Engjëll Musai
Reforma në drejtësi është kthyer në çështjen më kryesore, jo vetëm për qytetarët shqiptarë, politikanët e saj, ekspertëve të interesuar, por edhe faktorit ndërkombëtar dhe kjo gjë duket në preokupimin e përfaqësuesve të BE dhe SHBA. Gjithsesi drafti më i fundit i rrëzuar ka të bëjë më dy çështje kryesore, të cilat që janë emërimi i anëtarëve jo gjyqtarë të KLGJ dhe roli i ekspertëve të huaj me vettingun. Sipas Venecias roli i ekspertëve të huaj duhet të jetë monitorues dhe maksimalisht të ketë të drejtën e ankimimit. Profesor Shefqet Muçi ju përgjigj pyetjeve të Gazetës “Telegraf”, por saktëson që këto të dhëna të pasqyruara në pyetje janë mbi bazën e deklaratave të një pjese të politikanëve, por edhe të shtypit të shkruar dhe atij viziv, pasi projekti hibrid i Nënsekretares Nuland, nuk është bërë publik. Gjithsesi, “unë po japë qëndrimet e mia për sa më poshtë ju më adresoni pyetjet tuaja, të cilat po i konsiderojë të mirëqena”.
Cili është qëndrimi juaj, duke u bazuar edhe mbi dokumentin e certifikuar nga Komisioni i Venecias, nëse ekspertët ndërkombëtar të vettingut, duhet të jenë thjesht vëzhgues apo vendimmarrës, për sa i përket vlerësimit të gjyqtarëve dhe komisionit të certifikimit të figurës së gjyqtarëve ?
Unë dhe herë të tjera jam shprehur edhe kam mbajtur qëndrim të njëjtë, që roli i ndërkombëtarëve nuk mund të shtrihet në vendimmarrje. Roli i ndërkombëtarëve do të kufizohet vetëm në konsulenca, mendime të ndryshme për ta vlerësuar situatën dhe një farë mbikëqyrje për të krijuar një farë garancie që procesi të ecë sa më mirë. Madje Venecia e ka thënë në mënyrë të qartë edhe të prerë, po asnjëra nga palët deri tani nuk e ka nxjerrë në dritë ketë qëndrim të Venecias, veçse tani së fundi: “Që si është e mundur që 1, 2 apo disa ndërkombëtarë të prishin vendimet e gjykatave dhe të jenë vendimmarrës”, kur sistemi gjyqësor është një pushtet më vete dhe që të ushtrosh pushtetin, ka disa rregulla të caktuara. Pushtetin e ushtron ti, e ushtron personi të cilit i është ngarkuar dhe nuk mundet që të hyjnë në këtë pushtet, apo atë gjyqësor persona të tjerë, kushdo qofshin këta, me çfarëdo funksioni ushtrues, qofshin edhe nga njerëzit më të ditur të botës, nuk kanë asnjë punë me gjykatat shqiptare. Venecia përdor shprehjen: “Është një rast i pazakontë që ndërkombëtarët të kenë kompetenca të tilla. Maksimumi, thotë Venecia, që mundet të bëjnë ndërkombëtarët edhe sikur të teprohet, ka të bëjë me faktin që atyre t’u jepet e drejta e ankimit. Dhe kjo mund të bëhet, për kushtet e Shqipërisë, se as kjo nuk mund të jepet, se në fund të fundit ata janë njerëz të huaj sado të mençur të jenë, sado të zotë të jenë, ata nuk janë ngarkuar nga kush. Se në fund të fundit po të shikosh nenin 2 të Kushtetutës, që bën fjalë për sovranitetin dhe thuhet që: “Sovraniteti i përket popullit. Populli e ushtron pushtetin, nëpërmjet përfaqësuesve të tij ose drejtpërdrejtë”. Pra, Kushtetuta nuk i jep të drejtë askujt, që ta delegojë pushtetin tek të tjerët. Pra deputetët që janë zgjedhur nga populli, në qoftë se i quajmë të zgjedhur me këtë sistem që kemi ne, se dhe ky sistem është nga më të dobëtit e zgjedhjeve, kanë marr legjitimitetin për të folur për popullin, atëherë duhet ta ushtrojnë vetë atë. Në rastet kur nuk janë në gjendje ta ushtrojnë, ja lënë popullit, të vendosë populli me forma të caktuara; me referendum, por nuk mundet ta delegojnë tek personat të tjerë. As brenda vendit, aq më tepër jashtë vendit. Po në këtë nen ka vetëm një përjashtim, ku thuhet: “Se për interes të paqes dhe për interesa kombëtare, Republika e Shqipërisë mund të marrë pjesë në një sistem sigurimi kolektiv”. Dhe këtu spekulojnë këta me NATO-n që thonë, tek NATO-ja kemi lëshuar sovranitetin, nuk është e vërtetë. Shqipëria në NATO në fund të fundit në parim është njësoj si gjithë të tjerët, si gjithë anëtarët e NATOS, ajo ka të drejtën e votës dhe merr pjesë si gjithë anëtarët e tjerë. Ndërsa në kompetencat që duan t’u japin të huajve, qofshin këta miqtë tanë amerikanë apo të Bashkimit Europian ngado qofshin, nuk ka asnjë bazë kushtetuese, pra është në kundërshtim me të gjithë parimet e së drejtës ndërkombëtare. Ku do japë llogari ky i huaj, thotë edhe Venecia. Sepse edhe me sistemin gjyqësor çfarë po bëjmë ne. Ne po kërkojmë një sistem gjyqësor, i cili të ketë ku të japë llogari për punën që bën. Sepse deri më sot nuk po jep llogari dhe llogaria kur jepet, jepet përpara përfaqësueseve të popullit apo përpara popullit. Ndërsa ne kërkojmë t’u japin kompetenca të huajve. Ku japin llogari këta të huaj? Kush e vë përpara përgjegjësisë, në qoftë se bëhet një shkelje?! Të huajt janë njerëz si puna jonë.
Mund të themi ne profesor, që mund të bëhet edhe qëllimisht, marrim rastin më të keq, që çdo veprim i pakëndshëm, ose në rast se nuk del me vlerë kjo reformë, ose në rast se dënohen kundërshtarë apo tentohet që të goditet kundërshtari, t’ia vëmë fajin ndërkombëtarëve. Mundet të jetë edhe kjo një ide, sepse është folur?
Tani unë nuk dua që të supozoj në këtë drejtim, por unë dua që të them një gjë: Është tjetër problem të kesh besim tek Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe është tjetër të kesh besim tek disa ekspertë amerikanë. Në fund të fundit ekspertët amerikanë nuk janë përfaqësuesit e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në kuptimin e shtetit. Ata janë specialistë që vijnë e japin mendimet e tyre… Disa janë edhe nga Europa… Po ashtu merret edhe nga shtete të ndryshme. Se edhe kjo Europa është pak si e ngatërruar, domethënë nuk është se Europa është një shtet unitar edhe po themi tani se po lidhim një marrëveshje me të dhe hajde po i zgjidhim problemet. Por ata janë përfaqësues nga shtete të ndryshme. Në fund të fundit ku do të japin llogari, sepse gjithmonë sistemi i drejtësisë dhe çdo sistem është i ndërtuar me bazën e llogaridhënies. Pra ku japin llogari këta njerëz? Po njerëz janë edhe ata, edhe ata mund të bëjnë vepra penale, mund të bëjnë gabime. Siç po ndodh në të gjithë botën, po dënohen kudo. Sepse pushtetarët dënohen, dënohen kudo, edhe në Shqipëri edhe në Amerikë. Kështu që ne nuk mund ta lëmë sistemin tonë gjyqësor në duart e disa njerëzve që nuk kanë ku të japin llogari për punën që bëjnë. Në qoftë se do të dështojë ky sistem, ata ja mbathin vrapit dhe do ikin në vendin e tyre edhe nuk i ven dot askush përpara përgjegjësisë. Unë do të thosha që duhet të mbajmë një qëndrim të prerë kategorikisht: Që deputetët tanë, Kuvendi që është i zgjedhur nga populli, duhet të ushtrojë funksionin e vet, në qoftë se është në gjendje që të kryejë detyrat që i ka besuar populli le të vazhdojë, nëse nuk është, të shpërbëhet, të shpërndahet, të shkoj në punë të tij dhe të lejojë popullin që të zgjedhë njerëz, që janë në gjendje të kryejnë detyrat e tyre, të kryejnë edhe reformë në drejtësi, të kryejnë edhe reformat në të gjitha drejtimet e tjera. Por që t’i të më japësh si popull të drejtën të ushtroj funksionet në emrin tënd, ti pastaj të kërkosh t’ua delegosh këtë njerëzve të tjerë, sepse nuk je në gjendje t’i bësh vetë, më duket e papranueshme.
Në vazhdimësi të kësaj profesor, është më se e vërtetë. Po lexoja një informacion nga Shtetet e Bashkuara të një miku, i cili tha se ka probleme të mëdha me Bashkimin Europian dhe po më vjen në mendje një fjalë e artë e Kisingerit, kur thoshte: “Nëse doni të flisni për drejtësinë në Amerikë kontaktoni me sekretarin Amerikan të Drejtësisë, nëse doni të flisni për politikën e jashtme, kontaktoni me sekretarin për politikën e jashtme, e me radhë, tani të lutem tha, më thuaj cilit telefon do t’i bie për një hall në Bashkimin Europian? Dini gjë me kë do të komunikoj? Dhe është e vërtetë, domethënë se para shumë e shumë vitesh kur u hodh ideja për BE dhe ashtu është e vërtet realisht. Dalim tek kjo e juaja që thatë. Në dy intervistat që kemi bërë bashkë, keni thënë: Venecia ka lënë në fuqi të njëjtat ide dhe mendime, pak a shumë që i kanë thënë shumë ekspertë shqiptarë të së drejtës, të cilët nuk janë të angazhuar në këto të famshme komisione, por që mendimi i tyre kur është marrë dhe kur është dhënë ka qenë i njëjtë, njëlloj siç ka vendosur Komisioni i Venecias. Pra u rrëzua dy herë, u rrëzua edhe një herë byroja hetimore, tre, u rrëzua edhe këtë radhë me ardhjen e ndihmës Nën Sekretares Amerikane të Shtetit, katër herë. A ka ndonjë përgjegjësi, moralisht a e ndjen ndonjë çik veten përgjegjës për këta anëtarë të komisionit, qoftë komisioni parlamentar, apo ekspertët që po punojnë me këtë përgatitjen. Nuk flas këtu vetëm si ekspert, por ju dikur keni qenë ministër i Drejtësisë. Flasim pak në rolin e një politikani ekspert, sepse keni qenë ministër i Drejtësisë, nuk është se ishit ministër i një fushe tjetër.
Tani reforma në drejtësi, sikurse edhe reformat në fushat e tjera janë një çik të ndërlikuara, nuk janë të thjeshta, dhe reformat nuk i bëjnë vetëm ekspertët, reformat i bëjnë politikanët, njerëzit me vizion, i bëjnë ata të cilëve populli u ka besuar drejtimin e shtetit. Pastaj politikanët i bëjnë nëpërmjet ekspertëve. Pra idetë e tyre, vizionet e tyre realizohen përmes specialistëve të fushave përkatëse dhe në rastin konkret përmes specialistëve të drejtësisë. Ajo thënia e Kisingerit që përmendët ju është shumë interesante, por edhe shumë e saktë për mua si specialist, sepse në fund të fundit neve këtu na jep mendime ambasadori amerikan, na japin mendime punonjësit e departamentit të shtetit, që janë në fund të fundit të BE, që merren me diplomacinë, me problemet e politikës së jashtme. Ndërsa reformën në drejtësi e bëjnë specialistët. Në qoftë se ne do të kishim kontakte të drejtpërdrejta me punonjësit e ministrisë së Drejtësisë, me punonjësit e sektorit gjyqësor dhe të prokurorisë së BE, po ashtu edhe me të departamentit përkatës të drejtësisë në SHBA, të ishin ata që do të bashkëpunonin me ne, problemi edhe mund të ndryshonte, por përsëri, ata janë aq të zgjuar, sa janë specialistët e fushave, sa nuk futen vetë të marrin përsipër detyrat që nuk janë të tyre. Se ata e dinë që cenohet sovraniteti, jo në kuptimin që flasin këta për të spekuluar, politikanët që thonë se disa na përmendin cenimin e sovranitetit, dhe këtu sjellin si shembull NATO-n, që ja NATO-ja po e ngatërron problemin, se në NATO neve nuk na është cenuar sovraniteti, na është forcuar, sepse ne jemi pjesëtarë të barabartë në NATO. NATO është një organizatë politiko-ushtarake ku Shqipëria, pavarësisht nga forca, pavarësisht nga fuqia e paktë ushtarake që ka, në kuptimin që është vend i vogël, në fund të fundit në parim është e barabartë me të gjithë anëtarët e tjerë. Ndërsa këtu të vinë njerëz të huaj. Në qoftë se je në kushtet e barazisë së atyre, hajde edhe këto shtetet e tjera të BE të pranojnë specialistët tanë, të vemi edhe ne atje, sepse kemi aq njerëz të zotë sa të japin mendime dhe të bëjnë vettingun e gjyqtarëve dhe të prokurorëve të vendeve të tjera. Për mua është krejtësisht e papranueshme, jo vetëm me parimet tona kushtetuese, por është në kundërshtim më të gjitha parimet ndërkombëtare që kanë të bëjnë me sovranitetin dhe ushtrimin e funksioneve të organeve të drejtësisë. E theksoj edhe një herë: “Venecia shtron në mënyrë të prerë edhe thotë, si është e mundur që një i huaj apo disa të kenë fuqi vendimmarrëse, për të prishur, për të cenuar, për të ndryshuar vendimet e gjykatave shqiptare. Është gjykatë, edhe vendimet e gjykatave nuk i ndryshon, me përjashtim të gjykatës më të lartë. Ne sistemin gjyqësor e kemi të përsosur po ta shikosh nga pikëpamja e ndërtimit, se e kemi nga Gjykata e Shkallës së Parë, Gjykata e Shkallës së Dytë, Gjykata e Lartë, Gjykata Kushtetuese Dhe Gjykata e të Drejtave të Njeriut në BE, pra të drejtën për të ndryshuar vendimin e gjykatave shqiptare në finale fare e ka Gjykata e të Drejtave të Njeriut në BE. Askush tjetër. Në asnjë shtet të botës asnjë person nuk ka fuqi, çdo pushtet që të ketë, që të prishë vendimet e gjykatave, sepse gjykatat janë të krijuara posaçërisht sipas një strukture.
Ju profesor keni qenë ministër Drejtësie, në rast se do ishit, s’po aludoj për ndonjë institucion tjetër të pavarur, shumë më të rëndësishëm në pavarësi, por po ju konsideroj thjesht ministër Drejtësie. Në rast se do ju vinte një ambasador dhe do ju thoshte arrestojeni filan, apo x lider politik, si do ta konsideronit? Kjo është edhe pak politike, por edhe e vërtetë, por unë për etikë nuk po përmend emra.
Unë pak kohë kam qenë ministër Drejtësie dhe jam munduar që ta ushtroj funksionin në përputhje me Kushtetutën dhe nuk besoj se do guxonte kush, qoftë i huaj apo vendas që të më thoshte të arrestohet ai apo të arrestohet ky. Edhe një herë, sepse ministri i Drejtësisë nuk ka të drejtë të arrestojë, arrestimin e kanë organe të tjera. Detyrë e ministrit të Drejtësisë është që tu kthej përgjigje njerëzve të tillë: “Na falni, por ne kemi një pushtet, kemi një prokurori, kemi një gjykatë që merret me këto probleme, unë jam i ekzekutivit si ministër, kam detyra të tjera edhe nuk merrem me arrestimet apo me dërgimin para përgjegjësisë të njërit apo të tjetrit. Shumë keq nëse e ka kërkuar, për mendimin tim ka shkelur rregullat, ka vepruar në kundërshtim me Kushtetutën, ka vepruar në kundërshtim me parimet dhe të drejtat ndërkombëtare, ka vepruar në kundërshtim me normat e moralit, sepse shkelen të drejtat e njeriut. Askush nuk ka të drejtë të urdhërojë për njërin apo për tjetrin, ka organe të specializuara, ka një procedurë të caktuar se si bëhen kallëzimet, nëse një i huaj, kushdo qoftë, nëse një ambasadë e huaj ka të dhëna për x apo y, le të bëj denoncimet sipas rregullit në organin përkatës të prokurorisë. T’i dërgojë provat përkatëse, edhe të kërkojë me shkrim që të fillojë ndjekja penale kundër këtij personi. E kërkon ndjekjen penale, sepse ka këto prova. Sikurse të gjithë qytetarët e tjerë, është e drejta e tyre. Por ju me funksionet, me atributet e një urdhër-dhënësi që të thotë me autoritetin e shtetit që përfaqëson, se në fund të fundit shteti nuk e ka autorizuar për këto probleme, e ka autorizuar për probleme të tjera.
Profesor, si e mendoni zgjidhjen e kësaj situate? Jemi futur në një ngërç. Si e mendoni edhe si ekspert, edhe si profesionist, edhe si pedagog. Si mund të dalim nga ky ngërç dhe si mund t’i japim këtij vendi një drejtësi të pavarur, një drejtësi të vërtetë, një drejtësi që të fillojë të ecë e të kthehet në vlerat e së drejtës?
Unë mendoj që të gjitha partitë politike që marrin pjesë në vendimmarrje nëpërmjet kuvendit kuptohet, përfaqësuesve të tyre në parlament, duhet të kenë kurajën edhe të tërhiqen nga rruga e gabuar ose nga ato probleme, të cilat nuk qëndrojnë dhe duhet të nisemi nga premisat pozitive, që të ndërtojnë dispozita ligjore kushtetuese, që t’i shërbejnë vërtet reformës së drejtësisë, se ky është fillimi, ndryshimet kushtetuese hapin rrugë për reformë, në fakt nuk është vetë reforma dhe duhet të jenë luajal, duhet të mos jenë këmbëngulës në pikëpamjet e tyre sidomos kur janë të gabuara, sepse në fund të fundit Shqipëria është e të gjithëve dhe t’u japin mundësi të gjithëve të shfaqin mendimet dhe të bien në konsensus. Unë e kuptoj që konsensusi në Shqipëri është i vështirë, por është i vështirë atëherë kur palët shikojnë që nga ana tjetër synohet për të kapur pushtetin gjyqësor, ndërsa kur pala tjetër konstaton, kundërshtari të themi është në pozita të shëndoshae dhe ka qëllime të mira, vështirë se mund të kundërshtojë deri në fund. Por këtu po t’i shikosh të dy palët, fakti që i bëjnë lëshime njëri-tjetrit, mënyrën se si kanë ardhur duke u përmbysur, duke u ndryshuar dispozita në mënyrë drastike, jo për gjëra të vogla, por thelbësore, tregon që nuk i kanë patur në rregull punët. Domethënë që drafti nuk ka qenë në nivelin e duhur, në nivelin e kërkuar, por ka qenë me të meta serioze thelbësore. Kjo është kryesorja që të jenë në ujdi me njëri-tjetrin, sepse bëhet për një kohë të gjatë, sidomos ndryshimet kushtetuese. Pastaj duhet patur parasysh edhe një gjë tjetër, në fund të fundit Kushtetuta është miratuar me referendum, është marrë edhe mendimi i popullit. Pra, përveç mendimit të parlamentit, votimi në parlament është hedhur edhe me referendum. Tani ngrihet dikush, na kujtohet, edhe duhet ta ndryshojë pa marrë mendimin e popullit. Tani që të vendosësh sidomos për vettingun, sidomos për ndërhyrjen e të huajve, se cili është roli i të huajve në këtë drejtim, unë do të thosha që do të ishte një gabim shumë i rëndë i Kuvendit dhe do të ishte një pranim haptazi i atij që do të ishte një organ i paaftë, që është një organ me njerëz të papërshtatshëm për të kryer funksionet e tyre, në qoftë se bëjnë një vendim të tillë pa marrë mendimin e popullit. Në fund të fundit populli nuk e ka autorizuar, po e theksoj që ta delegojnë pushtetin tek të huajt. Por i ka deleguar që ta ushtrojnë pushtetin vetë, në emër të popullit dhe kur nuk janë në gjendje vetë, t’ia kërkojnë popullit ta ushtrojë populli. Po e marrim me probleme: U vendosën njerëzit e rinj, unë parashikoj që ndryshimet do të jenë shumë të pakta, reforma sjell gjithmonë ndryshime, por do të jenë të pakta, sepse problemi nuk është vetëm tek gjykata apo tek prokuroria. Ne e shkëputim në mënyrë mekanike problemin. Nuk e di arsyen, pse po e shkëputim kështu. Dhe kur themi që gjykatat po zvarritin problemet, është e vërtetë që gjykatat po e zvarritin, por në radhë të parë këto po i zvarrit gjithë shteti shqiptar, gjithë organet shtetërore. Po të vesh në gjykatë, po marrim një kazus, natyrisht që e kam inatin me gjykatën, sepse po zvarrit çështjen, po në fakt nuk e ka fajin gjykata, ajo kërkon dokumente nga Zyra e Regjistrimit të Pasurive, nga ALUIZNI, kërkon nga Bashkia, e nuk ja dërgojnë, e shtyn gjyqin i kërkon prapë, e nuk ja dërgojnë, pra këtu nuk funksionojnë organet e tjera shtetërore. Edhe ata që do vijnë, ta supozojmë janë të përzgjedhur, të rënë nga qielli, të rënë nga kozmosi dhe kanë ardhur aty, veprojnë dot pa prova, pa dokumente, e bëjnë dot gjyqin pa i vajtur shkresat nga organet përkatëse që kërkojnë? Nuk e bëjnë dot. Këtu duhet parë sistemi në tërësi, nuk është problemi vetëm tek gjykatat. Gjykatat kanë problemet e veta, kanë gjynahet e veta, duhet bërë reforma në drejtësi, por jo e shkëputur nga organet e tjera shtetërore. Sepse këtu çalon puna në të gjitha drejtimet, nuk është se çalon vetëm në gjykatë…. ( vijon nesër )
