«Më duhet një shishe vere për t’i pastruar kockat», – i kishte thënë greku i funeralit të varrezave të Athinës. – Me të kockat pastrohen shumë mirë…”
Miku im i dha paratë e verës. Pastaj i dha dhe 40 euro për t’i futur në një kuti dhe t’i ruanin aty deri sa të vinin t’i merrnin : një kuti 30x40x20cm. Xhako, me atë trup të vogël, por kockë e fortë, e kishte mbaruar udhëtimin e tij në këtë botë, një natë dimri, në vetmi, me përkujdesjen e vetme të Elenit, një përmetare që përkujdesej për të. Odisea e tij kishte qenë e dhimbëshme: 27 vjet burgje dhe i fundit në Spaç. I “handakosuri” Xhako, nuk pranoi kurrë të përrulej. Atje në burgje, të rinjtë e quanin «profesor», sepse Xhako kishte përvojë nga burgjet, edhe pse familja e tij kishte qenë e lidhur me luftën partizane. Ishte njeri i besës dhe i kurajos, i gjendshëm kur doje diçka të të lehtësonte plagët apo shpirtin. Fjala e Xhakos ishte melhem dhe kurajo, ishte fjala e njeriut që kishte parë fundin e botës…
«Nëse do ta mbani dhe vitin tjetër këtu, duhen paguar dhe 40 euro të tjera», – i kishte thënë greku i funeralit. Por miku im kishte mohuar me kokë dhe kishte lenë atë ndërtesë të vogël e të trishtë, pasi e kishte parë aty, për herë të fundit Xhakon e mirë në raftet prej druri ku e vendosi ai, midis dhjetra kutive të tjera prej llamarine. «Me siguri kuti emigrantësh, që janë harruar aty», – kishte menduar ai. Një lushnjar, që ishte ndihmës i grekut dhe që e kishte bërë varrmihësin profesion të tij, e shoqëroi deri tek dera e varrezave dhe u përshëndetën si dy bashkëpatriotë të takuar rastësisht në një ditë zie, me pak fjalë. Xhako vdiste për së dyti…
Xhako duhej çuar në Tiranë, por kur ? – mendonte miku im… Sidoqoftë, duhej çuar sa më shpejt. Por Xhakon nga Shqipëria askush nuk e priste. Edhe ata pak njerëz të familjes ishin shpërndarë si zogjtë e qyqes. Të tjerë, ishin mjaftuar të merrnin paratë e Xhakos në Arkën e Kursimeve dhe nuk bëheshin më të gjallë. Se Xhako kishte venë aty paratë e « burgut » për një ditë të zezë… Eh Xhako ! – pëshpëriste miku im, aty, buzë detit, në Skiathos ndërsa dielli perëndonte. Kthente gotën e uzaqes dhe mbyste dhimbjen në dehje. Xhako kishte vdekur pa një lek në xhep. I mjerë, i varfër, si në kohë burgu.
Xhako ishte bërë njeri i afërt i familjes së tij, sepse Xhako ishte njeri pa fjalë. I papërtuar gjithnjë. Sy të mirë, shpirt flori. Ishte mësuar Xhako me hallet e kësaj bote. E dinte mirë se ç’ishte të rrije pa ngrënë, të ishe i pagjumë. Shumë kishte parë e provuar në këtë jetë. Por plagët më të mëdha, Xhako i kishte në shpirt. I mbante aty të fshehura. Vdekjet e prindërve të tij, të vëllezërve… vdekjet e shokëve të burgut, që tani as varri nuk u dihej më. Zemra e Xhakos ishte një oqean i madh, gjithë dallgë.
Miku im ktheu gotën e uzos dhe mbeti një çast pa folur, në fund të atij tregimi për Xhakon. Mendonte se kush do të kujdesej për të në Tiranë. Kush do të merrej me kutinë e Xhakos, sepse ca nga pinjollët e Xhakos në burg, të cilët atëherë e thërrisnin « profesor », tani as që bëheshin më të gjallë… E kishin harruar edhe pse u njoftuan që të bënin diçka për të sjellë trupin e tij në Shqipëri. Ishin bërë ministra, figura të TV-së, «Vip»-a, siç i thonë në Shqipëri, por Xhakon e kishin harruar dhe as që kishin ngenë të merreshin me atë kuti llamarine me një emër të shkruar shpejt sipër saj.
Ajo kuti mikut tim i dukej e rëndë, si të ishte prej plumbi. Po, sepse kishte aty trishtin e helmin e një jete, të një bote… I dukej se Shqipëria kishte vdekur atë ditë dhe ishte mbledhur brenda asaj kutie. Sa mosmirrënjohje kjo botë!
Ajo kuti mikut tim i dukej e rëndë, si të ishte prej plumbi. Po, sepse kishte aty trishtin e helmin e një jete, të një bote… I dukej se Shqipëria kishte vdekur atë ditë dhe ishte mbledhur brenda asaj kutie. Sa mosmirrënjohje kjo botë!
Nata binte e trishtë në gjirin e Skiathos… ndërsa atje në varrezat e mëdha të Athinës, kutitë e llamarinës prisnin të vetmuara e në heshtje t’i merrnin një ditë. Por askush nuk dukej të vinte t’i merrte. Deri kur do të qëndronin aty, të mbyllur në ato kuti të ftohtë llamarine?
Papritur ngrita kokën dhe pashë një hënë të zbehtë, madje të ngrënë siç thonë arvanitasit, dhe kjo më kujtoi një besytni për të cilën shkruante vite më parë dhe Aristidh Kola në librin e tij Arvanitasit, për këtë histori… Kur dilte hëna e “ngrënë” plakat dilnin nga shtëpia në oborr dhe i drejtoheshin hënës duke i folur dhe mallkuar nga ajo: “N’krie tënd!” (Në kokën tënde!). Më së fundi, para se të mbyllnin portën, me fytyrë nga hëna ato i thonin: “Ti kriekungull, neve kriehekur!”
