MSc. Albert HABAZAJ*
Emri i Maku Pones është ndier në skenën poetike qysh në vitet ’50 të shek. XX. Profili letrar i tij shfaqet në disa plane; si poet, si prozator (tregimtar, novelist e romancier) dhe si dramaturg, me kontribute të dukshme në dy fusha: Në letërsinë për të rritur dhe në letërsinë për fëmijë. Në nënfushën letrare të dramaturgjisë, sipas studiuesit të njohur kanadez, Robert Elsie, ndër autorët shqiptarë, që i kanë kushtuar energjitë e tyre me shumë sukses skenës, është edhe Maku Pone. [shih: Elsie, Robert, “Histori e letërsisë shqiptare”, Tiranë – Pejë, Dukagjini, 1997, f. 433]. Shtylla vertebrale, që mban në këmbë konstruktin e fortë poetik të Pones është drita e bardhë e artit të fjalës së kulluar, sa hënore, aq tokësore, moderne, qytetare e herë pas here me kockë ekzistencialiste apo me rrathë të vargut hermetik. Dy këmbët, që mbajnë harmoninë e urës poetike nga koleksioni klasik i letërsisë së sotme shqiptare në poezinë bashkëkohore, janë ndjenja me “gjak dashurie në rrënjë” dhe mendimi filozofik, që fqinjësohet me “rrufetë” e perëndishme, si “vizion brirësh a eshtrash”. Libri më i ri “Dritësi e terr”, (2014) është pjesë e trilogjisë poetike të autorit të njohur fierak, dhe përbën vëll. 2, i cili ka pararendës vëll. 1 me titull “Në kërkim të fytyrës” (2011). Ndërsa për vëllimin 3 poetik të trilogjisë me titullin metaforik “Zjarr i hidhur” (2015), spunton e ka marrë nga shkrimtari dhe diplomati i njohur grek Vassilis Vassilikos (18. 11. 1934), trajtuar, kuptohet, sipas këndvështrimit të tij poetik. Libri më i ri “Dritësi e terr” i poetit Maku Pone është një gëzim letrar për ne, lexuesit e vëmendshëm të librit të mirë dhe përdoruesit e dobishëm të penës. Gjykoj të shpreh një vlerësim sentencial në trajtë urimi, sepse bisturinë kritiko – redaktoriale e ka përdorur me ndershmëri profesionale në parathënien e librit, kritiku letrar, poeti, publicisti dhe mësuesi i dashuruar me letërsinë, tepelenasi i fierakizuar, Bujar Xhemal Rama, të cilin e përgëzoj për punën e vlertë që ka bërë për vëllimin poetik të profesor Makut, ndërtuar për jetën reale mes antitezës “dritësi” dhe “terr”. Në këtë kohë, ende të pakthejllësuar letrarisht, kur gufosemi nga lukunia barbare e librabërësve, që unë po i cilësoj vandak me bezga të njoma, që s’ndezin as në palcë të korrikut [shprehje frazeologjike, njeri i trashë nga mendja], libri me poezi “Dritësi e terr” i Maku Pones, vjen si thërrime diellore, që na ngroh bukurisht me fisnikëri botën tonë shpirtërore, duke na përmirësuar në ndjenjë, në mendim dhe në shijet estetike. “Dritësi e terr” na ngarkon me emocione të fuqishme pozitive dhe vjen si një mrekulli mëngjesore i këtij poeti interesant për vullnetin e tij balzakian në portën e moshës e bardhë, ku sapo ka trokitur si hirësi me reflekse vezulluese të mesazhit universal të poetikës poniane.
Me shpirtin poetik, me vitalitetin shembullor, me idealin qytetar, misionar dhe vizionar, Pone diti shkëlqyeshëm dhe natyrshëm ta kapërcejë traun e vjetër (biles, as dhe nuk mori infeksion nga vjershërimet e angazhuara, të kërkuara, të porositura e të përkushtuara). Ai udhëtoi e udhëton i sigurt në shinat e poezisë së re, ecën pa pengesa në hapësirat e saj të pamatë. Poeti universal i humanizmit Maku Pone shquan për artin e bërthamës së dashurisë, sepse siç qe nëna e tij çadër mes shiut për të, edhe ai bëhet “çadër për t’i ruajtur e për t’i mbrojtur/ jo vetëm nga një shi/ gruan e jetës dhe fëmijët”, pasardhësit, njerëzit, miqtë, dashamirësit. Për këtë humanizëm të prekshëm altruist kërkon vend, aq sa zë një fill bari. Duke lexuar poezinë “Për pasardhësit”, mua më shfaqet imazhi i Uitmanit myzeqar (Walt Whitman, 1819 – 1892) në kohën që jetojmë me banim në Fier. Ky imazh më bëhet më i qartë, kur lexoj poezi të tjera të Pones, ku vërej një lidhje të plotë e shpirtërore me natyrën, si novator dhe për ndjesitë mistike. Maku Pone njihet tashmë edhe si mjeshtër i portretit poetik, sepse pena e shpirtit të tij ka gdhendur emrat e fisnikëve të poezisë shqipe, mesdhetare, evropiane e botërore, që nga Fatos Arapi e Alen Boske, Janis Ricos e Migjeni, Jorgo Luis Borges e Frederik Reshpja, Dhimitër Jano e Majakovski e deri te i biri, Edvini, që ka vizatuar portretin e mëmës në mur. Kur lexova poezinë “Obeliskët”, kushtuar poetit të paharruar, Ilia Kule (1944 – 1987), u ndala, pulita sytë dhe shijova artin e ndjesisë së hidhërimit te vargu “Varret u dashkan hapur në qiell”. Këtë varg nuk e kam dëgjuar apo lexuar më parë ndër poetë të tjerë. Është prodhim origjinal (bio, si i thonë sot) i imagjinatës krijuese sa magjike e hyjnore, aq tokësore e të prekshme të poetit të bardhë, Maku Pone. Dëshiroj të nënvizoj në këtë kumtim urues, se Maku Pone ka siguruar mbështetjen e tokës në poezi. Ai ka arritur ta ketë të sigurt dhe mbështetjen e ajrit me artin e tij brilantin të fjalës së zgjedhur poetike. Poezi si “Funerali i një zogu”, apo “Personaliteti i qenit” janë shëmbëlltyra artistike e mbështetjes së ajrit dhe të tokës që ka siguruar krijimi i Maku Pones. Opusi letrar i M. Pones përbën një ndihmesë për çiltërsinë e letrarishtes poetike në gjuhën shqipe, duke kryer njëherazi një obligim për artin e fjalës dhe një detyrë atdhetare e qytetare. M. Pone është një figurë me integritet letrar dhe, me vëllimin “Dritësi e terr” klasifikohet memorie poetike e kohës, e moshës që përfaqëson. Ai, ndërkohë, ravijëzohet si poet i kontrasteve dhe i ngjyrave, që ka privilegjin si i pranueshëm i të dy kohëve për nivelin artistik, cilësinë poetike dhe funksionin estetik të krijimtarisë së tij të bukur, të mirë dhe të dobishme, duke arritur të jetë person kontakti për poezinë e brezave. Pone do të ketë fatin të rrojë sa poezitë e tij, si një zog në fluturim të përhershëm, si poet e si njeri. Është fat i bukur, që në Principatën e Shkrimit, një dritë e bardhë si Maku Pone, na e bën shkëlqimin e poezisë së lartë. Për shoqërinë tonë letrare, Maku Pone, me 34 libra të botuar, nga të cilët, 14 me poezi, 4 me prozë, 6 libra për fëmijë dhe me 10 drama, është një flori në formë njeriu, që ka shtrydhur mushtin poetik të jetës njerëzore për ne.
Biografia: Maku Pone – (lindur më 1 Mars 1939 në Fier, Shqipëri) është poet, prozator dhe dramaturg shqiptar. Fëmijërinë e kaloi në qytetet e Fierit, Pogradecit dhe Tiranës. Studimet e mesme i kreu në Shkodër; studimet e larta në Moskë për inxhinieri nafte. Ka studiuar gjithashtu për filozofi. Pasi u diplomua, punoi si inxhinier për një periudhë relativisht të shkurtër në industrinë e naftës. Në vitin 1974, filloi punë si kryeredaktor në gazetën lokale të qytetit të Fierit. Pas debutimit me disa drama, që u vunë në skenat profesioniste, në vitin 1983, filloi punë si libretist (dramaturg) pranë teatrit “Bylis”, Fier. Më pas punoi në televizionin rajonal TV Apollon. Pavarësisht nga punët që ka kryer në vite, krijimtaria letrare ka qënë drejtimi kryesor i jetës së tij. Në letërsi ka botuar qysh në vitet pesëdhjetë të shekullit XX. Në vitin 1969, ka dalë me librin e tij të parë poetik “Kur buzëqeshin shokët”. Përveç poezive, ka shkruar mjaft për teatrin dhe një kohë i është kushtuar edhe letërsisë për fëmijë. Ka fituar pesë çmime të ndryshme në konkurset kombëtare: në gjininë e poezisë (2 herë), në prozë (2 herë) dhe në dramaturgji (1 herë).
Libra të botuar:
I – Poezi (14 libra):
“Kur buzëqeshin shokët” (1969), “Yje mbi bar” (1973), “Në brazdat e kësaj toke” (1975), “Lulëzim” (1982), “Gjaku i verdhë i lulediellit” (1998), “Në portat e erërave” (1999), “Çeku i reve” (2001), “Dëbora e Orientit” (2005), “Trilogjinë poetike” (2009): “Qiparisat e muzgut”, “Muzikë dimri”, “Një kafe me gurin”, Në kërkim të fytyrës (2014), “Dritësi e terr”, (2014) dhe “Zjarr i hidhur”, (2015).
II – Dramaturgji (10 libra): “Shpërthimi” (1976), “Fundi i sinorëve” (1977), “Asgjë nuk është harruar” (1979), “Atje në Ebro” (1979), “Natë e pagjumë” (1980), “Udhë të mbarë” (1982),
“Shokë dhe vite” (1984), “Dosja 63” (1985), “Shqetësimet e një mjeku” (1988) dhe “Një vajzë e fyer” (1990).
III – Prozë (4 libra): “Shtëpia midis mollëve” (1984) (novelë), “Trëndafilat e mesnatës” (1987) (roman), “Motër e vëlla” (2003) (roman) dhe “Balona me bedena” (2004) (tregime).
IV – Letërsi për fëmijë (6 libra): “Naftëtarët e vegjël” (1969), “Ne jemi gjeologë” (1969), “Postieri ynë” (1970), “Na thërret trumpeta” (1971), “Pushimet dimërore” (1971) dhe “Motër e vëlla” (2003).
Opusi poetik i Maku Pones është dritë e bardhë e artit të fjalës.Nuk po flasim për ndihmesën e tij të dukshme në gazetari e publicistikë, as për kontributin e tij në dramaturgji, të cilin e vlerëson fisnikërisht i mirënjohuri ynë Pëllumb Kulla, por po e përmbyllim këtë shkrim nderues, me mesazhet e figurës përbashkuese dhe personalitetit të lartë që Pone ndërtoi dhe lartësoi në Fier, si një i Dërguar i Mirësisë, misionar për t’i bashkuar shkrimtarët, artistët e poetët, jo për t’i ndarë, për t’i ëmbëlsuar, po për t’i thartuar. Prania dhe fjala e tij e urtë, e qetë, e shtruar, me mend ishin si balsami, që zbuste edhe ndonjë zënkë, ishin si të bekuara për krijuesit e qytetit. Është kuptimplotë dhe domethënës cilësimi i tij si ambasador i letrave shqipe në Fier.
*) Drejtor i Bibliotekës Shkencore
“Nermin Vlora Falaschi”, Universiteti “Ismail Qemali”, Vlorë.
