INTERVISTA/ Flet kompozitori, “Mjeshtri i Madh” Agim Krajka
-Titujt-
2 urdhra “Naim Frashëri”, 2 medalje dhe titullin “Artist i merituar”.
Presidenti Moisiu e dekoroi me titullin “Mjeshtër i madh”.
Ai ende është shumë energjik. E takoj shpesh herë në rrugët e Tiranës duke ecur në këmbë. Me atë shkathtësi të ecjes kurrsesi se, tregon moshën. Asnjëherë nuk kursehet të tregohet i rreptë kur sheh se deformohet kënga dhe muzika tradicionale shqiptare, madje në këtë drejtim nuk bën kompromis me askënd… Huazimet e pakontrolluara, moskujdesi i shtetit për institucionet kulturore, indiferenca ndaj artit të vërtetë janë problemet më të rënda për të që po e bastardojnë muzikën dhe artin shqiptar në përgjithësi. Kur kthejmë kokën pas në kohë shikojmë se krijuesi i “Lemzës” së famshme dhe i dhjetëra këngëve të suksesshme shqiptare, mbetet shumë origjinal dhe tepër kërkues. Për më tej, ai nuk ngurron të flasë për eksperiencën e tij në Amerikë, ku jetoi rreth 16 vjet, por dhe tashmë për periudhën e rikthimit dhe përpjekjet e tij për të gjetur frymëzimin e munguar gjatë këtyre viteve. Ka më shumë se 6 vjet që është kthyer pasi Tiranën nuk e këmben me asgjë, por për Amerikën, ku kaloi ditët më të vështira të fillimit dhe më të bukura të realizimit të nevojave ekonomike nuk rresht së foluri. Ai e quan vendin më të bukur ën botë dhe vendin me demokraci shembullore. Sipas tij, Amerika nuk do të arrihet kurrë nga asnjë shtet.
U larguat nga Shqipëria në një moment paksa delikat për popullin shqiptar, kur mjerimi ishte ulur në çdo skaj të gjeografisë shqiptare. Ishte vendim i rëndësishëm?
Po! Ishte një vendim shumë i rëndësishëm. Ishte një vendim nga më seriozët në jetë. Në atë kohë në Shqipëri fukarallëku ishte kthyer në plagë për gjithë shqiptarët, veçanërisht për intelektualët. Duke qenë se unë i kisha kaluar shumë herë kufijtë shqiptarë me turnetë që bënim jashtë me ansamblin, duke prekur të katër kontinentet e njihja mirë jetën jashtë. Sigurisht që, para ‘90-s nuk kisha menduar ndonjëherë të arratisesha për shkak të frikës nga persekutimi ndaj familjes, por me ardhjen e demokracisë mu krijuan kushte për tu larguar. Mu dha mundësia të shkoja fillimisht në Australi, më pas të shkoja në Amerikë dhe të punësohesha në një lokal me pronarë shqiptarë si instrumentist.
Si mund ta përshkruani ditën kur u larguat nga atdheu?
Nuk doja t’i jepja rëndësi largimit. Ditën që u largova nga Shqipëria nuk ika me emocione sepse ishte thjesht një kontratë e përkohshme për të fituar disa para në Nevv York. Më ofrohej një sasi e madhe parash për një kohë të shkurtër dhe vendosa ta provoja. Isha në Amerikë bashkë me tim bir që më ndihmonte duke i rënë pianos dhe baterisë. Tim biri iu desh që të kthehej më shpejt se vazhdonte konservatorin, në vitin e parë. Ka qenë dhjetori i vitit 1991 kur më mori në telefon, një javë pasi ishte kthyer në atdhe duke më treguar për kaosin që ishte krijuar në vend dhe turbullirat e mëdha që po ndodhnin në Shqipëri. Më thotë se po të rrija në Amerikë do u hapja një dritë jeshile. Me anë të një miku kosovar arrita të gjeja një strehë për familjen time dhe më pas mundësinë për t’i tërhequr. Unë në Emigracion shkova 52 vjeç. Më pyeti ime shoqe për emocionet dhe unë i thashë kur mbërriti se unë Agim Krajkën e kam lënë në Shqipëri. Në Amerikë shkova dhe punova me një disiplinë të hekurt sepse atje punohet ndryshe nga Shqipëria. Thonë shqiptarët që punojnë, por gjatë ditës i pinë nëpër kafene 3 gota me fërnet, kurse në Amerikë ka vetëm punë. Në Amerikë kam punuar gjithë këto vite vetëm për t’i siguruar të ardhmen dy djemve të mi. Ato i shkollova dhe i bëra të zotët e vetes. Nuk fitova asnjë dollar, por nuk mbeta borxh asnjë dollar.
Kompozitor, por u detyrova të punosh si instrumentist. U ndjeve paksa i pavlerësuar?
Në fillim e pata pak të vështirë brenda vetes. Por unë instrumentist isha në fillimet e mia. Punë e thjeshtë ishte por ishte derivati i profesionit tim. Unë kompozitor u bëra nga fizarmonika. Edhe ushtar kur isha falë atij instrumenti më mbajtën me hatër dhe më lanë t’i bija vetëm fizarmonikës dhe të përgatisja shfaqjet e ushtarëve. Më pas punova një vit në ansamblin e Ushtrisë dhe më pas në Radiotelevizion. Atje mora pjesë në festivalin e parë ku shkruajta “Lemzën”etj., etj., dhe vazhdoi gjithë karriera ime. Unë me të vërtetë mbarova shkollën për kompozitor, por puna e përditshme ishte fizarmonika. Ndaj në Amerikë nuk ndërrova zanatin, por pata fatin të çaja në këtë fushë ku kishte vështirësi të mëdha. Atje nuk bëhej muzikë e mirëfilltë sepse pronarët e lokaleve donin jo muzikën e vërtetë shqiptare, por muzikë tallava. Ato shpesh ishin nga Mali i Zi apo nga Maqedonia dhe njihnin si muzikë shqipe vetëm atë lloj rryme. Me shumë përpjekje arritëm të formonim një grup të mirë me Parashqevi Simakun dhe Morena Rekën. Por dhe ky pati një periudhë të caktuar. Më pas iu ktheva punës në restorante amerikane duke interpretuar këngë italiane dhe detyrimisht muzikë amerikane filmash, këngëtarësh dhe xhaz. Veçanërisht këngët e Domeniko Modunjos që ishin të preferuara në ato lokale. Në restorantet e Nevv York-ut kam punuar rreth 12 vjet duke perfeksionuar më shumë repertorin dhe me muzikë bashkëkohore.
Si e morët rrugën e bukur të muzikës?
As vetë nuk e di. As vetë s’e di si mori këtë rrjedhë jeta ime. Mbase ka qenë diçka e rastësishme. Unë i bija fizarmonikës në një lulishte në Tiranë dhe në vitin 1961 kur në Shqipëri hyri një farë liberalizmi, një shef Kulturës në Komitetin Ekzekutiv, Skënder Gina më thotë se, duhet të hyja në konservator se kisha shumë talent. Unë i thashë se nuk doja, sepse kisha 6 motra në shtëpi, por ai më thotë se isha djalë i talentuar dhe duhet të shkollohesha. Më pas më thonë shokët që më kishte dalë emri në listë. Konkurrova dhe fitova. Isha 22 vjeç kur u futa në shkollë. Me ndihmën e profesorëve të mëdhenj të Konservatorit arrita të mësoja shumë. Më pas nisa të kompozoja muzikë të vërtetë filmash dhe nisa punë në Ansamblin e Shtetit. Për mua ajo ka qenë shkolla e vërtetë.
Le të vijmë tek kompozimi juaj i parë dhe pikërisht tek kënga shumë e komentuar “Lemza”?
E vërtetë. Ajo është kënga ime e parë. Kjo këngë kaq e dashur për mua është kënduar nga Vaçe Zela. Ka qenë festivali i parë në vitin 1962. Rinia e pëlqeu shumë atë këngë dhe pse menduan se e kisha kopjuar nga këngët e huaja. E ndaluan tre muaj dhe njerëzit nisën të shkruanin parulla nëpër mure me emrin “Lemza”. Ka qenë një protestë rinore shumë e këndshme. Më pas e lejuan të transmetohej dhe ishte një kënaqësi e madhe për mua. Kompozimi i dytë ka qenë kënga e “Gjyshes”. Kompozimi i tretë ka qenë “Djaloshi dhe shiu” dhe me radhë në çdo vit. Debutimi im i parë në festival ka qenë me këngëtaren e madhe Vaçe Zela. Ajo më dëgjoi tek luaja në fizarmonikë dhe më shtyu të kompozoja një këngë për të. Kështu nisi udha ime.
Shumë çmime, madje mund të themi mbi 20 çmime në festivale. Ndër këto suksese kaq të mëdha kë do të veçonit?
Jeta e një kompozitori ka shumë ditë të veçanta. Jeta e një kompozitori është vetë si kënga me ulje ngritje. Një jetë me emocione që të mbërthen. Ditë të bukura shumë nuk ishin sepse ishim gjithnjë nën filtër. Komisione dhe juri të pafundme. Ka qenë një jetë profesionale e mbushur me shumë emocion. Në fillim të karrierës kënaqësia më e madhe e imja ishte që këngët më pranoheshin në festival, sepse nuk njihnim njeri dhe s’kishim as miq dhe as shokë. Çmimin e parë e kam marrë në vitin 1986 dhe ishte surprizë e papritur. Sapo isha duke u futur në shtëpi kur spikerja e festivalit, Zerina Kuke po anonçonte çmimet. U dhanë çmimet e treta, nuk u zura me gojë, po ashtu në të dytat nuk u zura në gojë dhe kur dha çmimin e parë ajo tha: çmimi i parë i jepet kompozitorit Agim Krajka. Gëzimi ishte i jashtëzakonshëm. Një klasë mature vjen mbas një orë e gjysmë në shtëpinë time dhe më uron. Kjo ishte kënaqësia më e madhe për mua.
Shumë ditë të bukura, por besoj se keni pasur dhe ditë të vështira?
Jeta është luftë. Sidomos në monizëm jeta jonë ishte tejet stresuese, por dhe e mbingarkuar me aktivitete. Në atë kohë njeriu ishte gjithmonë në luftë me atë që do dhe me atë që mund të bëjë. Ishte një kënaqësi kur merrje çmim të parë, por do të prisje se çfarë do të thoshte një tjetër se e kishte të drejtën mbas një jave të qortonte, se mos të bëhej ndonjë plenum etj.. Shumë shokë të mi ikën, u syrgjynosën nëpër burgje, u larguan nga muzika. Në Festivalin e 11-të me të vërtetë u prit mirë kënga ime, u përgëzova nga artdashësit por arrestuan shumë këngëtarë, shkrimtarë piktorë etj., dhe frika ka qenë e madhe. Një ditë më thonë dy të rinj se në orën 11-të duhet të paraqitesha në degën e Punëve të Brendshme. “E pat edhe puna ime”,- thashë dhe piva një dopio fërnet dhe shkoj atje. Shikoj dy vetë që më prisnin dhe më thanë: “Hë mor ti, çfarë është ajo këngë që na ke bërë”. “Çfarë flisni kështu”,- i thashë. “Si mund ta quani imoralitet. Ajo është pogonishte”, i them “pogonishte që kërceni ju, unë dhe babai im”. Pasi e këndova më thanë se çfarë ishte kjo “parru pau” si refren pas fjalëve. Më lanë të lirë të ikja, por më porositën ta kisha mendjen se ato më kishin shkolluar. Kjo ka qenë kënaqësia e kompozitorëve shqiptarë. Pra ndjeje fillimisht kënaqësinë e emrit, këngës së re, lëvdatave të njerëzve, por të hidhurat i kishe gjithnjë nga pas.
Sa herë flitet për kompozitorët e brezit tuaj, patjetër që do dali në pah dhe Festivali i 11-të. Si e keni përjetuar këtë Festival dhe çfarë opinioni keni për të?
Eh, Festivali i 11-të. Mund të them sot diskutohet më shumë se dje për shumë arsye. Mendimi im është ky: ishte një festival i parapërgatitur me qëllim spastrimi siç bëheshin spastrimet dhe në politikë. Ato kishin interesa t’i largonin disa figura për poste politike. Për mua ishte e qëllimshme, se përse i 11-ti duhet të ishte ndryshe nga të gjithë të tjerët. Ne ishim viktima të realizmit socialist. Shumë veta ikën kot, shumë u futën në burgje, u persekutuan padrejtësisht, etj..
Ju në regjimin komunist keni qenë ndër të paktët që shkonit me ansamble jashtë shtetit Pra ju bënit dhe krahasimet, çfarë ndjenit kur shihnit një realitet shumë më të bukur se në atdheun tonë?
Ishin momente shumë të çuditshme. Kur do shkoja për herë të parë, mendoja se aty do kishte më varfëri se ne. Do kishte më shumë skamje, etj..Të dilje jashtë në atë kohë ishte një ëndërr utopike për shumë shqiptarë. Por utopia e vërtetë ishte kur shkonim atje, se ndjeheshim si të droguar. Çdo gjë dilte jashtë parashikimeve tona. Këta të partisë na porosisnin, që nëse na afroheshin shqiptarë (të arratisur ose emigrantë) t’i largonim dhe të mos i takonim. Nuk kam qenë nga ato njerëz që kam patur shumë frikë. Me mundësitë që na krijoheshin kishim kontaktet tona. Por gjithsesi situata ishte absurde. Dieta jonë ishte 1 dollarë në ditë, por ne ndjeheshim krenar për kombësinë që përfaqësonim.
A ke ndjerë shenja racizmi në Amerikë?
Jo. Absolutisht.
Ju keni qëndruar 16 vjet në emigracion, na përshkruaj pak ditën e kthimit në atdhe, si u ndjetë kur patë Tiranën në sytë e një artisti?
Kur u ktheva për herë të parë ishte viti 2001, kur u bë ai koncerti “E dua më shumë Shqipërinë”. Më kishte marrë malli shumë për vendin tim ndaj u përlota shumë. Atdheu është një ëndërr. Por atë dhjetë vjeçar që kisha qenë larg mendova se gjërat në Shqipëri do kishin ndryshuar. Në kohën tonë të gjithë njerëzit ishin njëlloj, të gjithë të varfër. Kur erdha në Shqipëri kishin mbetur ato disa gjoja profesionistë që nuk dihet nëse kanë bërë ose jo shkollë, sepse kishin devijuar nga muzika e vërtetë. Tirana kishte ndryshuar pak, por kishte mijëra dyqane, pisllëqe, lulishte në qendër dhe më dukej vetja si në Afganistan. Janë kryer masakra të tëra mbi arkitekturën e kryeqytetit. Dhe tani ka shumë lokale dhe restorante luksoze që nuk dihet se kush i frekuenton.
Të gjithë vëmë re se muzika shqiptare është deformuar shumë gjatë viteve të demokracisë. Ç’mendoni për muzikën që bëhet aktualisht në Shqipëri?
Ato që hodhën themelet e muzikës së vërtetë shqiptare kanë qenë njerëz të mençur dhe kanë ditur që gjëja më e bukur dhe e rëndësishme e një populli është kultura e tij dhe ia kanë arritur qëllimit. Shqiptarët sot e kanë të drejtën të gëzojnë lirinë absolute por më duket se një pjesë e madhe e saj lufton për disa gjëra më imediate. Ka njerëz që po pasurohen me këtë krim që bëhet në muzikën e sotme shqiptare. Është më i fuqishëm ai që e prish këtë muzikë se ç’mund të jetë një Çesk Zadeja e baballarët e tjerë të muzikës shqiptare. Tek ne kultura kombëtare nuk ka më rëndësi. Për Ansamblin e Shtetit nuk investon askush, për institucionet e tjera, gjithashtu. Nuk besoj se ky është arti dhe kultura shqiptare. Sot paratë investohen vetëm tek ato VIP-a që vishen e zhvishen nëpër skena, huazimet, drita lart e poshtë. Kjo nuk është kënga shqipe për mua. Në muzikën shqiptare nuk ka më konkurrencë. Në kohën time vetëm ndonjë kompozitor super i talentuar i pa shkollë mund të shkruante ndonjë këngë, të tjerët absolutisht jo.
Agim Krajka dhe politika?
Nuk dua të dëgjoj për politikën. Për mua nuk ka rëndësi fare politika. Unë e shikoj popullin tim me shumë probleme, të mjeruar dhe kjo është derivat i politikave që bëhet për të udhëhequr dhe drejtuar këtë popull.
Çfarë po krijon në këto momente Agim Krajka?
Unë nuk po krijoj asgjë se nuk po gjej shtrat për të krijuar. Këtu nuk gjen një orkestër që t’i thuash bjeri. Kjo është dramë më vete. Absolutisht nuk më bën gjë përshtypje. Në atë kohë që më hante pushka unë kam gjuajtur mirë, tani duket se më ka humbur frymëzimi.
Ç’është dashuria për një artist si Agim Krajka?
Mua nuk më pëlqejnë kur më pyesin se çfarë është dashuria për mua. Dashuria për mua nuk është gjë tjetër veç dëshira për të vlerësuar të bukurën në çfarëdolloj forme: qoftë kjo lule, pikturë apo diçka tjetër. Unë nuk dua të gjykohem se kë dua më shumë gruan apo detin apo diçka tjetër.
Sot në Shqipëri shikohet se është rritur ndjeshëm në raport me shtetet e tjera divorcet, koncepti i një artisti si ju për familjen?
Emancipimi për mua është i nevojshëm. Mendoj se, kategoria më e persekutuar në këtë drejtim është femra. Ndaj është normale që shumë njerëz që kanë vuajtur në lidhjen e tyre ta shpërbëjnë atë, për të gjetur veten. Por mendoj se është detyra e shoqërisë dhe familjes apo dhe të shkollave për edukimin e tyre dhe mbi të gjitha për vlerësimin e një institucioni të rëndësishëm siç është familja.
Shikoj se mik të pandashëm ke cigaren, çfarë gjen tek cigarja Agim Krajka?
Në botë ka miliona njerëz që pinë duhan, miliona kanë vdekur nga duhani dhe miliona të tjerë kanë vdekur nga sëmundje të tjera. Për mua cigarja ka qenë një shok. Gjithë jetën e kam pasur një mik shumë të sinqertë. Çdo çast apo ditë që e kam pasur të vështirë, pija një cigare dhe më dukej se gjeja ngushëllim. Në kohët e sotme në Amerikë propagandohet shumë lënia e duhanit. Thonë se dhe alkooli të bën dëm. Mua tani nuk më bën keq as rakia as duhani dhe unë po i pi akoma. Kam përcjellë deri më sot shumë njerëz që nuk kanë vdekur nga cigarja.
A keni ndonjë peng në jetën tuaj si kompozitor?
Janë disa gjëra të lidhura jo vetëm me talentin. Ndonjëherë jeta të përball me rastësi të çuditshme. Unë vërtet kisha një fizarmonikë që e kisha pasion, por kompozimin e mësova nga rastësia. Mendoj se, nëse do të kisha lindur në një vend tjetër nuk do isha bërë kompozitor. Ndoshta mund të isha bërë një miliarder, por jo kompozitor.
Kush janë kompozitorët tuaj të preferuar brenda dhe jashtë atdheut?
Ka shumë kompozitorë dhe pse unë dua shumë ato kompozitorë që mbrojnë këngët e vendit tim. Në kompozicionet ruse në çdo moment të veprave të tyre do të ndjesh jetën, kulturën dhe zakonet ruse. Edhe në kulturat e popujve të tjerë janë evidente këto dhe artistët e vërtetë i ruajnë me fanatizëm. Ato investojnë për këngën e tyre. Ndërsa këtu tek ne këngës shqipe i bashkëngjisin muzikën turke, rome, serbe dhe greke. Me rastin e shpalljes së Pavarësisë isha në Prishtinë dhe kam jetuar momente të lavdishme që nuk do t’i harroj kurrë. Aty gëlon kënga shqiptare dhe kjo tregon se populli ynë jashtë kufijve ka derdhur gjak për fitimin e Pavarësisë, por njëkohësisht ka investuar shumë dhe në ruajtjen e kulturës kombëtare. Gjuha më e veçantë në këtë pellg është shqipja. Ai ka një kulturë të veçantë, gjuhë dhe kostume të jashtëzakonshme. Ndërsa
tek ne në Shqipëri nuk tingëllojnë shqip këngët tona. Tek ne nuk pyet njeri a ke apo jo diplomë. Unë i respektoj shumë profesionistët e muzikës që vlerësojnë pikësëpari kulturën e tyre. Ne para se të marrim pasaportën europiane duhet t’i heqim një herë pluhurin pasaportës shqiptare, nga pluhuri grek, turk, muzika e evgjitëve, serbëve etj..
Kush është pasuria më e madhe për një njeri?
Kjo varet nga formimi i njeriut. Në botë ekzistojnë miliona tipologji të ndryshme. Dikush mund të thotë se pasuria më e madhe e njeriut është sasia e parave në bankë, dikush tjetër mendon se është ajo që ka investuar në trurin e tij, tjetri shprehet se është investimi ndaj fëmijëve. Mendimi im është se investimi për fëmijët është pasuria më e madhe që mund të bësh për të ardhmen. Mendoj se përpara se të bësh pallate dhe beton është mirë të investosh për fëmijët e tu. Lumturia më e madhe në jetë është të kesh fëmijë, që arrijnë diçka në jetë, që nuk të bëjnë të ulësh kokën por të bëjnë ta mbash lart. Lumturimi im më i madh është kur marr fëmijët në telefon nga Amerika dhe i pyes për shkollën dhe ata përgjigjen shumë mirë. Ky është gëzimi më i madh për mua.
A mendon se do të kthehesh përsëri në Amerikë?
Unë në Amerikë mund të shkoj kur të dua, por nuk kam mundësi më sepse po mbush 70 vjeç. Amerika është e bukur dhe për mua e bekoftë Zoti atë vend. Por në moshën time Amerika është Shqipëria.
Para disa vjetësh morët titullin “Mjeshtër i Madh” një nderim për punën tuaj. Si jeni ndjerë ?
Titullin e mora para gjashtë muajsh. E kam pritur me shumë gëzim dhe ka qenë një surprizë, për faktin se unë isha larguar nga Shqipëria prej 16 vitesh dhe natyrisht që kur je i larguar nga Atdheu yt ke gjithnjë frikën se dhe mund të harrohesh. Edhe pse unë kam ardhur shpeshherë duke patur kontakt me Shqipërinë në çdo moment. Ishte një titull që më nderoi dhe më ktheu në lavdinë e mëparshme.
