Dilema e fermerit shqiptar për dobinë e “Arit të kuq”

1385
Gëzim Llojdia
Shafrani, një nga erëzat më të shtrenjta në botë
-Prodhimi më i ri i kësaj bime, po bëhet nga një sipërmarrje shqiptaro-italiane dhe kultivohet në Dëshiran të Belshit në një sipërfaqe prej 3 dynym

-Kjo kulturë do t’u thoshte fermave të varfra shqiptare: “Lamtumirë varfëri!”
Shafrani, shpesh është përshkruar si një esencë që vlen më shumë se sa pesha e saj në ar. Çfarë është kjo bimë që po tundon botën e fermave botërore, por jo atë të vendit tonë? Saffron (pronounced / sæfrən / ose / sæfrɒn /) është një erëz që rrjedh nga lule e Crocus sativus, e njohur zakonisht si “crocus shafran”. Stigmat e gjalla dhe stilet e gjalla, të quajtura fije, mblidhen dhe thahen për t’u përdorur kryesisht si agjent ngjitësish në ushqim. Shafrani, i gjatë midis erërave më të shtrenjta në botë sipas peshës, ndoshta ishte kultivuar që herët pranë Greqisë. C. sativus është ndoshta një formë e C. cartërightianus, që doli nga kultivuesit njerëzorë që mbarështuan bimët selektive për stigmat e jashtëzakonisht të gjata në Kretën e vonë të eopkës së Bronzit. Ajo u përhap ngadalë në pjesën më të madhe të Euroazisë dhe më vonë u çua në pjesë të Afrikës së Veriut, Amerikës së Veriut dhe Oqeanisë. Shija e shafranit ose aroma e tij është e ngjashme me hayin si rezultojnë i kimikateve picrocrocin dhe safranal. Ajo gjithashtu përmban një pigment karotenoidi, crocin, i cili jep një ngjyrë të verdhë të artë te enët dhe tekstilet. Historia e saj e regjistruar është e vërtetuar në një traktat botëror asirian të shekullit të 7-të, i përpiluar nën Ashurbanipal dhe është tregtuar dhe përdorur për më shumë se katër mijë vjet. Mirëpo ngrihet një pyetje tjetër. 

Tregtimi i arit të kuq, cili është çmimi në fund të fundit? 
Çmimet e shafranit me shumicë dhe pakicë variojnë nga 500 $ në 5,000$ për kile, ose 1,100-11,000 $ /kg. Në vendet perëndimore, çmimi mesatar i shitjes me pakicë në vitin 1974 ishte 1000$/kg ose 2,200 $/kg. Në shkurt 2013, një shishe me pakicë që përmban 0.06 ounces mund të blihej për 16.26 dollarë ose ekuivalentin e $ 4.366 për kile ose më pak sa rreth 2.000 $ / kile në sasi më të mëdha. Një kile përmban midis 70,000 dhe 200,000 temat. Ngjyrosja e gjallë e kuqërreme, lagështia e lehtë, elasticiteti dhe mungesa e mbetjeve të thyera janë të gjitha tiparet e shafranit të freskët. Varietetet (jo varietetet në kuptimin botanik) nga Spanja, duke përfshirë emrat e markës “Superior Spanjisht” dhe “Creme”, përgjithësisht janë më të ngopura me ngjyra, dhe aromë ato vlerësohen sipas standardeve të vendosura nga qeveria. Varietetet italiane janë paksa më të fuqishme se ato spanjolle. Varietetet më intensive kanë tendencë të jenë iraniane. Bimë të ndryshme “boutique” janë në dispozicion nga Zelanda e Re, Franca, Zvicra, Anglia, Shtetet e Bashkuara dhe vende të tjera, disa prej të cilave rriten në mënyrë organike. Në SHBA, shafran i Holandës Pensilvani, i njohur për shënimet e tij “tokësore”, tregtohet në sasi të vogla. Konsumatorët mund të konsiderojnë kultivarë të caktuar si cilësi “premium”, shafran i “Aquila”, ose Zafferano dell’Aquila, përcaktohet me përmbajtje të lartë safranal dhe crocin, formë dalluese fije, aromë jashtëzakonisht të athët, dhe ngjyra intensive, është ajo është rritur ekskluzivisht në tetë hektarë në Luginën e Navelit të rajonit Abruzzo të Italisë, pranë L’Aquila-s. Ajo u prezantua për herë të parë në Itali nga një murg Dominikan që nga epoka e Inkuizicionit Spanjoll. Por kultivimi më i madh i shafranit në Itali është në San Gavino Monreale, Sardenjë, ku është rritur në 40 hektarë, që përfaqëson 60% të prodhimit italian; gjithashtu ka kroçin, picrocrocin dhe përmbajtjen safranale jashtëzakonisht të lartë. Një tjetër është “Mongra” ose “Lacha” shafran i Kashmirit (Crocus sativus ‘Cashmirianus’), që është ndër më të vështirat për konsumatorët. Thatësirat e përsëritura, dhe dështimet e kësaj kulture në Kashmir kombinohen me një ndalim indian të eksportit, kontribuojnë në çmimet e saj penguese jashtë shtetit. Shafrani i Kashmirit është i njohur me ngjyrën e saj të errët ngjyrë vjollcë, ajo është ndër më të erretat në botë, që lë të kuptohet nga aroma e fortë, aroma dhe efekt në ngjyrosje. Pothuajse të gjitha shafranët rriten në një rrip nga Spanja në perëndim në Indi në lindje. Kontinentet e tjera, përveç Antarktidës, prodhojnë sasi më të vogla. Në vitin 2014, 250 ton (250,000 kg) janë prodhuar në mbarë botën. Irani është përgjegjës për rreth 90-93% të prodhimit global dhe shumica e prodhimeve të tyre eksportohen. Disa nga provincat lindore dhe juglindore më të thata të Iranit, duke përfshirë Fars, Kerman dhe ata në rajonin e Khorasanit, mbledhin pjesën më të madhe të prodhimit modern. Në 2005, Greqia u rendit e dyta prodhoi 5.7 ton (5.700 kg), ndërsa Maroku (rajoni Berber i Taliouine) dhe India (Kashmir), janë në të vendosura në vendin e tretë, secila prodhonte 2.3 ton (2.300 kg). Përveç, Dumresë në Elbasan, që befasisht theu heshtjen dhe e solli farën e shtrenjtë më pas nisi të prodhojë bimën çudibërëse, që të bën milioner, çka do të thotë ta mbjellësh vetëm një herë dhe të presësh prej saj të korrat për tre vjet të tjera rresht, pa asnjë shërbim ose me ndonjë shërbim të vogël., (thotë AgroWeb.org) por edhe kultivimi i saj ka kosto jo të vogël. Bëhet fjalë për shafranin, bimë e cila ka nisur të kultivohet në Shqipëri, edhe pse në sasi të vogla, në fazë gati eksperimentale. Prodhimi më i ri i kësaj bime, po bëhet nga një sipërmarrje shqiptaro-italiane dhe kultivohet në Dëshiran të Belshit në një sipërfaqe prej 3 dynym. Fermerët shqiptarë në kuptimin e madh ende nuk janë të orientuar në fushën prodhimit. Mjafton të hidhesh një sy fushave shqiptare për të zbuluar se bujqësia ky sektor i rëndësishëm ka mbetur pas. Fermeri nuk është i orientuar si në perëndim. Ai vijon avazin e tij të vjetruar, 1-2 lopë, për qumësht i kënaqur duke shitur 5 bidonë, 5 krerë bagëti për mish e dhe 1-2 dynym tokë jonxhishte. Tej e përkëtej fushave në jug, e gjetkë kjo panoramë mbizotëron duke treguar në realitet, një varfëri ekstreme të fshatit, që në fakt do të duhej të ishte e kundërta. Politikat në bujqësi kanë qenë duke afruar para dhe pemishte për tokat e tyre në kuadër të projekteve, ulliri, arrore apo para për karburantet, por jo politika realiste për t’u zhvilluar. Shikoni fqinjin në jug. Greqia, është prodhuesi i dytë kryesor i Shafranit në botë me rreth 6 ton në vit. A nuk jemi fqinjë dhe tokat janë pak a shumë të ngjashme nga përbërja dhe struktura? Mirëpo këtu tek ne, vijnë ende të gjithë mbjellin sa për të mbajtur frymën gjallë, duke prodhuar për treguan diku te 5 bidona qumësht dhe një arkë domate, të cilat për shkak të konkurrencës dhe çmimit mbesin pa shitur ose derdhen buzë kanaleve. Në Myzeqe dhe përtej saj serrat me luleshtrydhe apo bostan, domatet,specat patëllxhanët dhe ndërkaq perimet tjera të stinës do të kenë akses për disa kjo tokë bukëvale prodhon këto produkte. Me tregonin se në rrethinat e Romës fermerët po i prisnin vreshtat për t’i mbjell më kivi. Vera dhe rrushi nuk kishin treg, ose ”tregu ishte i ngopur” prej tyre. Çfarë duhej bërë të falimentonin, jo ndërkaq ata gjetën zgjidhje ideale, përdorën një kulturë fitimprurëse dhe të shumëkërkuar në treg si kivin. Mirëpo toka shqiptare, e prodhon mjaft mirë shafranin cilësor, kjo e vërtetuar nga përvoja e parë e Dumresë. Kjo kulturë do t’u thoshte fermave të varfra shqiptare: “Lamtumirë varfëri”. Ne po ikim prej saj! Po vjen ndërkaq shafrani: “Ari i kuq”.
Sigal