Kur motra doli te porta e shtëpisë, u shfaq një flutur e kaltër, me pika të lehta bojëgruri, e bukur magji. Praruar nga rrezet e diellit në perëndim, zhytej fashave të dritës, flatronte mbi kokat tona, fshikte me krahë muret, tavanin, kanatet. Motra mbajti frymën.- Tataja! – belbëzoi e mallëngjyer, – u mërzit ngaqë jam vonuar. Lot malli vezulluan faqeve të rreshkura. U kthyem, derën e lamë hapur. Flutura u derdh korridorit, hyri në kuzhinë, ndaloi mbi oxhak, kryqëzoi këmbët e vogla. Kërceu mbi perden e dritares së lumit, vështroi cazë matanë ballkonit, ktheu kokën, sikur donte ta thoshte diçka me gjuhë flatrash. Çuditërisht njihte çdo pengesë a qoshe të fshehtë nga ato që me zor i shquanim. Fëshfëritja e lehtë e krahëve, muzikë e ëmbël pikuar prej qiellit, u ngrit mbi heshtjen misterioze, çau cipën e hollë të plagës dhe ajo zuri të pikojë gjak. Zemra m’u mblodh lëmsh. Si ia kisha dalë dhjetë vjet të ndrydhja mallin për nënën time, si dreqin kisha qeshur e bërë shaka, ndërsa ajo prehej në varrezat e qytetit? Sa doja t’ia puthja tani fluturës hyjnore bebëzat e vockla që më sollën vështrimin e ëmbël të syve kaltëroshë! Krijesa bojëgruri pruri jehonën e një kohe të artë, kur Tataja i jepte jetë shtëpisë. Vitet rrëshqitën mbrapsht, zëri melodioz vërshoi lumë i rrëmbyer pas shirave litar të pranverës a jehonë e ardhur nga lart, të kallëzonte përrallat e fëmijërisë. Sa histori të vjetra zhytur pa kthim humbellës së moteve dinte nëna ime e mençur, thua ndrynte në mish, eshtra e gjak të fshehtat e botës që nuk i shteri një jetë të tërë! Njihte majë gishtave çdo shtëpi, arë e rrugë mbushur dëngëza me ngjarje, si qenë dikur e si ndryshuan vragave të kohës, çdo varr të vjetër, sheshuar prej kohës, se njerëzia harruar pas punëve të shumta i patën lënë pas dore. Mbante mend kullat e Jasharit senenë kur i përlau përroi i fryrë për qamet si të mos qenë kurrë, ku e pati shtëpinë xha Seli e ku e ndërtoi më vonë, hakmarrjen e Spahinjve me kolonelin që deshi të çnderonte Nadiren, çupën më të bukur të fshatit motin e frëngut. Ledhatonte një rrënjëz domate të shkelur, ngulte sytë diku, harkonte vetullat në pritje të fshehtë të bëmave të pazakonta, ku fantazia ime mezi depërtonte. 
Personazhet imagjinare lëvrinin nga Guri i Kamjes e Valamara te guvat e Malit të Thatë, nga brigjet e rrëpira të Shkumbinit te Liqeni i Ohrit. Rrëfimet mbanin aromën e barit të kositur ku pluskon era e luleshtrydheve të arrira, kundërmimin e dheut kthyer nga parmenda, fërfërimën e pikave të shiut në të mbaruar të ditës, peizazhet kishin ngjyrat e ftoit të lulëzuar, lulekaçeve të porsaçelura, gjetheve të arrës ngjyer me të gjelbër. Mbushej me frymë të çlodhej dhe tok me fjalët fironin bota e stisur, e bukura e dheut, divi, ariu i kafenjtë. Vija e ujit, kopshti i vaditur, filizi i drejtuar i domates ishin aty, mbetej të hapja sytë katër, të zhbiroja si i paskësh ngjyer arra një më një tërë ato gjethe! Kushedi sa e kam sëndisur me kureshtjen time të mallkuar, po tinës vija re se e çlodhja nga andrallat e përditshme dhe merrja kurajë. Shpesh s’kishte nge, stiste aty për aty përralla të reja, ose fillonte nga e para të vjetrat, të më hiqte qafe. – Më nxori nga mendtë, – e dëgjova t’i thoshte një mbrëmje hake Këzes, – bëra si bëra çalltisa një, po do ti humba fillin, kur ai s’dha e mori, e vazhdoi vetë gjer në fund, ke parë kështu malukati? Kafshët, bari i kositur, yjet e kupës së qiellit, oshtima e erës në zemër të dimrit, kënga e përrenjve malorë gufuar nga bora e shkrirë, e gazmonin a trishtonin sa s’thuhet. I gëzohej si fëmijë harmonisë së botës, paqes, mirësisë njerëzore. Askush s’dinte të prekte aq fisnikërisht zogun e rrëzuar nga shtrofulla, një filiz të çapëlyer kumbulle, këmbën e kalit të plagosur, nanuritur me fjalë hirplote si të qenë fëmijët e saj. Ku i gjente tërë ato shprehje? Si ia dilte të shkërbente njërin pas tjetrit zërin e sprijës së ligë dhe engjëllit të bardhë? Si arrinte të bënte bashkë fjalët e njerëzve me hungërimat, mjaullitjet, bulurimat e kafshëve? Sa dua ta dëgjoj tani atë zë të magjishëm plot vesk, të shijoj pamjen e ëmbël prej nuseje të hijshme me sy të perënduar! I mësova një për një përrallat me xhinde, katallanë, botën e nëndheshme të vdekatarëve, historitë e trimave që patën vulosur dikur fatet e vendit. Në vetmi imitoja të folurit e pleqve, zërin e ngjirur të kapedanit, britmat e komitëve. Kështu i mbajta mend, pa ditur se do të më duheshin aq shumë më vonë. Kur shkruaj, ndiej vështrimin e syve të qelltë mbushur me dritë dhe ngutem të mbush faqet njëra pas tjetrës. E shtrenjta nënë më dha leksionin e parë të letërsisë, librat e mi mbajnë hiret e saj… Tetë vjet s’u mësua me qytetin, thua kishte ardhur mikeshë, priste të kthehej një sahat e më parë atje ku i bënte shpirti rehat. Dilte në ballkon, kulloste sytë maleve, njëlloj si flutura tani. – Pashë xha Minin sot, – më tha një ditë, – plakur e kërrusur i shkreti, ama u çmalla, mu duk sikur solli një grusht dhe’ poshtë ballkonit. Sytë i ndrisnin nga gëzimi… Nuk e kuptova pse kërkoi me aq ngulm ta shpinim në fshat. – Nja dy-tre ditë, – i thashë më të qeshur. – Epo çdo të rri më shumë! – u gjegj serioze. Mbështetur krahut të motrës u ra kryq e tërthor udhëve të fshatit, takoi mikeshat e mbetura gjallë, bekoi me ujë e kripë varret e të parëve. Sytë e mbushur binin të malluar mbi njerëzit, shtëpitë, kasollet, arat e malit. Çdo fillim gushtit ngjitej në Kozic të shinin thekrën me babanë, rrinin një javë pa ardhur në shtëpi. Tani nuk ngjitej dot ta shihte për herë të fundit, lot të nxehtë i qullën cullufet e verdha. Atë mbrëmje u mbështet pas trungut të arrës së madhe, plasaritur e zgavruar mos më keq nga vitet. Dielli ndaj të perënduar lyente me purpur bashkat e reve, tisi ngjyrë bronzi ndehej si njëherë e një kohë mbi degët, flladi i ëmbël erëmirë ledhatonte gjethnajën vigane.
Kushedi sa herë pati kuvenduar aty me moshataret, kushedi sa herë patën qeshur e qarë me gazet e brengat e jetës. Tani shumica preheshin në pllajën me tuma dheu matanë lumit, të gjallat, rrëgjuar pleqërie, nuk vinin dot te arra. Sytë e mjegulluar u endën skutave ku rrinin atëherë. Tikua hundëmadhe shtrohej mbi koritën e kthyer përmbys, pinte duhan dhe nuk linte njeri pa ngarë. Më tutje Këzja ulur në bisht numëronte dertet që s’mbaronin kurrë. Ishka pas saj, lëvizi vendit, i vuri dorën në pëqi. – Erdhe, tata Selviko? Prit sot e prit nesër, s’gjenim njeri të qanim hallet! S’pati fat, e zeza, burrë sa për të thënë, një e dy çapin aty e mbante, nxirrte gulçin. – Ç’t’i bësh! – bashkoi dorën më të sajën, – ky qe fati yt. – Pse kaq i hidhur? – E de, mjaft u qave, ka më keq. – Ashtu, ka si jo! – fshiu hundët me mëngën e fustanit. – S’e paske harruar këtë zakon, sa herë të kam thënë? Tuhaf njeri mbete! – Uh, harrova, ama dhe ti! – Për të mirën tënde e kam. – Ha, ha, ha, që kur s’kemi qeshur! – Sheqere, ti je, moj derëbardhë? Sa më paska zënë malli! – iu kthye rrënjës së dalë të arrës, ku rrinte duarkryq me sytë përdhe.Ajo tundi kokën si t’i thoshte. – Unë, hanko Selviko! – Si nuk fole njëherë, vetëm dëgjo e qesh. – Tani s’mundem, – iu bë të përgjigjej Sheqerja. – Epo s’ke se si! Ajri kërciste, thua shpirtrat e uritur orvateshin ta ceknin me duar prej ajri. Dhe s’kishin faj, i la të prisnin gjatë! – Ndjesë paçin, – ngriti zërin, – sa të mira ishin! Vështirë të kuptonte ç’i ndodhi! Mosha bënte të vetën, apo shpirti iu trand në atë perëndimi të hatashëm dielli mes siluetave të gjallëruara nga vizita e vonët? Ku ta dish? U ngrit, rregulloi shaminë, përkëdheli me sy gratë e mbledhura për hatrin e saj, i vuri dorën në sup së bijës, zverdhur ftua. – Se si m’u duk, – buzëqeshi me zor, – thua erdhën vërtet!… Pas një jave nuk më nxinte shtëpia, lëmshi në fund të barkut më pengonte të mbushesha frymë. Pse ndenji aq gjatë? Pse deshi ta shpinim `edhe njëherë në fshat’? Mos vajti në varreza dhe s’më thoshin? Gjithë ankth mora rrugën e fshatit. Përfund arës së lumit dallova siluetën e saj, trupin e drejtë, supet e ngritura, floknajën verdhashe dhe më vajti zemra në vend. Ecte sa ecte, mbushej me frymë, hidhte sytë çukave, dystëve, bënte më tej të merrte sa më shumë mbresa. Motra e ndiqte kokëvarur. Vrapova sa do ta kishte zili çdo kampion atletike, i hodha krahët rreth qafës, i futa kokën në gji, e nuhata… E pamundur të ngopesha, sikur edhe e kisha edhe s’e kisha aty. – Ngadalë, ore, më mbyte! – qeshi me masë. Si më pa të zbehur, e kuptoi. – Mos bëj kështu, ja ku e ke nënën tënde. S’i kam mbaruar të gjitha, tërë ata nipa e mbesa pa martuar! Nuk ia vura veshin. – Erdha të marr, – thashë i vendosur. M’i hodhi sytë e bukur, të lodhur. – Prit, xhanëm, të çmallem cazë, ku dihet si e ka shkruar Zoti? – Të lutem mjaft sivjet, ja erdhi moti, – ia plasa të qarit. Nuk i thashë se mezi e shtyve një javë, se po të ikte andej nga e thërriste s’di se kush, do të marrosesha, se ishte përtej mundësive të duroja… Ende kërthi, u gdhiva sëmurë një mëngjes gushti në valën e punëve, ma hoqën fillin, përveç saj. – Nuk do të vdesë, – u tha motrave. Ato prenë të qarat. – Pse aq e sigurt? – e pyeta më vonë. – E pashë në sytë e tu, – më tha, – nuk vuaje nga ndonjë sëmundje, u zemërove se të lashë vetë atë ditë kur mbillnim thekër në Kozic… Njëlloj si atëherë më dhembte trupi, më çanin kockat, mendja më vinte rrotull, s’isha as në qiell, as në tokë. I erdhi keq, ma mori kokën në gji, siç bënte gjithnjë kur isha i vogël. – Po ti qenke prush, o bir! E ndjeva si u thye. – Ikim, – iu luta, – boll ndenje. Përfshiu me sy shtëpinë, pusin, bahçen, arrën e madhe, gjer ku arrinte vështrimi. Ia kishte qejfi të rrinte edhe pak, të çmallej me njerëzit, dheun, varret e të afërmve, po unë që e desha të tërën për vete, rëndova më tepër se kujtimet e shtrenjta. – Eh, o bir, njeriu s’ngopet kurrë me vendin e tij, – psherëtiu. Sa u kthye zuri shtratin. Humbi gjallërinë e dikurshme, pothuaj nuk bëzante, bebëzat iu çngjyrosën. E gdhinte me sytë tretur rrugës së Tiranës, ku qëllonte të vonohesha me tim vëlla për arsye të punës. – Do të vinë, ke për të parë, – i jepte kurajë gruaja. Lutej me vete të kishte të drejtë. – Ah, moj bijë, nëna mos qofsh, sade për keq të shkon mendja. Po si nuk morën në telefon? – ankohej më zë të mpakur. Ktheheshim, mbushej me frymë, na prekte ballin, flokët, na fuste kokën në gji. – Sa i ëmbël evlati! – pëshpëriste… Flutura ndaloi mbi kokën motrës, nguli këmbët leshrave, duke përplasur krahët të ruante ekuilibrin. Ngrihej fluturim, kthehej, sikur donte t’i terte lotët. Nuk i ndava sytë… Ditën fatale erdhëm afër mëngjesit. S’u ankua, lëvizi paksa kokën, na vështroi me sy të shuar. Thirrëm ambulancën, e zumë për krahësh të zbrisnim shkallët. Këmbët mezi i hidhte, më shumë e mbanim peshë. – Pret makina! – e nguta. Shpejtoi pak hapin, më hodhi sytë e murrëtuar, sikur donte të thoshte: “ S’e shikon si jam katandisur, o bir? ” Ato fjalë më gjëmojnë në vesh sot e kësaj dite. Si nuk telefonova të mos e gdhinte natën në ballkon atij janari të acartë?! Si nuk më shkoi mendja ta shpija më parë te mjeku? Përse vonova aq shumë? – E le pas dore nënën, – më tha atëherë shoku im Kimi. Desha t’i shkrehesha, po sytë e tij të çiltër thoshin të vërtetën! Dhjetë vjet mbajta mbi shpinë barrën e rëndë të fajit. Qava, thirra si i marrë, përplasa kokën pas oxhakut, pa dobi, guri i fajit u fundos thellë e më thellë, plaga zuri kore… Dy ditë para fundit i kërkova vëllait të njoftonte motrën e madhe. Ajo ngriti sytë ta shihte, thua do t’i vinte atij çasti. Si nuk e pa, u ndeh pa frymë mbi dyshek, mbylli sytë. U mblodhëm mbi kokë gjithë sa ishim, e përmendëm. T’i kishte ardhur çupa e Tiranës do të mbaronte, nuk mund të ikte pa e parë për herë të fundit fëmijën e parë. Tërë natën në jerm, jepte e merrte. Qanim fshehtas, mos na diktonte. – Nuk do ta shohim më kurrë, – çau heshtjen një zë i ngashëryer. Gruaja u sul jashtë, duke shkulur leshrat. Ne, pjellat e saj, që as guxonim ta sillnim në mendje vdekjen, u dorëzuam. Motrat dilnin një nga një, qanin me zë diku tjetër, ktheheshin me bebëza flakë të kuqe. Tataja lëvizi buzët me mundim. – Mos ikni, – tha me ndërprerje zëri, – dua t’u shikoj, s’kam kohë. Kaloi sytë me radhë nga motra e madhe te vëllai, i fundit i fëmijëve. – I vogli i nënës, – psherëtiu të prapmen herë. Mbylli sytë… Flutura u ngrit, ma preku shkarazi llërën, u largua qetësisht si të kishte kryer misionin e vet qiellor. Koka më mbeti nga dera ku fëshfëriti krahët për të fundi herë flutura kaltëroshe e nënës. Malli pati marrë fytyrën e pritjes, vitet kishin zbërdhulur kujtimet si fotografitë e vjetra, të çmuara, plaga u hap më e thellë. U plasa në dysheme, e qava përsëdyti të bukurën time leshra flori. Motra fshiu lotët me shaminë e kokës, mbështeti dorën në supin tim, më përkëdheli me dashurinë e vet dhe nënës përzier së toku. – E zuri malli pa u kthye, – tha, – të qe zemëruar nuk vinte. Por unë nuk e mblidhja dot veten…
