Tërmeti në Armeni në 7 dhjetor 1988, ku Erevani, solli një model ushtarak perfekt
SI DUHET TË KRYHET SHËRBIMI SHËNDETËSOR NË RAST TËRMETESH
Detyra kryesore fillestare ishte klasifikimi i dëmtimeve dhe në vazhdim mjekimi i të dëmtuarve
Prof. Ass. Dr Spiro V. Mëhilli
Karakteri i papritur i katastrofës dhe shtrirja e tij me shkatërrime ndërtesash dhe me një numër të madh viktimash ose të dëmtuarish, rëndohet më tepër kur midis tyre ka mjekë, personel mjekësor dhe të afërm, dukuri që çon në uljen e cilësisë dhe ndihmës mjekësore. Në katastrofa të tilla si tërmete, zjarre masive apo përmbytje për shkak të forcave të natyrës asnjë drejtues shteti apo qeveri nuk mund ta parashikojë e për më tepër ta parandalojë një dukuri të tillë. Detyra e tyre është të ngrenë në këmbë të gjithë strukturat shtetërore dhe të gjenden pranë njerëzve në nevojë. Pas marrjes së lajmit për katastrofë, në radhë të parë duhet të shkundet Ministria e Mbrojtjes me personelin e saj mjekësor. Dikur në strukturën e shërbimit shëndetësor në Ministrinë e mbrojtjes ka ekzistuar dhe një regjiment special mjekësor. Mjekët kirurgë dhe anesteziologë që organikisht i përkisnin asaj strukture ishin të inkuadruar pranë Institutit të Kërkimeve Mjekësore Ushtarake dhe në rast nevoje shkonin në detyrë. Nuk e di nëse ekziston tani një regjiment i tillë.
Tjetër gjë është të flasësh për grupe avari-shpëtuese
Në katastrofën që ndodhi këto ditë tek ne personeli mjekësor i spitalit të traumës duhet të jetë gjendur përpara një situate tejet të vështirë. E them këtë nga numri i vogël i shtretërve, kur çdo ditë në vend ndodhin aksidente të shumta dhe të gjitha rastet e rënda përplasen në Tiranë. Për raste katastrofash duhet të ketë vende të veçanta me një numër shtretërish të caktuar për të përballuar situatën. Në vijim të këtij shkrimi do të jap një rast fatkeqësie që ndodhi në Armeni në 7 dhjetor 1988, ku Erevani, kryeqyteti i vendit u dëmtua shumë rëndë. Nuk dua të japë sesa shtëpi u shkatërruan apo u dëmtuan dhe sesa viktima pati, por sesi u organizua një ekipi nga qendra për t’i shkuar në ndihme banorëve në nevojë. U dërguan dy ekipe mjekësore, ai kirurgjik i kryesuar nga kryekirurgu i Ministrisë së mbrojtjes së BRSS, profesor gjeneralmajor i shërbimit mjekësor E. A. Neçajev dhe ai terapeutik i kryesuar nga krye/terapeuti i Ministrisë së Mbrojtjes së BRSS, profesor gjeneralmajor i shërbimit mjekësor V.T. Iveshkin,. Sipas tyre në momentet e para organizimi i shërbimit shëndetësor merr pamjen e rregullt me futjen e brigadave shëndetësore ushtarake, sidomos atyre kirurgjikale dhe në rrjedhim organizimi i punës në vatrat e tërmetit. Në 8 dhjetor 1988 në Erevan shkoi një ekip prej 293 vetash. Në përbërje të tij ishin profesorë dhe punonjës të Akademisë Mjekësore me emrin e S. E. Kirovit dhe të Fakultetit të Mjekësisë Ushtarake. (Për kuriozitet, në Akademinë Mjekësore me emrin e Kirovit në Leningrad studiuan 18 veta për mjekë, në kursin e refeksionimit 11 veta dhe në kursin e lartë 11 veta, gjithsej 40 veta) dhe përbëhej nga 128 kirurgë ushtarakë fushorë; 32 anestezistë dhe transfuzionologë, specialistë të detoksifikimit ekstrakapilar; 18 terapeutë, psikiatër, neuropatologë; 8 laborantë, mikrobiologë, imunologë; 9 mjekë në specialitete të ndryshme dhe 98 ndihmësmjekë. Brenda disa orëve u dërguan 450 shtretër. Detyra kryesore fillestare ishte klasifikimi i dëmtimeve dhe në vazhdim mjekimi i të dëmtuarve. Është e qartë se në fillim, shumica e të dëmtuarve do të kenë trauma të vogla, sepse ata vijnë vetë në qendrat shëndetësore. Në Leninakanie fjala vjen në 6 orët e para u paraqitën për ndihmë mjekësore 600 veta. Nga ata, vetëm ¼ ishin në gjendje të rëndë me trauma të mbyllura të barkut shoqëruar me dëmtime të organeve të brendshme ose me fraktura të hapura të kockave të gjymtyrëve.
Në përgjithësi nga ekipi u trajtuan 4646 veta. Nga këta, 49,7% kishin fraktura të gjymtyrëve dhe të baçinit (legenit); 27,1% dëmtime të kokës dhe të kolonës vertebrore; 10,7% dëmtime të gjoksit dhe të barkut dhe 12,5% dëmtime të indeve të buta. Shifra 12,5% është e ulët sepse shumë veta u mjekuan ambulatorisht për dëmtime të lehta. Për 20 ditë punë ndihme të specializuar dhe të kualifikuar u trajtuan 1250 të dëmtuar dhe u kryen 1485 ndërhyrje kirurgjike: fasciotomi-nekrotomi në 524 veta, përpunim kirurgjik i plagëve në 262 veta, ripozicionim dhe imobilizim i copave kockore në 164 veta, amputim dhe riamputim në 155 veta, osteosintezë në 95 veta, ndërhyrje kirurgjike në traumat e kokës, qafës dhe kolonës në 58 veta, laparatomi në 15 veta dhe hemodializë në 212 veta.
Rëndësi të veçantë mori Sindroma e Shtypjes së Vazhdueshme ose Krash Sindroma.
Nga 3203 të observuar, ajo u takua në 765 veta (23,8%). Si shifër ishte më e lartë se në tërmetet e rënë në Ashkabad (3,8%), në Marok (7,6%), në Jugosllavi (5,5%) dhe në Itali (21,8%). Shkalla e lehtë e sindromës u takua në 22% të të observuarve, ndërsa shkalla e mesme dhe e rëndë në 78%. Pacientët me sindromë të shkallës së lehtë dhe të mesme për të marrë ndihmë mjekësore në përgjithësi erdhën 12 orët e para. Ata me Krash Sindromë të rëndë mbetën nën rrënoja për 24 orë ose edhe më shumë. Midis të dëmtuarve pati dhe gra, ku 5% e tyre ishin në faza të ndryshme të shtatzënisë. Nga 765 veta me këtë sindromë u kryen 1015 ndërhyrje kirurgjike. Në mbi 50% u bë fasciotomi dhe nekrotomi. Përpara fasciotomisë u bënë kërkime duke përdorur metodat fizike dhe mbi të gjitha ato kapilarofotometrike. Fasciotomia u bë pas fillimit të edemës progresive shoqëruar me çrregullime limfatike dhe qarkullimit të gjakut në gjymtyrë, shoqëruar me nekrozë të muskujve edhe zhvillimin e infeksionit purulent anaerob. Për amputimet dhe riamputimet u vlerësuan dëmtimet e gjymtyrëve me nekroiscemi totale dhe infeksion progresiv të plagëve. Ndërhyrjet në traumat e ndërlikuara u bënë me narkozë endotrakeale në 16,2% të rasteve dhe intravenoze në 27,3%. 212 ndërhyrje operative u bënë për hemodializë dhe hemorezorbim. U panë ndërlikime në 50,8% të të dëmtuarve të mesëm që trajtoheshin me mjekim konservativ. Në 49,2% të rasteve ndërlikimet ishin të rënda, prandaj u kalua në detoksikimin ekstrakorporal me hemodializë dhe me hemoabsorbim. Në të dëmtuarit rëndë në 289 raste u morën analiza mikrobiologjike nga plagët dhe përgjigjet treguan në 100% prani të florës multimikrobike me proteus, escherichia coli, pseudomonas auruginosa dhe streptococcus fecalis. Në 20% të analizave u pa dhe prania e mykut. Praktika e ditëve të para tregoi pamjaftueshmërinë profesionale në përgatitjen e specialistëve të profilit terapeutik gjatë punës në kushtet e tërmetit sidomos në trajtimin e Krash Sindromës.
Fatmirësisht në tërmetin që kaloi një pjesë e mirë e vendit tonë nuk pati dëmtime të kësaj shkalle, por strukturat shëndetësore duhet të jenë të përgatitura për fatkeqësi më të mëdha që do Zoti të mos ndodhin.
Pas marrjes së lajmit për katastrofë, në radhë të parë duhet të shkundet Ministria e Mbrojtjes me personelin e saj mjekësor. Dikur në strukturën e shërbimit shëndetësor në Ministrinë e mbrojtjes ka ekzistuar dhe një regjiment special mjekësor.
