Si bëhet një vlerësim i politikës së jashtme të Donald Trump dhe një vlerësim i skenës ndërkombëtare që ai i la trashëgimi Joe Biden? Ndërsa sfidat kryesore janë politike, ekonomike dhe ushtarake, presidenti i ri nuk mund të injorojë përmbysjet simbolike dhe emocionale të shkaktuara nga paraardhësi i tij.
Poshtërimi është një variabël në jetën ndërkombëtare, e cila po del gjithnjë e më aktuale dhe gjithnjë e më pak e papërfillshme; dhe në këtë kategori, marrëdhëniet ndërkombëtare kanë gjetur një kampion.
Strategjia e poshtërimit të Trump: nga politikat te Twitter
Kundërpeshë sistematike ndaj veprimit të udhëhequr nga Barack Obama, izolim, një zinxhir impulsesh të paparashikueshme … filli i përbashkët i veprimit të jashtëm të Donald Trump nuk do të jetë i qartë. Sidoqoftë, një gjë është e sigurt: ai shkëlqeu në praktikën e poshtërimit.
Me të mbërritur në Shtëpinë e Bardhë ai dekretoi një “Ndalim Musliman” që ndalon hyrjen në Shtetet e Bashkuara të shtetasve të shtatë vendeve kryesisht myslimane: një vendim që përjashton dhe diskriminon. Pastaj, në maj 2018, ai njoftoi tërheqjen e Shteteve të Bashkuara nga marrëveshja bërthamore e Iranit. Ai pastaj poshtëron Kryeministrin iranian Hassan Rouhani dhe Ministrin e tij të Jashtëm Mohammad Javad Zarif, të cilët u duken njerëzve të tyre si të mashtruar kur nënshkruan këtë marrëveshje në 2015 me Barack Obamën. Popullsia iraniane do t’i nënshtrohet përsëri sanksioneve të rënda, të cilat në thelb nënçmojnë: në vetë idenë e ndëshkimit, ekziston një formë e hierarkisë.
Shtesa nuk mbaron këtu për Iranin: në janar 2020, Donald Trump urdhëroi vrasjen në Irak të gjeneralit Ghassem Soleimani, kreu i operacioneve të huaja të regjimit. Një poshtërim i dhunshëm për Teheranin dhe një goditje për ambiciet e tij rajonale.
Për më tepër, greva cenoi integritetin territorial të Irakut, dhe kështu ilustron gjithashtu një farë përbuzjeje për sovranitetin e Bagdadit. Për më tepër, në vitin 2018, zhvendosja e ambasadës amerikane në Jeruzalem, e njohur nga Uashingtoni si kryeqyteti i Izraelit, është një lëvizje që, në mënyrë simbolike, minon rëndë dinjitetin dhe identitetin palestinez. Një poshtërim që mund të rezultojë i rrezikshëm: mos harroni se Intifada e dytë, në vitin 2000, u shkaktua nga vizita e Ariel Sharon në Esplanade des Mosques, një simbol i parë si shumë poshtërues. Përveç kësaj, në janar 2020, Donald Trump shpall “planin e shekullit”, i cili propozon një arkipelag palestinez të lidhur me tunele dhe i cili, qoftë vetëm në mënyrën se si u negociua (pa palestinezët), duket si përjashtues dhe poshtërues.
Pavarësisht nëse është një strategji e zhytur në mendime apo një shfaqje e personalitetit të tij, një gjë është e sigurt: Donald Trump ka ushtruar rregullisht poshtërim përpara kundërshtarëve të tij. Ajo që është më mahnitëse është se ai bëri të njëjtën gjë me disa prej aleatëve të tij, veçanërisht në Lindjen e Mesme dhe Europë. Në tetor 2019, ai braktisi aleatët e tij strategjikë kurdë në Siri. Një vendim me pasoja katastrofike humanitare por që gjithashtu kontribuoi simbolikisht në nënçmimin dhe mohimin e popullit Kurd ndërsa përbuzi përpjekjen thelbësore të forcave kurde në luftën kundër Daesh.
Në vitin 2017, ai refuzoi të shtrëngojë duart me Angela Merkel gjatë intervistës së tij të parë me të. Në vitin 2018, ndërsa u prit nga Theresa May, ai tha se Boris Johnson (rivali i Kryeministrit në Partinë Konservatore) “do të bënte një kryeministër të shkëlqyeshëm”. Ai sulmoi gjithashtu Emmanuel Macron dhe Francën, duke postuar në Twitter, ndër të tjera, për francezët: “Ata kishin filluar të mësonin gjermanisht në Paris para se të vinin Shtetet e Bashkuara. […] ”.
A do të jetë i mjaftueshëm largimi i Trump për të fshirë pasojat e sjelljes së tij?
Do të ishte e gabuar të shihen të gjitha poshtërimet e shkaktuara nga presidenti amerikan ndaj aktorëve të tjerë ndërkombëtarë si episode anekdotale që do të harrohen shpejt sapo ai të largohet nga Shtëpia e Bardhë.
Historikisht, poshtërimi shpesh ka pasur efekte të mëdha. Për shumë specialistë, poshtërimi i imponuar gjermanëve nga Traktati i Versajës (1919) solli shpërthimin e Luftës së Dytë botërore. Disa dekada më vonë, poshtërimet e vendosura në vitet 1990 kanë drejtuar marrëdhëniet midis Rusisë dhe botës Perëndimore. Gjatë shpërbërjes së BRSS, NATO jo vetëm që e mbajti veten pavarësisht nga shpërbërja e Traktatit të Varshavës, por gjithashtu përfitoi nga dobësia e Rusisë për t’u zgjeruar në shumicën e ish vendeve të bllokut Lindor : një poshtërim që sot nxit nacionalizmin e fortë dhe dëshirën e Putinit për të bërë një rikthim strategjik.
Prandaj do të ishte naive të besohej se poshtërimet e imponuara nga Donald Trump nuk mund të kenë asnjë pasojë. Përgjigja iraniane ndaj vrasjes së Ghassem Soleimani (një sulm ndaj bazave të SHBA në Irak) është një pasojë e menjëhershme; nuk shkaktoi viktima dhe kishte funksionin kryesor të ruajtjes së nderit. Mbetet të shihet nëse këto pasoja do të vazhdojnë me kalimin e kohës.
Presidenti i ardhshëm ka në plan të përfundojë “Ndalimin e Muslimanëve”, të rivendosë aleancat e prishura dhe të rivendosë marrëveshjen bërthamore të Iranit. Por a është e mjaftueshme për të ndaluar poshtërimin që poshtërimi të ndalet? Kujtimet e poshtërimeve të së kaluarës janë kokëfortë. Ne e shohim këtë rregullisht kur studiojmë veprimet e Rexhep Tajip Erdogan, i cili duket se udhëhiqet nga dëshira për të fshirë poshtërimin e pësuar gjatë shpërbërjes së Perandorisë Osmane, e cila daton që nga viti 1918.
Joe Biden planifikon të riinvestojë në multilateralizëm. Sidoqoftë, refuzimi, në gusht 2020, i rezolutës amerikane në Këshillin e Sigurimit i cili propozoi të zgjaste embargon ndaj Iranit, a nuk do të ishte fillimi i anës së përmbysjes së poshtërimeve që Donald Trump ka shumëzuar? A i ka vendosur Presidenti në largim Shtetet e Bashkuara në periferi të lojës multilaterale? A priori, europianët janë në dhomat e zhveshjes dhe janë rusët, kinezët dhe turqit që duket se po përfitojnë nga kjo situatë.
Sfidat e Joe Biden
Kujtesa ose trauma e poshtërimeve do të ketë një ndikim afatgjatë. Për shembull, disa udhëheqës palestinezë, të cilët kanë parë të shkelet dinjiteti i tyre, tani po vënë në dyshim parimin e një “zgjidhjeje me dy shtete”, e cila ka qenë pothuajse e pakontestueshme që nga Marrëveshjet e Oslos (1993). Sidoqoftë, Joe Biden ndoshta nuk ka mjetet për të shëruar poshtërimin e palestinezëve. Një kthim prapa i vendimit për të zhvendosur ambasadën e SHBA në Jeruzalem do të ishte shumë i kushtueshëm nga pikëpamja e brendshme politike.
Joe Biden dëshiron të rifillojë negociatat me Iranin: por a do të pranojnë zyrtarët e Teheranit që të ulen në tryezën e bisedimeve me poshtëruesit? Hassan Rouhani kërkoi kompensimin e dëmit të shkaktuar nga Trump. Nëse amerikanët e refuzojnë këtë kërkesë, presidenti iranian nuk do të jetë në gjendje të negociojë me ta pa u shfaqur si një ofertë shtesë që nuk mund ta refuzojë. Por Biden, nga ana e tij, nuk do të jetë në gjendje të pranojë lehtë asgjë për iranianët. Një bllokim me të cilin do të duhet të përballet presidenti demokrat; në ndërkohë, Teherani po i afrohet Moskës dhe Pekinit.
Udhëheqësi Suprem iranian Ajatollah Khamenei tha se zgjedhjet në SHBA “nuk do të kishin asnjë efekt” në politikën e Teheranit ndaj Shteteve të Bashkuara. Pavarësisht se kush është qiramarrësi i Shtëpisë së Bardhë, dëmi është bërë dhe Republika Islamike nuk do ta harrojë. Për më tepër, politika e brendshme në Iran po zhvendoset në dëm të Uashingtonit. Nëse gjykojmë nga humbja e tmerrshme në zgjedhjet legjislative të vitit 2020, Rouhani, i poshtëruar dhe i dobësuar në sytë e popullsisë së tij që vuan peshën e sanksioneve, me shumë gjasa do të zëvendësohet nga një konservator në fund të zgjedhjeve presidenciale të Qershor 2021.
Më në fund, Joe Biden do ta ketë edhe më të vështirë të heq mënjanë poshtërimet e bëra nga paraardhësi i tij ndërsa ato shfrytëzohen politikisht. Ajatollah Khamenei ka thënë vazhdimisht se ai paralajmëroi që “Satanait të Madh” amerikan nuk duhet t’i besohet dhe se “qeveria islamike do të rivendosë dinjitetin e njerëzve”. Poshtërimet e vendosura nga Trump përforcuan antiamerikanizmin dhe legjitimuan regjimin e mullahëve. Në Palestinë, ata i ofruan një argument politik Hamasit që luan retorikën e rezistencës. Për më tepër, njoftimi i “planit të shekullit” pasoi një afrim midis Hamasit dhe Fatahut, të ndarë që nga viti 2006.
Joe Biden mbërrin në një skenë ndërkombëtare komplekse dhe në rrëmujë. Në pikëpamjen e thyerjeve të zemrës në vendin e tij, ai nuk do të jetë në gjendje ta bëjë atë përparësinë e tij. Por ai nuk do të jetë në gjendje të injorojë pasojat potencialisht shpërthyese të poshtërimeve të shpërndara nga Donald Trump. Mbetet të shpresohet se asnjë shkëndijë nuk do të ndezë situatën.
