Raporti i përvitshëm i Fredoom House për regjimet në Ballkan tregon se ka një të nivelit të demokracisë dhe se liderët e zgjedhur po distancohen nga demokracia duke konsoliduar pushtetin e tyre personal. Vlersimi për shoqërinë civile dhe median e pavarur ra nga 5 në 4.75 pikë. Zgjedhjet në Shqipëri dhe pse mandati i tretë i Rilindjes është forcim i autoritarizmit që kërcënon haptazi demokracinë shqiptare
Sipas raportit të përvitshëm “Vendet në Tranzicion 2021”, lloji më i zakonshëm i regjimit në Ballkan vazhdon të jetë ai hibrid/demokraci në tranzicion. Shqipëria dhe Kosova shënuan rënie në vitin 2020, krahasuar me vitin 2019, ndërsa Maqedonia e Veriut shënoi rritje.
Shqipëria, rënie në shoqërinë civile dhe median e pavarur
Shqipëria që edhe këtë vit është në kategorinë e regjimeve hibride/demokraci në tranzicion, shënoi rënie në shoqërinë civile dhe median e pavarur. Në një shkallë vlerësimi nga 1 deri në 7 pikë, ku 1 është niveli më i ulët i demokracisë dhe është 7 më i larti, Shqipëria nga 3.82 pikë që kishte një vit më herët, këtë radhë kishte 3.75 pikë.
“Ajo që vërehet është që, nota e përgjithshme e Shqipërisë, është në nivelin e notës që Shqipëria ka marrë në vitin 2013. Pra demokracia në Shqipëri, është në të njëjtat nivele që Shqipëria ka pasur në vitin 2013, sipas së njëjtit raport të ‘Freedom House’”, thotë Gjergji Vurmo, drejtor programi i Institutit për Demokraci dhe Ndërmjetësim në Tiranë, autori i kapitullit për Shqipërinë në raportin “Vendet në Tranzicion”.
Liderët e zgjedhur në mënyrë demokratike po distancohen nga demokracia dhe po krijojnë realitetet e tyre të deformuara për të konsoliduar dhe mbajtur pushtetin
Vlerësimi për shoqërinë civile ra nga 5 në 4.75 pikë.
“Ulja e notës i dedikohet një sërë akteve të cilat kanë kufizuar hapësirën në të cilën operon shoqëria civile, hapësirën e aksionit të shoqërisë civile me një sërë kufizimesh përsa i takon së drejtës së tubimit, madje edhe së drejtës për shprehje”, thotë zoti Gjurmo. Më konkretisht, rënia i atribuohet dhunës mes protestuesve dhe forcave të rendit në maj, gjatë acarimeve për shembjen e Teatrit Kombëtar dhe për shkak të vrasjes së të riut Klodian Rasha nga forcat e policies, për shkak të thyerjes së kufizimeve të Covid-it.
Vlerësimi për gjendjen e pavarësisë së medias ra
“Ka pasur edhe një përkeqësim në dimensionin e lirisë së medias, e cila për të disatin vit ka shënuar disa zhvillime shumë negative, por mesa duket, vitin që shkoi, këto zhvillime u ndikuan edhe nga pandemia, edhe nga kufizime të tjera, por edhe nga hyrja në fuqi pjesërisht e paketës antishpifje, njëri prej dy ligjeve i cili hyri në fuqi, pavarësisht se nuk është materializuar konkretisht”, thotë zoti Vurmo, duke shtuar se ka pasur raste që gazetarët janë proceduar edhe penalisht, mbi baza të përhapjes së panikut. “Ambienti i medias shqiptare, i cili ka qenë prej kohësh i dobësuar nga kontrolli oligarkik, ashtu si në pjesën më të madhe të rajonit, është prekur gjithashtu nga përdorimi i shtuar i proceseve gjyqësore strategjike kundër pjesëmarrjes së publikut”, thuhet në raport.
Përveç rënies në kategoritë e qeverisjes demokratike dhe procesit zgjedhor, dy treguesit me vlerësimin më të ulët janë korrupsioni dhe pavarësia e gjyqësorit: respektivisht 3.25 dhe 2.75, i njëjti nivel si një vit më parë. Raporti ve në dukje situatën e acaruar politike, korrupsionin dhe presionin e bizneseve ndaj qeverisë, si probleme të vazhdueshme. Por aty vlerësohen edhe hapat drejt reformës në drejtësi, megjithëse thuhet se ishin të ngadalta. “Ne kemi evidentuar edhe zhvillime mjaft pozitive si ngritja e strukturave të reja të drejtësisë, apo edhe zhvillime të tjera në kuadër të disa dimensioneve, siç është edhe dimensioni i qeverisjes kombëtare”, thotë zoti Vurmo.
Arsyet e rënies së demokracisë: 1 -Dhuna mes protestuesve
2 -Shembja e Teatrit Kombëtar
3 – Vrasja e të riut Klodian Rasha nga forcat e policisë
Raporti në kontekstin e kristalizimit të rezultatit të zgjedhjeve në Shqipëri
Publikimi i raportit të këtij viti përkon me një kohë kur është bërë e qartë që Partia Socialiste në Shqipëri do të qeverisë edhe për një mandat tjetër. “Shumica aktuale ka bërë histori në këtë kuptim, ka marrë një mandat të tretë, madje ka marrë të dytin mandat radhazi, që nuk ka ndodhur më parë në historinë pluraliste të Shqipërisë, si parti e vetme”, thotë zoti Vurmo. Vlerësimi për ecurinë e tyre do të analizohet në raportet e ardhshme të Freedom House. Zoti Vurmo sheh si sfidë prirjet e përvijuaja qartë të forcimit të autoritarizmit që kërcënojnë haptazi dhe shumë seriozisht demokracinë shqiptare, institucionet dhe proceset demokratike dhe vetë shoqërinë shqiptare.
“Unë do të bëja thirrje për të gjithë aktorët politikë, por jo vetëm politikë, por edhe aktorë të tjerë të shoqërisë shqiptare që ta lexojnë me vëmendje këtë raport, pasi është vërtet një kambanë alarmi për rreziqet që paraqesin disa zhvillime në disa fusha të raportit, për demokracinë në Shqipëri, po aq sa edhe për ofertën e Shqipërisë për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian dhe procese të tjera reformuese”, thotë ai. Është një moment, thotë zoti Vurmo, që Shqipëria mund ta shfrytëzojë në maksimum.
“Që të futet në një cikël normal të sistemit politik, ku bashkëqeveriset në një fare mënyre, në kuptimin që edhe opozita është pjesë shumë e rëndësishme e qeverisjes, pavarësisht se është mazhoranca ajo që drejton ekzekutivin. Por nga ana tjetër, qeverisja në parlament, parasheh edhe një rol thelbësor të opozitës parlamentare, po ashtu siç parasheh edhe një rol të theksuar të institucioneve të pavarura, të institucioneve që bëjnë kontrollin (oversight) të pushteteve të tjera”, thotë ai.
Ambienti i medias shqiptare i cili ka qenë prej kohësh i dobësuar nga kontrolli oligarkik
Menaxhimi i pritshmërive për zgjedhje transformuese
Në raportin e saj, organizata ‘Freedom House’ thotë se gjatë “recesionit” aktual të demokracisë në të gjithë botën, shumica e sistemeve demokratike, nuk janë shndërruar sa hap e mbyll sytë në regjime autoritare. Autorët e raportit, duke iu referuar studiuesit të demokracisë, Thomas Carothers flasin për një “zonë gri” e statusit të vendeve hibride. “Disa vende, – të tilla si Kosova, Moldavia ose Ukraina, – kanë mbetur në “zonën gri” për vite me radhë, por të tjerët – veçanërisht Hungaria, Mali i Zi dhe Serbia – janë riklasifikuar, vetëm kohët e fundit si regjime hibride dhe të tjera po shkojnë drejt këtij statusi.”
Në raport thuhet se, një tipar karakterizues i regjimeve hibride është se, udhëheqësit e tyre vazhdojnë të lejojnë zgjedhje në një farë mase, konkurruese. “Garat nuk janë domosdoshmërisht të lira ose të drejta, por as nuk janë tërësisht mashtrime, siç ndodh në regjimet autoritare. Si pasojë, regjimet hibride mund të kthehen drejt demokracisë përmes kutisë së votimit, nëse një numër i mjaftueshëm votuesish janë të gatshëm të mbështesin udhëheqjen e re.
Megjithatë, thuhet në raport, siç ka paralajmëruar politologu Larry Diamond, “ndërsa një fitore e opozitës nuk është e pamundur” në zonën gri, “kjo kërkon një nivel të mobilizimit të opozitës, unitet, aftësi dhe heroizëm përtej asaj që normalisht do të ishte e mjaftueshme për fitoren në një demokraci. “Vendet në Tranzicion” thotë se në nivele të ndryshme “këto tipare mund të shihen në zgjedhjet e fundit në Kosovë (2019 dhe 2021), Malin e Zi (2020) dhe Moldovë (2020), si edhe në komunat e Banja Lukës dhe Sarajevës në Bosnjë dhe Hercegovinë (2020). Sipas raportit, në të gjithë këto regjime hibride, opozita politike i tejkaloi pritshmëritë duke larguar pushtetarët.
