Sot në botë në vendet e zhvilluara po shkojmë thellë në psikologjinë e të pasurit apo të mos pasurit fëmijë dhe drejt farë revolucioni kulturor në mentalitetin e të rinjve, që po çon drejt rënies së nivelit të lindjeve në Amerikë dhe në pjesën tjetër të botës madje edhe në Shqipëri, po pse, qysh, si?
Mënyra se si ne mendojmë për takimet, martesën, fëmijët dhe familjen po ndryshon rrënjësisht në një periudhë shumë të shkurtër kohore dhe jo vetëm në vendet e zhvilluara si në SHBA, Gjermani, Itali, etj. por edhe në vendin tonë, edhe megjithatë se shkaqet nuk janë gjithnjë të njëjta, dhe pse shoqëria aktuale, sapo ka filluar t’i llogarisë shkaqet dhe pasojat e këtij ndryshimi.
Në librin e tyre të ri “Për çfarë ja vlejnë fëmijët?”, Anastasia Berg dhe Rachel Wiseman thonë tani. se në botë është krijuar një “ambivalencë e re prindërore” e cila po përfshin gjithë botën. Kjo çështje është diçka më shumë se tendencat e gjendjes ekonomike dhe po shfaqet si dukuri psikologjike dhe sociale bashkohore, kur tenton të fokusohesh dhe ta analizosh dhe ta diskutosh thellë këtë çështje nga pikëpamja: ekonomike, sociologjike dhe psikologjike.
Por pse po ndodh rënia e lindjeve në mbarë botën, dhe, veçanërisht në Perëndim dhe SHBA, por madje edhe në Shqipëri, cili është efekti i saj në ekonomi, efekti i saj në emigrim, në gjeopolitikë dhe në zhvillimet e së ardhmes, duke parë këtu edhe luftërave e përplasjet gjeopolitike. Dhe kështu kjo temë në pamje të parë intime e personale zgjerohet dhe kthehet në një temë kaq e madhe dhe të pasur.
Rachel Wiseman thotë se ato e zgjodhën këtë titull për librin e tyre pasi ai tregon për një vështirësi themelore që shumë njerëz kanë sot, kur vjen puna për t’iu përgjigjur sinqerisht pyetjes se, Pse mundet dhe nëse duan të kenë fëmijë sot apo jo?
Pra, është e vetëkuptueshme për shumicën e njerëzve, veçanërisht në shoqërinë progresive, laike, pse dikush mund të dëshirojë të shkojë në universitet ose të ndjekë një karrierë përmbushëse ose të dashurohet. Por është shumë më pak e qartë për ta, pse dikush duhet të ketë fëmijë, veçanërisht nëse merr parasysh të gjitha sakrificat, burimet financiare dhe kohën që ata kërkojnë.
Dhe gjëja e dytë në lidhje me atë se çfarë janë fëmijët, jep karakterin filozofik të pyetjes, sepse nuk mund ta dish vërtet, pse po ndodh kjo tendencë e gjerë e rënies të numrit të lindjeve, pa u kthyer më parë, dhe pa pyetur për gjënë kryesore “ Pra, pse duhet të kemi fëmijë? Çfarë roli luajnë ata? Si mund të përshtaten ata në një jetë moderne për të jetuar mirë?
Thelbi i vërtetë ishte shprehja e pakënaqësisë rreth asaj se pse mijëvjeçarët (millenians, të lindur pas vitit 2000), nuk kanë fëmijë sot dhe nëse kjo gjë është në rregull, veçanërisht kur duket në përputhje me teoritë e majta ekstreme të ndryshimeve klimatike.
Ç’ ndodh kur çiftet që janë pa fëmijë pyeten: “Pse nuk bëtë ndonjë fëmijë?”
Kur njerëzit që janë pa fëmijë pyeten: “Pse nuk bëtë ndonjë fëmijë?” Arsyeja e dytë më e zakonshme që ata japin, dhe kjo është e vërtetë si në SHBA ashtu edhe në Evropë është, pasi “nuk doja” ose pse “Nuk arrita të gjeja një partner të gatshëm dhe të përshtatshëm”. Kjo është në të vërtetë më shumë për burrat dhe për gratë në pothuajse të njëjtën masë. Dhe ka sociologë dhe ekspertë që i përgjigjen kësaj duke thënë: “Oh, kjo është për shkak të mungesës së të drejtave të grave. Apo se ekziston një problem për të gjetur burra të arsimuar.”
Statistikat tregojnë se burrat nuk po diplomohen me të njëjtat ritme nga universitetet sa gratë. “Punët e tyre nuk janë aq të mira, kështu që ato gratë nuk mund të gjejmë më burra të mirë.”
Tani, ky duket si një supozim interesant, po të eksplorosh si skriptet aktuale të takimeve on-line që përfshijnë eksplorime shumë të gjata në tregun e lidhjes së martesave, ato përfshijnë çështje si për kushtimin për këtë çështje të së gjithë grup-moshave mes 20-ave dhe të 30-tave dhe janë të dhëna pak a shumë rastësore , të nxjerra nga takimet, sigurisht jo nga takimet me synimin për krijuar familje.
Ato përfshijnë një verifikim të pafund të partnerit të mundshëm përmes takimeve të gjata, jo ekskluzive, më pas takime të gjata ekskluzive, më pas bashkëjetesë, pastaj prova prindërimi të një kafshe, përpara se dikush të jetë i gatshëm të mendojë të ketë fëmijë. Në këtë rast, shkruajnë autoret ne i ftojmë njerëzit të pyesin, nëse kjo logjikë e vetëkuptueshme e shtyrjes të lindjes së fëmijëve brenda jetës profesionale, brenda jetës romantike, brenda jetës personale të njeriut është në fakt, një gjë e mirë apo jo?
Korrelacioni i parë si shkak për rënien e lindshmërisë vjen nga rritja e nivelit të arsimimit të grave dhe rritja e pjesëmarrjes së tyre në fuqinë punëtore. Pra, në përgjithësi, le të themi se kjo ka të bëjë, kryesisht, me atë që gratë që lëvizin nga punët brenda shtëpisë, nga puna për kujdesin e fëmijëve e përgatitja e shtëpisë, tek gratë që punojnë krah për krah me burrat. Dhe ju po thoni, pse ne duhet t’i lidhim këto arritje madhështore historike të së drejtave të grave me histori personale, me psikologjinë e prindërimit; gjithnjë duke marrë kemi parasysh edhe ndryshimet për shkak të kulturës dhe etnisë.
Rënia e lindjeve tek brezi i ri, efekt psikologjik
E të jeni të sigurt që kjo është kryesisht një histori kulturore? Brenda kuadrit të SHBA-së, për shembull dhe gjatë bisedës me njerëzit, dikush do të synonte të besonte se ekonomia luan një rol të jashtëzakonshëm në vendimin e njerëzve, nëse ata do të kenë apo jo fëmijë dhe sa. Por, para së gjithash, për kuptimin e sotëm të millenials si një brez i pas viteve 2000 rrënjësisht i pasigurt që është sfiduar shumë ka disa veçori. Nëse po shohim masa të panumërta ekonomike, nga pagat e tyre te kursimet e tyre, deri te pronësia e tyre e shtëpisë, për të mos përmendur se sa shumë ata do të trashëgojnë, dhe a e dinë ata këtë. Historia e tyre e parë si një brez i humbur që është braktisur plotësisht ekonomikisht është një gjë që është e pasaktë.
Por shumë më e rëndësishmja, del duke parë vendet ku të kesh fëmijë është e më lehtë, më e përballueshme, në fakt disi e leverdishme financiarisht edhe se sepse ato po subvencionojnë lindjen e fëmijëve, shohim se nivelet e tyre të lindjeve janë po aq të ulëta. Dhe kështu, këtu shpjegimi material nuk qëndron, pasi faktorët materialë nuk mund të shpjegojnë ndryshimet që po shohim, ne duhet t’i drejtohemi asaj që njerëzit po mendojnë, e po përjetojnë, në mënyrë që të kuptojmë se çfarë e shtyn vendimmarrjen e tyre për të pasur trashëgimtarë ose jo.
Rënia e lindjeve në Shqipëri
Edhe në Shqipëri, lindjet vijojnë të bien në mënyrë të vazhdueshme. Në Shqipëri lindshmëria po shënon nivele gjithnjë e më të ulëta dhe që prej vitit 1990 lindjet janë tkurrur me 71%, në dekadën e fundit me 31% dhe në vitin 2022 shënuan një rënie me 13% krahasuar me vitin paraardhës, duke ju referuar të dhënave të INSTAT. Njohës të fushës së demografisë, mjekë dhe zyrtarë shohin me shqetësim edhe rënien e numrit të lindjeve për një grua në moshë riprodhuese. Gratë sot po lindin gjithnjë e më pak, por mes tyre ka dhe nga ato që i sfidojnë këto statistika. Studiues, zyrtarë dhe mjekë e shohin me shqetësim këtë fenomen, pasi lindjet prej dy dekadash janë nën normën 2.1 fëmijë për një grua në moshë riprodhuese, që cilësohet si kufiri i nevojshëm, për të ruajtur popullsinë.
Një nënë e re nga Tropoja Ajlin Alfredaj, ka sjellë në jetë 7 fëmijë në 4 lindje, në tre prej të cilave binjakë. Ajo përpiqet çdo ditë, bashkë me bashkëshortin të ngrihet mbi vështirësitë dhe pengesat që hasin në rritjen e tyre.
“Terreni ku jetojmë nuk është komod për një nënë të re, që të kesh një familje të madhe, t’i dedikohesh vetes dhe të krijosh të ardhura. Familja e madhe do kushte, do ekonomi të mirë për t’i rritur fëmijët dhe për t’i shkolluar. Por dhe për veten si një grua, si një nënë të ndjehesh e realizuar. Kjo është kosto, është lodhje, është stërmundim”-i tha ajo Zërit të Amerikës.
Tashmë trendi rënës i lindjeve është i dukshëm. 6,8% bebe më pak kemi në raport me vitin 2023. Por cilët janë faktorët që po çojnë në familje gjithmonë e më të vogla.
Fakti që vdekjet në këto 3 muaj janë më të larta se lindjet, bën që shtesa natyrore e popullsisë të jetë negative. Sociologët thotë se kjo është një kambanë alarmi që duhet të merren masa. Krahas familjes, dhe fëmijës, mbështetje më të mëdha i duhen dhënë nënës. 5,056 bebe kanë ardhur në jetë në 3 muajt e parë të vitit 2024, shifër kjo më e ulëta në nivel historik. Sociologët e shohin rënien e lindshmërisë në vend të lidhur me një sërë faktorësh, duke nisur që nga forcimi i rolit të grave dhe vajzave në shoqëri, fokusimi i tyre drejt arritjeve profesionale dhe karrierës, rritja e numrit të divorceve, emigrimi i 200 mijë shtetasve në dekadën e fundit, pasiguritë ekonomike të çifteve apo përdorimi i substancave narkotike, dhe sëmundjet seksualisht të transmetueshme.
Drejtoresha e spitalit Obsetrik Gjinekologjik Mbretëresha Geraldinë në Tiranë Eliona Demaliaj, e sheh rënien e lindshmërisë të lidhur me disa faktorë, ku kryesorja mbetet sipas saj, ndryshimi i koncepteve për jetën tek të rinjtë, si dhe dëshira e tyre në rritje për t’i dhënë fëmijës më shumë mundësi ekonomike. “Mosha e vendosjes për të krijuar familje është rritur. Vajzat arsimohen më shumë, kanë dëshirë më të madhe për të bërë karrierë. Kjo bën që lindjen e parë ato ta bëjnë në një moshë pak më të madhe. Kjo në mënyrë direkte dhe indirekte bën që dhe numri i fëmijëve që ato vendosin për të pasur në familjen e tyre të jetë më vogël se i nënave apo gjysheve të tyre”- tha për Zërin e Amerikës Eliona Demaliaj, Drejtore e spitalit Obstetrik Gjinekologjik Mbretëresha Geraldinë në Tiranë.
Rënia e lindshmërisë nën normën e zëvendësimit të popullsisë është një problem shqetësues edhe në vendet evropiane, por në këtë panoramë të errët, Shqipëria renditet ndër vendet e fundit në Evropë dhe rajon, me një normë lindshmërie 1.32 fëmijë për një grua në moshë riprodhuese, më e ulëta që prej 60 vitesh. Këto statistika sipas ekspertëve e vendosin Shqipërinë në pozita më të dobëta se vendet e tjera në proceset demografike ndaj dhe masat e ndërmarra, sipas tyre kanë ndikim të ulët dhe nuk arrijnë të prodhojnë rezultate pozitive.
Pse Kina ndryshoi ligjin e lindjes për vetëm dy fëmijë
Në fund të majit, qeveria kineze njoftoi se prindërit në Kinë tani do të lejohen të kenë deri në tre fëmijë. Ky njoftim erdhi vetëm pesë vjet pas përmbysjes mahnitëse të politikës së një fëmije të vitit 1980. Kjo është diçka që Kina ka përjetuar një kolaps të fertilitetit. Sipas regjistrimit të fundit të publikuar në maj, Kina po humbet afërsisht 400,000 njerëz çdo vit. Kina ende pretendon se popullsia e saj po rritet, por edhe nëse këto parashikime merren në vlerë nominale, rënia e popullsisë e parashikuar më parë të fillojë nga mesi i shekullit tani mund të fillojë që në vitin 2030. Kjo do të thotë se Kina mund të humbasë midis 600 dhe 700 milionë njerëz nga popullsia e saj deri në vitin 2100.
Ndryshimet e popullsisë në Kinë nuk janë unike midis superfuqive. Sipas regjistrimit më të fundit të Shteteve të Bashkuara, niveli i lindjeve në SHBA ka rënë për gjashtë vjet rresht dhe 19% që nga viti 2007 në total. Ashtu si Kina, niveli i lindjeve në SHBA tani është shumë më poshtë se norma e zëvendësimit në 1.6. (Kina është tani në 1.3.) Që një vend të zëvendësojë natyrshëm popullsinë e tij, lindshmëria e tij duhet të jetë së paku 2.1. Kjo është e drejtë: 600 dhe 700 milionë njerëz, ose rreth gjysma e popullsisë së përgjithshme të saj sot. Ju gjithashtu mund të shtoni vendin e dytë më të populluar në botë, Indinë, në listën e vendeve me fertilitet të ulët, me një normë lindjeje në shkallë zëvendësimi (2.1). Përfshijnë gjithashtu Japoninë (1.3), Rusinë (1.6), Brazilin (1.8), Bangladeshin (1.7) dhe Indonezinë (2.0). Ka ende vende të mëdha me lindje të lartë, si Pakistani (3.4) dhe Nigeria (5.1). Por edhe këto shifra janë më të ulëta se sa ishin në vitin 1960 – kur Pakistani ishte në 6.6 dhe Nigeria në 6.4 – dhe po bien çdo vit.
Por edhe një mini-bebe boom nuk pati gjasa të kompensojë plotësisht rënien e lindjeve gjatë pandemisë Përvoja tregon se kur një çift e shtyn në kohë që të ketë një fëmijë, për çfarëdo arsye, ata zakonisht nuk e kompensojnë atë më vonë.
Foshnja e palindur mbetet e palindur
Forca më e madhe është urbanizimi. Migrimi më i madh në historinë e njerëzimit ka ndodhur gjatë shekullit të kaluar dhe ai vazhdon edhe sot ndërsa njerëzit lëvizin nga vendi në qytet. Në vitin 1960, një e treta e njerëzimit jetonte në një qytet. Sot, është pothuajse 60%. Lëvizja nga vendi në qytet ndryshon shpërblimet ekonomike dhe ndëshkimet për të pasur familje të mëdha. Shumë fëmijë në fermë do të thotë shumë duar të lira për të bërë punën. Shumë fëmijë në qytet do të thotë shumë gojë për të ushqyer.
Tregjet e punës kanë nisur të sforcohen për krah pune, sidomos sektori i bujqësisë. Teksa sistemet e pensioneve dhe sigurimeve në tërësi do të përballen me deficite të larta nga rënia e numrit të punonjësve që paguajnë sigurimeve dhe atyre që përfitojnë pension. Një popullsi e plakur ul produktivitetin demografik dhe e ndikon për keq rritjen e qëndrueshme të ekonomisë.
Psikologjia kundër amësisë
Sot ne po shikojmë ngritjen e një zhanri të tërë letrar psikologjik që eksploron ambivalencën e qëndrimeve të grave rreth lindjes së fëmijëve, kjo atëherë tregon se diçka po ndodh.
Nëse po shikojmë një pyetje filozofike që është ngritur për dy mijëvjeçarë, por që është ngritur në mënyrë abstrakte, është ngritur nga filozofë, është ngritur nga ndonjë poet i vetmuar, dhe ju shihni se si e njëjta pyetje ngrihet sot çdo herë.
A është jeta njerëzore kaq e mbushur me vuajtje dhe aq e dëmshme sa ndoshta nuk duhet ta përjetësojmë atë?”, atëherë mendoj se do të jemi të çliruar që mund ta bëjmë këtë pyetje në një regjistër kulturor.
Dhe në këtë lloj momenti, le t’u drejtohemi artefakteve kulturore, jo vetëm si reflektim i asaj që njerëzit mendojnë, por edhe sepse këto janë lloji i objekteve që njerëzit i drejtohen për udhëzime dhe shembuj dhe për një interpretim të përvojës së tyre. Kështu, për shembull, nëse shikoni një shfaqje televizive, pas dekadave e dekadave të suksesit të sitcom-it familjar, kur shikoni atë sot nuk jeni në gjendje të gjeni një portret të një gruaje të vetme që të shkëlqejnë në çdo gjë jo vetëm si grua por dhe si nënë.
Gjithçka që ajo po bën ajo në filma , nëse ajo është një spiune, biznesëoman ose një avokate, dhe në të njëjtën kohë duke qenë asgjë një tjetër, veçse një nënë e dështuar, atëherë ju keni atë skenar social që sugjeron se :
Amësia është e papajtueshme me kërkimin e përsosmërisë
Duhet një mbështetje e zgjeruar për prindërit: Vendet mund ta bëjnë më të lehtë për gratë që të kenë fëmijë duke ofruar dispozita më bujare për kujdesin ndaj fëmijëve, të tilla si lehtësirat tatimore dhe pushimet e zgjatura dhe plotësisht të paguara të lehonisë. Për më tepër, kompanitë mund t’u ofrojnë prindërve të rinj orë pune më fleksibël dhe çerdhe në vendin e punës.
Duke adoptuar një qasje holistike që integron ndërhyrjet e politikave, arsimin, fuqizimin ekonomik dhe mekanizmat e mbështetjes sociale, shoqëritë mund të lundrojnë në sfidat e paraqitura nga rënia e lindjeve. Fuqizimi i individëve për të ndërtuar jetë të kënaqshme dhe për të rritur familje është thelbësor. Reformimi i sistemeve të stresit: Në vend që të ndjekin politika nga lart-poshtë, të orientuara nga objektivi për të inkurajuar lindjen e fëmijëve, qeveritë duhet të konsiderojnë reformimin e sistemeve të stresuara përmes masave si ndryshimi i moshës së pensionit ose rritja e taksave. Këto zgjidhje demografike duhet të kenë prioritet shëndetin seksual dhe riprodhues, të drejtat e njeriut dhe barazinë gjinore. Mbani mend, nuk ka zgjidhje të vetme për të gjithë dhe një qasje e shumanshme është thelbësore të ruajmë jetën mbi tokë.
