund të mendojnë për shembuj të amerikanëve, të cilët u ngritën në krye të posteve, ajo që ka vërtet rëndësi janë statistikat: në çfarë mase janë gjasat që rrjedha e jetës së një individi të varet nga të ardhurat dhe edukimi i tij ose i prindërve të tij? Në ditët e sotme, këto shifra tregojnë se ëndrra amerikane është një mit. Barazia e mundësive është më e vogël në Shtetet e Bashkuara se sa është sot në Evropë – ose, në çdo vend tjetër të përparuar industrial, për të cilat ka të dhëna.
Kjo është një nga arsyet pse Amerika ka nivelin më të lartë të pabarazisë se ndonjë vend tjetër i avancuar – dhe ky hendek me pjesën tjetër të shteteve ka ardhur duke u zgjeruar. Gjatë “rikuperimit” të viteve 2009-2010, SHBA të ardhurat e fituara zunë vetëm 1% nga 93% që ishte rritja e të ardhurave të përgjithshme. Tregues të tjerë të pabarazisë – si pasuria, shëndeti, dhe jetëgjatësia – janë gjithashtu me tregues të këqij, për të mos thënë keq fare. Tendenca e qartë që po ndodh është përqendrimi i të ardhurave dhe pasurisë në majë, ndërsa varfëria pëson rritje në pjesën e poshtme. Do të ishte ndryshe, nëse të ardhurat e atyre që janë në majë janë rezultat i kontributeve më të mëdha për shoqërinë, por Recesioni i Madh tregoi të kundërtën: edhe bankierët të cilët kishin udhëhequr ekonominë globale, si dhe firmat e tyre, në prag të shkatërrimit, morën shpërblime marramëndëse. Një vështrim më nga afër tek ata që janë në krye zbulon se ka një rol të shpërpjesëtuar për qiramarrësit-: disa e kanë fituar pasurinë e tyre duke ushtruar fuqinë e monopolit, të tjerët janë drejtorë të cilët kanë përfituar nga mangësitë gjatë drejtimit të korporatave duke nxjerrë kështu për veten e tyre një pjesë të tepërt të të ardhurave të korporatave; dhe të tjerë kanë përdorur lidhjet politike për të përfituar madje edhe nga bujaria e qeverisë – si çmime tepër të larta për atë që qeveria blen (ilaçe), ose çmimet tepër të ulëta për atë që qeveria shet (të drejtat minerare). Gjithashtu, një pjesë e pasurisë së atyre që janë në sektorin financiar vjen nga shfrytëzimi i të varfërve, nëpërmjet praktikave të kredive grabitqare dhe abuzive. Ata që janë në krye, në raste të tilla, janë pasuruar në kurriz të drejtpërdrejtë të atyre në pjesën e poshtme.
Nuk do të ishte kaq keq, sikur të jepej edhe një kokërr e të vërtetës për këto hile ekonomike – nocioni i çuditshëm që të gjithë përfitojnë nëse pasurohen ata lart. Por shumica e amerikanëve sot janë më keq – me të ardhura reale të ulëta (inflacioni është rregulluar kohët e fundit) – se sa ata që ishin në vitin 1997, një dekadë e gjysmë më parë. Të gjitha të mirat e rritjes kanë shkuar lart, në krye. Mbrojtësit e pabarazisë së Amerikës argumentojnë se të varfrit dhe ata në mes nuk duhet të ankohen. Është e vërtete se të varfrit janë duke marrë një pjesë më të vogël të byrekut nga sa merrnin në të kaluarën, por byreku po rritet aq shumë, në sajë të kontributeve të të pasurve dhe supermilionerve, sa madhësia e fetës së e tyre është në të vërtetë më e madhe. Por, përsëri, faktet e kundërshtojnë kategorikisht këtë. Në të vërtetë, Amerika u rrit shumë shpejt në dekadat pas Luftës së Dytë Botërore, kur ajo po rritej si një e tërë, sepse ka që nga viti 1980 kur ajo filloi të rritej veçmas. Kjo nuk duhet të duket si një e papritur, menjëherë pasi kupton burimet e pabarazisë. Kredimarrje e deformon ekonominë. Forcat e tregut, natyrisht, luajnë rol, por tregjet janë të kornizuara nga politika, dhe në Amerikë me sistemin e saj thuajse të korruptuar të fushatave elektorale, politika është e kornizuar nga paraja. Për shembull, është një ligj i falimentimit që privilegjon shumë devijime tek të gjithë të tjerët, por nuk lejon ndalimin e borxhit të studentëve, pa marrë parasysh se sa i pamjaftueshëm është arsimi që ofrohet, duke pasuruar kështu bankierët dhe varfëruar shumë ata që janë më poshtë. Në një vend ku paratë çojnë përpara demokracinë, një legjislacion i tillë është bërë i parashikueshëm.
Por të rrisësh pabarazinë nuk është e pashmangshme. Ka ekonomi tregu që po ecin shumë mirë, si në drejtim të rritjes së GDP dhe rritjes së standardit të jetesës për qytetarët e tyre. Disa prej tyre madje janë duke reduktuar pabarazinë.
Amerika është duke paguar një çmim të lartë për të vazhduar në drejtimin e kundërt. Pabarazia shkakton rritje të ulët dhe më pak efikasitet. Mungesa e mundësive do të thotë se pasuritë e saj më të vlefshme – njerëzit e saj – nuk janë duke u përdorur plotësisht. Shumë njerëz që janë në fund, apo edhe në mes, nuk po jetojnë dot deri në potencialin e tyre, sepse të pasurit, që kanë nevojë për pak shërbime publike dhe shqetësohen se një qeveri e fortë mund të rishpërndajë të ardhurat, përdorin ndikimin e tyre politik për të ulur taksat dhe shkurtuar shpenzimet qeveritare. Kjo çon në mungesës së investimeve në infrastrukturë, arsim dhe teknologji, duke penguar motorët e rritjes.
Recesioni i Madh e ka përkeqësuar pabarazinë, me shkurtimet në shpenzimet themelore sociale dhe me papunësi të lartë duke bërë presion për rënie mbi pagat. Për më tepër, Komisioni i Kombeve të Bashkuara për Ekspertët mbi Reformat Monetare dhe Financiare është duke hetuar shkaqet e Recesionit të Madh, dhe së bashku më Fondin Monetar Ndërkombëtar kanë paralajmëruar se pabarazia çon në paqëndrueshmëri ekonomike.
Por, më e rëndësishmja është se pabarazia e Amerikës është duke minuar vlerat dhe identitetin e saj. Me rritjen e pabarazive të tilla ekstreme, nuk është për t’u habitur që efektet e saj të manifestohen në çdo vendim ndaj publikut, nga sjellja e politikës monetare për alokimet buxhetore. Amerika ka bërë një vend jo “me drejtësi për të gjithë”, por me favorizim për të pasur dhe të drejtësisë për ata që mund ta përballojnë atë – e dukshme kjo mbyllje të krizës, në të cilën bankat e mëdha besonin se ato ishin shumë të mëdha jo vetëm për të dështuar, por edhe që të mbaheshin përgjegjëse.
Amerika nuk mund të konsiderojë më veten si vendi i mundësive të mëdha, që ajo ishte dikur. Por nuk ka pse të shkojë në këtë mënyrë: ajo nuk është shumë vonë për të rivendosur ëndrrën amerikane.
Përkthyer nga: Blerina BRAHO
