Leonard VEIZI
Thuhet se ajo është një nga bazat detare më të vjetra të Evropës. E emërtuar si Baza Detare e Orikumit ajo është bërë e njohur që në sundimin e perandorisë së Romës. Por duket se burimet historike e përmendin përciptas Orikumin, me përjashtim të përshkrimeve të luftimeve, që zhvilluan forcat e Çezarit me ato të Pompeut, rreth këtij qyteti në vitet ‘49-‘48 para Krishtit. Në periudhën e pushtimit osman, Orikumi shërbeu si bazë e flotës së vezirit Gjedik Ahmet Pasha. Në fakt njësia ushtarake që u vendos aty gjatë këtij pushtimi e njohu Bazën me emërtimin e ri: Limani i Pashait, ose përndryshe Pasha Liman…Për 35-vjet me radhë, ajo ka qenë një bazë misterioze, dhe të paktë ishin njerëzit që e njihnin fuqinë e saj. Në bankinat e betonit akostoheshin nëndetëset, gjuajtësat detarë dhe dragaminat. Nga kantieri vazhdimisht lëshoheshin anije luftarake të bëra remont, për t’u lënë vendin të tjerave që do të ngjiteshin me shpejtësi për të marrë ndihmën teknike dhe për t’u vënë në gatishmëri. Ndërsa më tej, në një vend që vazhdon të quhet “Shkolla e Marinës” instruktoheshin detarët e rinj, radistët, sinjalistët, motoristët, akustikët, elektricistët, timonierët dhe artiljerët. Cilësohej si Baza Ushtarako-Detare më e fortifikuar e Mesdheut, megjithëse jeta e saj nuk do të ishte e gjatë. Jo vetëm nëndetëset, gjuajtësit detarë, dragaminat e më dha dhe ato të vogla, por dhe anijet ndihmuese si polumbarë, çmanjetizuese, cisterna e katrat e radës, si dhe pikat e vrojtimit e artileria bregdetare, e bënin atë të ishte një fortifikatë që mund të shihej me zili nga të gjitha vendet e perëndimit. Ishte koha kur Italia kapitaliste dridhej përballë arsenalit të armëve që posedonte një shtet i vogël që punonte për të krijuar sistemin socialist të forcave prodhuese. Por po aq e frikësuar ishte edhe Greqia, që deri në atë kohë, lypte bukë misri nga fqinjët e saj veriorë. Ndërsa në bazën detare të Pashalimanit, demonstrohej përditë forca e 12 nëndetëseve, prodhim i vitit 1958 e që mbanin në bordet e tyre nga 12 silurë me lëndë të fuqishme shpërthyese. Vetëm pak kilometra më tej, 8 gjuajtës detarë e bënin të pakapërcyeshëm Gjirin e Vlorës. Ish-komandanti i Nëndetëses së Parë Shqiptarë dhe më pas i krejt Brigadës së vetme të përbërë nga Baza Lundruese dhe katër nëndetëse, Dashamir Ohri, gjatë një rrëfimi të tij për “Telegraf” tregon:
Cila ishte fuqia e Bazës së Pashalimanit në vitin 1960?
Në Pashaliman ishin të akostuara në bankinat portative 12 nëndetëse sovjetike të projektit 613. Po pjesë e kësaj baze ishin dhe një Bazë Lundruese shqiptare që dikur mbante “Nemçinov” e më pas u emërtua “Tomori”. Baza tjetër lundruese në përbërje të ekipit sovjetik quhej “Katjelnikov”. Ndërkohë ishin dhe anijet ndihmuese rimorkiatori, anija çmanjetizuese, doku lundrues. Anijet mbiujëse ishin dislokuar në ishullin e Sazanit. Pjesët e këmbimit për të gjitha këto anije ishin nën përgjegjësinë tonë, kuptohet me marrëveshje mes palëve. Për gjithçka që kërkonte riparim sovjetikët ishin të detyruar të paraqiteshin pranë autoriteteve shqiptare. Megjithatë ne bënim roje dhe ne hanim dajakun, pasi për gjithçka rusët na i hidhnin fajin ne shqiptarëve.
Si do ta përjetonit situatën e divergjencës mes Shqipërisë dhe BS-së?
Në fillim të vitit 1960 kontradiktat mes dy vendeve kishin filluar të ndiheshin hapur edhe në pjesën me nevralgjike, Bazën e Pashalimanit. Sovjetikët nuk na jepnin shumë dorë. Deri sa ikën nga Baza na i plasën shpirtin. Nuk na jepnin hapësirë edhe pse nëndetëset ishin tonat.
Cili do të ishte nga rastet më ekstreme?
Ishte koha kur komandanti Jegorov u nga Pashalimani për në Bashkimin Sovjetik dhe u zëvendësua në detyrë nga Riballko. Në ato ditë Riballko u gradua “Kundëradmiral”. Mirëpo në nëndetësen katër komandanti rus kishte dhënë urdhrin “Nëndetësja të bëhet gati për luftë e lundrim!”, që do të thoshte se nëndetësja duhet të dilte në det të hapur edhe pse asgjë nuk ishte planifikuar. Sapo u informova ndërhyra duke i thënë rusit se nuk kishte të drejtë të jepte urdhër në një nëndetëse shqiptare. Por ai m’u kundërpërgjigj se, ishte komandanti i nëndetëses. Ndërkohë komandanti shqiptar i nëndetëses katër ishte Shyqyri Çuka. Atëherë shkoj tek komandanti Riballko. Fillimisht e urova për gradën dhe atij iu bë qejfi shumë. Nxori nga sirtari një shishe Vodka dhe më ftoi ta pinim të dy. “Jo, – e kundërshtova prerë, – Kam ardhur t’u them se ushtarakët i ke të padisiplinuar”. I tregova ngjarjen. Ai më tha: “Është një gabim”. Por unë ia ktheva: “Kjo nuk është shaka sepse kështu situata mund të shkonte deri në përleshjen e dy ekuipazheve”.
Do të qetësohej situata më pas apo do të vazhdonin provokimet?
Ky ishte vetëm një rast. Por pati dhe plot raste të tjera, si çasti kur ne u provokuam me ngritjen e flamurit rus dhe një marinari ynë e preu atë me thikë. Për të gjitha këto në mënyrë korrekte në shkëmbeni informacione mes palëve. Megjithatë gjendja iu mbajt nën kontroll
Si do ta kalonit ditët duke pritur Vitin e Ri 1961?
Në nëndetëse. Baza ishte në gadishmërinë e luftës. Gjatë gjithë kësaj kohe nuk u bë asnjë stërvitje. Me urdhër nga lart, të gjithë oficerët rrinin 24 orë në bazë. Porosia e ardhur nëpërmjet qarkoreve ishte e saktë: “Ruhuni nga provokacionet! Situata ishte tepër e rëndë”. Oficerë dhe ushtarët që deri pak kohë më parë konsideroheshin miq me njëri-tjetrin, tashmë shiheshin si armiq.
A e festuat?
Natyrisht që e festuam. Edhe pse në gjendje gatishmërie e pimë nga një gotë vodkë dhe shkëmbyem urime dhe me oficerët sovjetik. Por dhe pjatat plot ishin, konserva mishi, peshk e oktapodë deti. Ushtarakët e nëndetëseve gjithmonë janë trajtuar mirë për sa i përket ushqimit.
Kur u larguan trupat ruse nga Baza e përbashkët?
Trupat e fundit ruse u larguan nga baza e Pashalimanit mbasditen e datës 5 qershor 1961. Por ajo që është për t’u shënuar, ka të bëjë me faktin se gjatë 5 muajve të parë të vitit 1961, incidentet mes dy palëve ishin shtuar së tepërmi.
Pashalimani: Në Shqipëri baza më e fortifikuar e Mesdheut
Diku në fillim të vitit 1960, bazës së Pashalimanit, respektivisht Brigadës së Nëndetëseve të vendosur aty, iu shtuan edhe tetë nëndetëse të tjera, po të projektit C 613 së bashku me bazën lundruese “Katjelnikov”. Kësisoj, brigada e nëndetëseve u kompletua me 12 anije të tilla të tonazhit të mesëm dhe dy baza lundruese. Ajo e kishte vartësinë nga Komanda e Flotës Detare të Detit të Zi, e cila asokohe komandohej nga admirali Kasatanov, i cili më vonë u emërua në detyrën e kryekomandantit të Flotës së ish-Bashkimit Sovjetik. Ndërkohë në ishullin e Sazanit ishin akostuar 8 Gjuajtës të Mëdhenj Luftarak. E gjitha përbërja e bazës, ku futeshin dhe Dragaminat e mëdha dhe ato të vogla, e bënin atë si bazën më të fuqishme Ushtarako Detare të Mesdheut.
Nëntor 1957 / Në Shqipëri një Brigadë nëndetësesh
Në ditët e fundit të nëntorit të vitit 1957, u bë ceremonia e përurimit të Brigadës së parë të Nëndetëseve. Fillimisht, foli gjeneral Nexhip Vilçani, në atë kohë komandant i Mbrojtjes Bregdetare, i cili u ndal shkurtazi mbi rëndësinë e brigadës së sapoformuar dhe rolin e saj në shtimin e afërsisë mbrojtëse të vendit. Në vijim, admirali Abdi Mati, komandant i Flotës Luftarake-Detare, lexoi urdhrin e ministrit të Mbrojtjes për krijimin e Brigadës së Nëndetëseve dhe listën me emrat e kuadrove komanduese të shtabit të njësisë së bashku me ekuipazhet e nëndetëseve. Kështu, komandant i Brigadës së Nëndetëseve u emërua Xhemal Shani, Mihallaq File u caktua shef lundrimi dhe Skënder Spahivogli shef i degës elektro-mekanike. Ndërkaq, u emëruan edhe ekuipazhet e katër nëndetëseve. Detyrën e komandantit të nëndetëses së parë e mori Dashamir Ohri, të nëndetëses së dytë Muharrem Lulolli të nëndetëses së tretë Spiro Kote dhe të nëndetëses së katërt Shyqyri Çukaj.
ANIJET: Përbërja e flotës Luftarake Detare Shqiptare
Në vitin 1960 flota detare shqiptare kishte 22 anije luftarake të tipave dhe destinacioneve të ndryshme të ardhura nga Bashkimi Sovjetik, pa përmendur 13 anijet ndihmuese.
Katër silurues Pr.123 bis 1954 6 copë rus
Dragamina rade Pr. 254-K 1957 6 copë rus
Dragamina bazë Pr, 56 1958 2 copë rus
Gjuajtës detarë Pr.1228 1958 4 copë rus
Nëndetëse Pr. 613 1958 4 copë rus
Anija Patosi cisternë nafte 600 t
Anije frigorifer 170 t
Silur kapësja
Anija çmagnetizuese
Anija e polumbarëve
Cisterna uji 250 ton 2 copë
Katëra rade 2 copë
Rimorkiator oqeanik 1000 kf 2 copë
Motoskaf komande 2 copë
( Dhënë për Telegraf me 28 dhjetor 2005 )
