Analiza e Profesorit të Universitetit të Harvardit, Dani Rodrik është më aktuale se kurrë për Shqipërinë. Në kushtet e mungesës së Shtetit Ligjor dhe të Lirive, regjimet populiste tentojnë të zgjasin sundimin e tyre duke manipuluar median dhe drejtësin. Pa ndarje të pushteteve demokracia degjeneron në tiraninë e autokratëve populistë, të cilët jo vetëm që grabisin votat por edhe për tekat e qeveritave përzënë investimet e huaja për llogari të oligarkëve duke e penalizuar ekonominë nga gjobat e arbitrazhit
Në kushtet e mungesës së shtetit ligjor dhe të lirive themelore civile, regjimet populiste mund ta zgjasin sundimin e tyre duke manipuluar sipas dëshirës median dhe gjyqësorin
Në mbrojtje të Populizmit Ekonomik
Profesor Arben Malaj, specialist në fushën e Ekonomisë dhe Financave i ka bërë një analizë artikullit të profesorit Dani Rodrik në lidhje me problemet aktuale ekonomike. Profesor Rodrik e konsideron gjithnjë të dëmshëm populizmin në politikë, por argumenton se populizmi në ekonomi në disa raste mund të justifikohet. Bazuar në eksperiencen e disa vendeve si Hungari, Rusi, Turqi dhe SHBA, Prof Rodrik argumenton në kushtet e mungesës së shtetit ligjor dhe të lirive themelore civile, regjimet populiste mund ta zgjasin sundimin e tyre duke manipuluar sipas dëshirës median dhe gjyqësorin. Këtu mund të lexoni të plotë shkrimin e profesor Dani Rodrik. Rreth dy vite pas analizës së tij që është më aktuale se kurrë edhe për Shqipërinë, jemi në të njëjtën llogjikë me analizën brilante që Prof.Rodrik, i cili kishte paralajmëruar rrezikun e regjimeve populiste si manipulator të Lirisë, Së Drejtës dhe Pasurisë Kombëtare.
Profesor Dani Rodrik*
Kundërshtimi i populistëve ndaj kufizimeve institucionale shtrihet në ekonomi, ku ata kundërshtojnë pengesat e vendosura në rrugën e tyre nga agjencitë autonome rregullatore, bankat qendrore të pavarura dhe rregullat globale të tregtisë. Por, ndërsa populizmi në fushën politike është pothuajse gjithmonë i dëmshëm, ndonjëherë populizmi ekonomik mund të justifikohet.
CAMBRIDGE – Populistët i urrejnë kufizimet ndaj ekzekutivit politik. Meqenëse ata pretendojnë se përfaqësojnë “popullin” në masë të madhe ligjërisht, ata i konsiderojnë kufizimet në ushtrimin e pushtetit të tyre, si dëmtim ndaj vullnetit popullor. Kufizime të tilla mund t’i shërbejnë vetëm “armiqve të popullit” – pakicave dhe të huajve (për populistët e krahut të djathtë) ose elitave financiare (në rastin e populistëve të krahut të majtë).
Kjo është një qasje e rrezikshme politike, sepse lejon shumicën që të shkelë të drejtat e pakicave. Pa ndarje të pushteteve, një gjyqësor të pavarur, ose media të lirë – të cilat të gjithë autokratët populistë, nga Vladimir Putin dhe Recep Tayyip Erdogan tek Viktor Orban dhe Donald Trump e urrejnë – demokracia degjeneron në tiraninë e kujtdo që ndodh në pushtet.
Zgjedhjet periodike nën sundimin e populizmit mbulohen nga tymi. Në mungesë të sundimit të ligjit dhe lirive themelore civile, regjimet populiste mund të zgjasin sundimin e tyre duke manipuluar mediat dhe gjyqësorin sipas dëshirës.
Aversioni i populistëve ndaj kufizimeve institucionale shtrihet në ekonomi, ku ushtrimi i kontrollit të plotë “në interes të popullit” nënkupton që asnjë pengesë nuk duhet të vendoset në rrugën e tyre nga agjencitë autonome rregullatore, bankat qendrore të pavarura ose rregullat globale të tregtisë. Por, ndërsa populizmi në fushën politike është pothuajse gjithmonë i dëmshëm, ndonjëherë populizmi ekonomik mund të justifikohet.
Filloni me pyetjen: Pse kufizimet në politikën ekonomike mund të jenë të dëshirueshme në radhë të parë? Ekonomistët kanë tendencë të kenë një pikë të butë për kufizime të tilla, sepse politikëbërja që është tërësisht e përgjegjshme ndaj shtytjes dhe tërheqjes së politikës së brendshme mund të krijojë rezultate shumë joefikase. Në veçanti, politika ekonomike shpesh i nënshtrohet problemit të asaj që ekonomistët e quajnë jokoherencë: interesat afatshkurtra shpesh dëmtojnë ndjekjen e politikave që janë shumë më të dëshirueshme në afat të gjatë.
Një shembull kanonik është politika monetare diskrecionale. Politikanët, të cilët kanë fuqinë për të shtypur para, mund të krijojnë “inflacion të papritur” për të rritur prodhimin dhe punësimin në një periudhë afatshkurtër – psh, para zgjedhjeve. Por kjo kundërshtohet, sepse firmat dhe familjet rregullojnë pritshmëritë e tyre të inflacionit. Në fund, politika monetare diskrecionare rezulton vetëm në inflacion më të lartë pa dhënë ndonjë rezultat të prodhimit ose të punësimit. Zgjidhja është një bankë qendrore e pavarur, e izoluar nga politika, që vepron vetëm në komandën e saj për të ruajtur stabilitetin e çmimeve.
Shpenzimet e populizmit makroekonomik janë të njohura nga Amerika Latine. Si Jeffrey D. Sachs, Sebastian Edëards dhe Rüdiger Dornbusch argumentuan vite më parë, politikat monetare dhe fiskale të paqëndrueshme ishin bana e rajonit derisa ekonomia mainstream filloi të mbizotëronte në vitet 1990. Politikat populiste prodhuan periodikisht krizat të dhimbshme ekonomike, të cilat preknin më së shumti të varfrit. Për të thyer këtë cikël, rajoni iu drejtua rregullave fiskale dhe ministrave të financave të teknokratisë.
Një shembull tjetër është trajtimi zyrtar i investitorëve të huaj. Sapo një firmë e huaj bën investimin e saj, ajo në thelb kapet në grackë nga tekat e qeverisë pritëse. Premtimet që janë bërë për të tërhequr firmën, harrohen lehtë, zëvendësohen nga politikat që e shtrydhin në dobi të buxhetit kombëtar ose kompanive vendase.
Por investitorët nuk janë budallenj dhe, duke pasur frikë nga ky rezultat, ata investojnë diku tjetër. Nevoja e qeverive për të rivendosur besueshmëri ka krijuar kështu marrëveshje tregtare me të ashtuquajturat klauzola të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të investitorëve dhe shteteve (ISDS), duke lejuar që firma të padisë qeverinë në gjykatat ndërkombëtare.
Këto janë shembuj të kufizimeve mbi politikën ekonomike që marrin formën e delegimit të agjencive, teknokratëve ose rregullave të jashtme autonome. Siç përshkruhet, ata i shërbejnë funksionit të vyer të parandalimit të atyre që janë në pushtet, nga “një plumb ndaj vetes në këmbë” duke ndjekur politika afatshkurtra.
Por ka edhe skenare të tjera, në të cilat pasojat e kufizimeve në politikën ekonomike mund të jenë më pak të mira. Në veçanti, kufizimet mund të krijohen nga interesa ose vetë elita, për të çimentuar kontrollin e përhershëm mbi politikëbërjen. Në raste të tilla, delegimi në agjenci autonome ose nënshkrimi i rregullave globale nuk i shërben shoqërisë, por vetëm një kaste të ngushtë “të brendshme”.
Një pjesë e reagimit populist të sotëm është i rrënjosur në besimin, jo krejtësisht të pajustifikuar, se ky skenar përshkruan shumë politikëbërje ekonomike në dekadat e fundit. Korporatat dhe investitorët shumëkombëshe kanë formësuar gjithnjë e më shumë agjendën e negociatave tregtare ndërkombëtare, duke rezultuar në regjime globale që përfitojnë në mënyrë disproporcionale kapitalin në kurriz të krahute të punës. Rregullat e rrepta të patentave dhe tribunalet ndërkombëtare të investitorëve janë shembuj kryesorë. Pra, është kapja e agjencive autonome nga industritë që ata supozohet të rregullojnë. Bankat dhe institucionet e tjera financiare kanë qenë veçanërisht të suksesshme dhe në vendosjen e rregullave që u japin atyre mundësi sundimi.
Bankat qendrore të pavarura luajtën një rol kritik në uljen e inflacionit në vitet ’80 dhe ’90. Por në mjedisin e tanishëm të inflacionit të ulët, përqendrimi i tyre ekskluziv në stabilitetin e çmimeve sjell një prirje deflacioniste ndaj politikës ekonomike dhe është në tension me gjenerimin dhe rritjen e punësimit.
Një “teknokraci liberale” e tillë mund të jetë në apogjen e saj në Bashkimin Evropian, ku rregullat dhe rregulloret ekonomike janë të dizajnuara në largimi të konsiderueshëm nga diskutimet demokratike në nivel kombëtar. Dhe në pothuajse çdo shtet anëtar, ky boshllëk politik – i ashtuquajturi deficit demokratik i BE-së – ka nxitur partitë politike populiste dhe euroskeptike.
Në raste të tilla, lehtësimi i kufizimeve në politikën ekonomike dhe kthimi i autonomisë së politikëbërjes në qeveritë e zgjedhura mund të jetë e dëshirueshme. Kohë të veçanta kërkojnë lirinë për të eksperimentuar në politikën ekonomike. Neë Deal e Franklin D. Roosevelt ofron një shembull historik të përshtatshëm. Reformat e FDR kërkuan që ai të hiqte prangat ekonomike të vendosura nga gjyqtarët konservatorë dhe interesat financiare në vend dhe nga standardi i artë jashtë.
Duhet të jemi vazhdimisht të kujdesshëm ndaj populizmit që e shtyp pluralizmin politik dhe minon normat liberale demokratike. Populizmi politik është një kërcënim që duhet të shmanget me çdo kusht. Populizmi ekonomik, nga ana tjetër, është herë pas here i nevojshmëm. Në të vërtetë, në raste të tilla, mund të jetë e vetmja mënyrë për të parandaluar kushëririn e saj politik shumë më të rrezikshëm.
*Shkruan për Project-Syndicate që
nga viti 1998
Dani Rodrik është Profesor i Ekonomisë Ndërkombëtare Politike në Shkollën e Qeverisë John F. Kennedy të Universitetit të Harvardit. Ai është autori i Paradoksit të Globalizimit: Demokracia dhe Ardhmëria e Ekonomisë Botërore, Rregullat e Ekonomisë: Të Drejtat dhe Gabimet e Shkencës së Dismalit dhe, së fundi, Bisedë e Hapur mbi Tregtinë: Ide për një Ekonomi të Kthjellët Botërore.
