Sfidat gjeopolitike dhe gjeostrategjike të BE-së pas Brex-it

787
Sigal

Hasan Shkëmbi

Lektor për Policimin dhe Sigurinë

Kur Baballarët Themelues të Evropës së Bashkuar, Jean Monnet dhe Robert Schuman hodhën themelet e projektit të këtij konstrukti të madh ekonomik, politik dhe gjeopolitik (sot BE), për shumë strategjistë, studiues dhe politikanë evropianë kërcënimet më të mëdha për paqen dhe sigurinë evropiane vinin nga nacionalizmi dhe shtetet kombëtare. Nisur nga këto kërcënime u pa e udhës që ekonomia dhe sistemi politik gjerman duhet të ndërtohej në mënyrë të atillë që të mos kërcënohej siguria e Evropës. Ndërsa më vonë rritja e kërcënimeve strategjike të Evropës si rezultat i konflikteve në rritje ndërmjet SHBA-së dhe B. Sovjetik ngrinte më shumë nevojën për mbrojtjen e Evropës nga rreziku sovjetik. Për këto arsye kryesore zgjidhja më e mirë strategjike që për të fashitur konfliktet e mbrojtur nga rreziqet e kërcënimet e paqes dhe sigurisë evropiane duhej krijimi i KEE dhe më pas BE me 28 anëtarë. Për afro shtatë dekada BE u bë një aktor i rëndësishëm.

–          Implikimet strategjike të fuqisë (Power) të BE-së pas Brex-it

Me vendim e Brex-it, fuqia e pestë ekonomike globale braktisi anijen evropiane, duke mbyllur një kapitull 47-vjeçar të anëtarësimit të vendit në BE, që mund të ketë një efekt planetar. Disa shprehen se mund të këtë një minishtërngatë financiare që mund të fryjë në ishull etj., çka mund të çojë në uljen e tregjeve financiare.

Mbretëria e Bashkuar tani ajo qëndron përpara një periudhë 11-mujore të tranzicionit, e cila pritet të jetë dhe një periudhë e zgjatur e negociatave tregtare me BE-në.

Pyetja që shtrohet sot pas Brex-t është – A ka humbur fuqi (Power) BE? Po Mbretëria e Bashkuar (MB) çfarë fuqie do humbasë ose fitojë?

Mbështetur në analizën e katër komponentëve strategjike (DIME) rezulton se BE ka humbur fuqi (Power). Për arsye demografike, ekonomike, inteligjence dhe strategjike, BE gradualisht po largohet nga maja e renditjes se fuqive botërore. Kjo dinamikë e rënies relative ishte tashmë e vërtetë me pakësimin nga 28 vende në 27, ku Brex-it mund ta përshpejtojë me tej atë.Është fakt se, Brex-it e rrudhi madhësinë e zonës, popullsinë, prodhimin dhe kulturën strategjike të BE-së. Ndërsa hapësira e BE-se përfaqësonte 13.3% të popullsisë së planetit në 1960, kur BE e 28 vendeve mezi paraqet 6.9% të popullsisë së planetit. Dalja e Britanisë rezultoi në një rënie prej 12.91% të popullsisë së saj. Pra nga 513 milion njerëz, në 446.8 milion, ose nga rreth 6.9% të popullsisë së botës, tani ulet në rreth 5.9%.Pra, BE pa Britaninë bëhet më pak e populluar sesa BE-ja e 25 vendeve në 1 maj 2004 (450 milion banorë). Duke pasur parasysh pjellorinë e tij të ulët, në vitin 2050, BE në konfigurimin e saj me 27 anëtarë, 1 shkurtit 2020 do të peshonte midis 4 dhe 4.5% të popullsisë botërore. Kësisoj, BE reduktohet në një vend azili dhe për të moshuarit, që do ta ketë shumë të vështirë të mbrojë interesat e saj.

Përsa i përket peshës ekonomike,  nga viti 1980 deri në vitin 2014, pjesa e hapësirës së BE-se  në prodhimin botëror në barazinë e fuqisë blerëse (PPA) u ul nga 31.2% në 18.3%, kur me 1 janar 2020 ky tregues për vendet e hapësirës së BE-së me 28, është më pak se dy të tretat e asaj që peshonte 34 vjet më parë.Bazuar në të dhënat për vitin 2016, BE (28) përfaqësonte 17.6% të PIB-së botëror në PPA në atë datë. BE pa Britaninë përbën vetëm rreth 15.2% të PIB-së botërore në terma PPA. Për shkak se standardi i jetesës në MB është pak mbi mesataren e BE-së, largimi i tij mund të rezultojë vetëm në uljen e standardit mesatar të jetesës. Dhe kur kandidatët e pritshëm janë të gjithë më të varfër dhe të korruptuar sesa mesatarja e BE-së, e cila rrezikon të përkeqësohet më tej rënia e BE-së.

–     Ndikimi i Brex-it në fushën gjeostrategjike dhe të inteligjencës së BE-së

Pas afro 7 dekadave të BE-së sfidat e sigurisë sipas vlerësimeve strategjike të studiuesve dhe Europol-it janë shumë më komplekse, ku tendencat e terrorizmit do të dominojnë peizazhin global të sigurisë në vitin 2020, ndryshimet gjeopolitike, zhvillimet teknologjike dhe lëvizjet demografike do të kontribuojnë së bashku në manifestime të ndryshme të dhunës të motivuara ideologjikisht dhe politikisht. Kërcënimi i paraqitur nga terrorizmi transnacional në vitin 2020 paraqet kështu një mozaik kompleks. Sulmet e planifikuara me kujdes vazhdojnë kërcënimin e rritur për BE-në nga një pakicë ekstremiste, e bazuar operacionalisht në LM, e kombinuar me një rrjet njerëzish të lindur dhe rritur në BE, shpesh të radikalizuar brenda një hapësirë të shkurtër kohe, të cilët kane provuar të jene te gatshëm kohe, dhe të aftë të veprojnë si lehtësues dhe bashkëpunëtorë aktivë në terrorizëm.Kërcënimet asimetrike dhe hibride të terrorizmit ekstremist ISIS dhe organizatave të tjera terroriste, e elementeve të radikalizuar apo dhe atyre te kthyer nga zonat e konflikteve si dhe tyre të infiltruar si refugjatë në vendet e BE-së, shtruan nevojën për një koordinim më të madh evropian kundër terrorizmit, duke krijuar Grupin Kundër Terrorizmit (CTG), i cili përbëhet nga 30 shërbime evropiane të inteligjencës dhe sigurisë që kanë krijuar një kornizë efektive për bashkëpunim multilateral kundër-terrorizmit të ndarë nga BE. CTG mban një bazë të dhënash të përbashkët të të dyshuarve terroristë dhe një platformë të përbashkët hetimore me qendër në Holandë. Në këtë kuadër, Komuniteti i Inteligjencës në Mbretërinë e Bashkuar është një kontribues i madh në këto marrëveshje të përbashkëta. Është një nga komunitetet e pakta të inteligjencës në botë me aftësinë për të ndërmarrë operacione kundër terrorizmit në të gjithë botën, përfshirë në zona të mohuara, në vend që të presë derisa terroristët të shfaqen në territorin e tij të afërt, dhe për këtë arsye është në gjendje të ofrojë vlera të vlefshme proaktive dhe ndonjëherë inteligjencën e kërcënimit para-boshllëk që përndryshe do të ishte i padisponueshëm.Sipas studiuesve te kësaj fushe, shumica e agjencive evropiane të inteligjencës kanë një aftësi shumë më të kufizuar për të vepruar në këtë mënyrë, ose aspak. Mbretëria e Bashkuar gjithashtu kontribuon me inteligjencë të konsiderueshme për BE-në në një nivel strategjik, në Qendrën e Inteligjencës dhe Situatës së BE-së (EU INTCEN) që ofron inteligjencë të vlerësuar të tërhequr nga inputet nacionale në Shërbimin e Veprimit të Jashtëm Evropian (krahu i politikës së jashtme dhe mbrojtëse të BE-së ); dhe në nivelin operacional, për agjencinë evropiane të policisë Europol. Në fakt, deri vonë, të dy organizatat drejtoheshin nga shtetas të UK.Një ish- shef i MI5 thotë se në drejtim të shkëmbimit të inteligjencës midis shërbimeve të sigurisë në Mbretërinë e Bashkuar dhe fqinjëve të saj evropianë, shumë pak do të ndryshojnë menjëherë pas ditës së Brex-it dhe gjatë periudhës së tranzicionit. Është më pak e qartë se si do të kujdesen gjërat për këtë. Politikanët britanikë kanë kuptuar prej kohësh se forca e agjencive të inteligjencës së Mbretërisë së Bashkuar dhe ushtria ishin ndër kartat e tyre më të forta në negociatat e tyre me BE. Ndoshta kanë të drejtë – por ato marrëdhënie funksionojnë në të dy mënyrat. Shefat e inteligjencës në Francë dhe Gjermani kanë treguar që ata nuk duan të bëjnë asgjë ndryshe pas Brex-it. Dhe fakti eshte  se shumë nga ato marrëdhënie janë ndërtuar mbi marrëdhënie bilaterale ose shumëpalëshe në vend të anëtarësimit në BE. Duke folur për Brex-it, Lord Jonathan Evans, një ish-drejtor i përgjithshëm i MI5, tha “detyra jonë është të minimizojmë dobësitë”. Tani për tani, Mbretëria e Bashkuar do të vazhdojë të ketë qasje në bazat e të dhënave të Europol. Shefat e policisë do të shqetësohen nëse kjo nuk vazhdon. Pas Brex-it, pjesëmarrja e Mbretërisë së Bashkuar në të dy entitetet do të jetë e kufizuar me insistimin e BE-së. Po aq nëse nuk është më e rëndësishmja, MB do të refuzojë pjesëmarrjen e vazhdueshme në Sistemin e Informacionit Shengen II (SIS II) dhe Programin e Regjistrimit të Emrave të Pasagjerëve të BE (PNR).Sistemi i mëparshëm lehtëson identifikimin dhe monitorimin e të dyshuarve për terrorizëm që udhëtojnë në zonën Shengen dhe në MB. Kjo e fundit, krijimi i së cilës i detyrohej shumë kërkesave të MB, u mundëson shteteve pjesëmarrëse të identifikojnë të dyshuarit terroristë dhe të tjerë kriminelë përpara udhëtimit. PNR ka treguar vlerën e saj, për shembull, në identifikimin e të dyshuarve terroristë që udhëtonin nën pseudonime duke gjurmuar ato pseudonime në numrat e telefonit të lidhur me identitete reale që ishin përdorur për të rezervuar fluturime. Mbretëria e Bashkuar ka qenë një kontribuese kryesore dhe përfituese e këtyre bazave të të dhënave. Humbja e aksesit në to do të ketë implikime negative si për sigurinë në MB ashtu edhe për BE-në, siç ilustron shembulli i mëparshëm hipotetik. Imagjinoni që agjencitë e Britanisë së Madhe të identifikojnë dhe të fillojnë hetimin e një të dyshuari terrorist të ISIS në Siri. Pavarësisht nga agjencitë në MB, ky i dyshuar është urdhëruar të udhëtojë në Evropë, përfshirë Britaninë e Madhe, për të takuar qelizat e fjetura të ISIS dhe për t’u dhënë atyre udhëzime për të ndërmarrë sulme terroriste kamikaze. Ai (personi i dyshuar) udhëton në tokë nga Turqia për në Bullgari, më pas bën një fluturim për në Spanjë, pastaj në Gjermani, Francë dhe MB.Nëse detajet e të dyshuarit janë futur në SIS II, Shërbimet e MB dhe Bullgaria janë në gjendje të regjistrojnë se ai po udhëton dhe mund të ndërmarrë veprime – ose duke e arrestuar atë në Bullgari, ose duke monitoruar udhëtimin e tij të ardhshëm në bashkëpunim me vendet e tjera të BE-së në rrezik, me perspektivën në të dy rastet që qelizat e tjera të gjumit të ISIS-it mund të identifikohen dhe çmontohen. Nëse MB nuk është pjesë e SIS II, as Mbretëria e Bashkuar dhe as Bullgaria nuk do të alarmohen për udhëtimin e tij, dhe shtetet e tjera të BE-së do të jenë në mënyrë të ngjashme. Në zbatimin e ligjit, MB duket të jetë një humbëse neto nëse një paketë gjithëpërfshirëse e sigurisë pas Brex-it nuk mund të bihet dakord. Një shqetësim i veçantë është Urdhri i Arrestit Evropian, i cili i mundëson një shteti anëtar të BE-së që të ekstradojë të dyshuarit te një tjetër pa praktika të gjata ligjore ose procedurale. Britania ka qenë një kontribuese neto në këtë sistem, për të dyshuarit nga shtetet e tjera të BE-së qe janë arrestuar në MB dhe anasjelltas. Baza e të dhënave të tjera të rëndësishme, ndaj të cilave MB mund të mos i lejohet hyrja janë Sistemi Informativ i Rekordeve Kriminale Evropiane (ECRIS) dhe Platforma Multidisiplinare Evropiane kundër Kërcënimeve Penale (EMPACT), e cila mbledh informacione mbi krimin e organizuar serioz dhe trafikimin. Edhe nën sistemet ekzistuese, mund të duhen gjashtë ditë për të përcaktuar nëse shtetasit e BE që vizitojnë MB kanë dënime penale në vendet e tyre të lindjes.

Çështja tjetër specifike e sigurisë që Brex-it ka të ngjarë të ndikojë është anëtarësimi i vazhdueshëm i MB në projektin Galileo, sistemi global i navigimit satelitor i BE-së dhe alternative e sistemit të pozicionimit global (GPS). Në qershor 2018, Komisioni Evropian informoi MB se, pas një votimi nga të 27 vendet anëtare, nuk do të lejonte që kompanitë e MB të bënin ofertat për raundin tjetër të kontratave për projektin. Kompanitë në Mbretërinë e Bashkuar kishin luajtur një rol qendror në zhvillimin fillestar të projektit, për të cilin qeveria e MB ka kontribuar mbi 1 miliard dollarë amerikanë.Vendimi i Komisionit nuk do të mohojë hyrjen ushtarake të MB në sistem, përfshirë Shërbimin e Rregulluar Publik Galileo, sinjalin e koduar të krijuar për t’u përdorur gjatë emergjencave kombëtare dhe operacioneve ushtarake. Por do të mohonte njohjen e pronësisë te të Mbretërisë Bashkuar për kodet përkatëse. Vendimi ngjalli zemërim nga ana e Londrës, e cila kërcënoi jo vetëm që të krijojë projektin e vet të veçantë, por edhe të rishikojë kushtet e angazhimeve financiare tashmë të pajtuara me komisionin, si pjesë e negociatave të përgjithshme të Brex-it.Por, a do të vazhdojë lufta kundër krimit dhe ndarja e inteligjencës? Agjencitë e inteligjencës së Mbretërisë së Bashkuar janë relativisht të qeta për ndikimin e Brexit. Takimet e shefave evropianë të inteligjencës tashmë ndodhin jashtë strukturave të BE-së, në një sërë grupimesh siç është “Klubi i Bernit” i vendeve të BE-së plus Zvicra dhe Norvegjia, dhe një aleancë e specialistëve të inteligjencës, të njohur edhe si “14 Sytë”.

–          Implikimet politiko-ushtarake të Brex-it

Në pikëpamje të fuqisë ushtarake (M) largimi i Britanisë nga BE, por jo nga NATO,  bëhet fjalë për largimin e një fuqie bërthamore dhe të një anëtari të përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-se. Megjithëse Franca është duke luftuar që një ditë pas referendumit për të rishikuar lidhjet e reja strategjike me Londrën, por fakti mbetet se kultura strategjike e BE-së po dobësohet. Sipas profesor Pierre Verluise (2020), BE-ja deri më tani ka treguar mbi të gjitha paaftësinë e saj për të frenuar rënien e saj demografike, ekonomike dhe strategjike, e theksuar tani nga largimi efektiv i Mbretërisë së Bashkuar.  Një nga rezultatet e menjëhershme të Brex-it ka qenë marrëveshja nga MB për të hedhur poshtë kundërshtimet e saj të gjata ndaj ambicieve të BE-së për të zhvilluar aftësitë ushtarake të ndara nga NATO. Planet e tilla reflektojnë njohjen e agimit të BE-së se vetëm fuqia e butë (soft power) është e pamjaftueshme dhe kërkon që një plotësues i fuqisë së fortë (hard power) të jetë efektiv.Por BE është shumë larg nga krijimi i një ushtrie evropiane. Në vend të kësaj, BE ka krijuar një numër mekanizmash për të lehtësuar hulumtimin dhe zhvillimin ushtarak. Këto përfshijnë bashkëpunimin e përhershëm të strukturuar (PESCO) për mbrojtjen, një vlerësim vjetor të koordinuar për mbrojtjen (CARD) dhe një fond evropian të mbrojtjes (EDF).Pa gjithë spektrin ushtarak dhe aftësitë industriale mbrojtëse të Mbretërisë se Bashkuar, të cilat aktualisht përbëjnë 20% dhe 40% të totalit të BE-së, respektivisht, duket se ka gjasa që këto nisma të jenë të ngadalta për të marrë.Në të njëjtën kohë, MB ka qenë një përfitues i rëndësishëm i financimit të kërkimit dhe zhvillimit të BE që nga viti 2007 dhe do të ndiejë mungesën e tij.Logjika e Brex-it të çon që BE dhe Britania e Madhe përfundimisht do të shkojnë në rrugët e tyre të ndara ushtarakisht, ndërkohë që mjedisi ndërkombëtar i sigurisë përbën një sfidë të madhe dhe të pasigurt, gjë që sugjeron që ata të angazhohen në bashkëpunim të vazhdueshëm, derisa aftësitë e BE-së të jenë plotësisht në funksion.

Në nivelin taktik për të luftuar terrorizmin dhe krimin e organizuar, implikimet negative të përfshirjes së zvogëluar të Mbretërisë së Bashkuar me institucionet e sigurisë të Evropës do të jenë reale, por përfundimisht të menaxhueshme. Pasoja kryesore do të jenë disa rezultate që janë të panevojshme nën-optimale.

Implikimet strategjike të një përfshirjeje të zvogëluar mund të marrin më shumë kohë për t’u bërë të dukshme, por mund të rezultojnë më të rëndësishme. Në një kohë kur fuqitë e mëdha si Rusia dhe Kina po sfidojnë rendin e vendosur global, dhe gatishmëria e Shteteve të Bashkuara për të mbajtur atë rend po vihet gjithnjë e më shumë në dyshim, Evropa do të duhet t’i adresojë sfidat që rezultojnë përmes një kombinimi te instrumenteve të fuqisë së butë dhe me atë të fuqisë së fortë. Ndërsa Mbretëria e Bashkuar mund të pritet në shumicën e rrethanave të mbështesë bashkëpunimin e inteligjencës dhe sigurisë me partnerët evropianë, ekspertiza dhe përvoja institucionale e Britanisë nuk do të luajë më një rol të fortë në formimin e politikës së BE-së në këto fusha siç bënte kur ajo ishte shtet anëtar.Në rastin më të keq, në të cilin dështimi për të arritur një marrëveshje reciproke të kënaqshme, Brex-it çon në egërsi dhe ndjenjë të keqe midis Britanisë dhe BE-së, nuk është e vështirë të imagjinohet që bashkëpunimi i sigurisë dhe inteligjencës do të ndikohej negativisht, pavarësisht sa e vështirë të dy palët u përpoqën ta shmangnin atë. Sido që të jetë një vështrim, Brex-it ka të ngjarë të bëjë sfidën për t’i rezistuar ndryshimit të padëshiruar në rendin aktual botëror shumë më të vështirë.Për të siguruar suksesin, BE duhet të zhvillojë një kulturë të përbashkët gjeopolitike, me ambicien për të mbështetur bazat e tij të fuqisë: territorin, popullsinë, ushtrinë, diplomacinë, inteligjencën dhe një dëshirë të përbashkët. Kapërcimi i sfidave gjeopolitike dhe gjeostrategjike do të bëhej e mundur vetëm me mobilizimin e burimeve njerëzore, politike, ekonomike dhe strategjike dhe avancimin për një qasje të re gjeopolitike ndaj Bashkimit Evropian në dekadat e ardhshme. Ashtu siç ka deklaruar dhe Komisioni i ri Evropian që nga 1 dhjetori 2019, se dëshiron të jetë “gjeopolitik”.