Bënte një vapë përvëluese dhe në rrugën gjithë kthesa, zhavor e pluhur nuk dukej këmbë njeriu. Kudo zotëronte kënga e çmendur e gjinkallave. Lufta e Dytë Botërore ishte në kulmin e saj. Grup i vogël prej pesë vetësh shkëputur nga brigada partizane, gjatë luftimeve me një autokolonë gjermane po mëtonte të hynte në fshatin më të afërt. Një zhurmë motori, që po afrohej mbyti këngën e gjinkallave; grupi i vogël u fsheh me shpejtësi në shkurret mbi rrugë. Tre ushtarë gjermanë, pararoja e autokolonës po ecnin mbi triçikël. Në kosh spikaste një mitraloz i lehtë. Anës rrugës shoferi dalloi një rrëke uji, që zbriste nga mali aty pranë dhe ndaloi për t’u freskuar. Tre djemtë e rinj, të sapo dirsur mustaqja, thonë atyre anëve, të shkujdesur, folën diçka dhe zbritën nga triçikli. Pa futur ende duart te vija e ujit pesë armë u shkrehën njëherazi, duke i lënë të shtrirë në tokë. Vetëm disa minuta iu deshën partizanëve të merrnin armatimin, gomat e triçiklit, rrobat e ushtarëve, duke i lënë në të mbathurat e kanotiere. Fitimtarët morën rrugën e fshatit dhe pasi bënë nja dyqind metra për të humbur gjurmët mbajtën monopatit, në drejtim të kundërt me fshatin. Djersa, u shkonte çurg jo vetëm nga vapa përvëluese dhe nga ngarkesa e siguruar pas vrasjes së ushtarëve gjermanë, por dhe nga nxitimi për t’u larguar sa më parë nga autokolona që ishte duke ardhur. Për pak çaste autokolona u shfaq. Oficeri drejtues sa pa të vrarët urdhëroi ushtarët të hapeshin në formacion luftarak. Frymë njeriu nuk dukej, as gjurmë, veç këngës së gjinkallave, që vazhdonte pandërprerë. Njëri prej ushtarëve, duke dhënë shpirt, kishte hequr kanotierën dhe mbi të kishte bërë një shenjë me gjakun e vet, që tregonte rrugën e fshatit. Gjysmë ore më vonë fshati u gjend i rrethuar. Burrat, gratë dhe fëmijët i mblodhën në xhaminë e fshatit nën kërcënimin e armëve. Ulën para fshatarëve tre vigjet, ku shtriheshin kufomat e ushtarëve të vrarë. Gjermani foli ashpër dhe prerë. Përkthyesi, një ish student shqiptar i gjuhës gjermane, dyllë i verdhë në fytyrë, mezi nxorri fjalët: Tregoni vrasësit! Ndryshe për çdo ushtar të vrarë do të pushkatohen dhjetë burra. Gjindja fillimisht ngriu, pastaj filluan të flasin të lemerisur e të betoheshin se nuk dinin gjë. Komandanti bëri shenjë dhe ushtarët veçuan dhunshëm nga turma dhjetë burra të fshatit, duke pritur urdhërin e oficerit që nuk vonoi ta japë. Grumbulli i burrave brenda disa sekondash ranë përmbys mbi njëri-tjetrin. Gjaku i ngrohtë, që filloi të rridhte nga trupat duke u përzier me pluhurin e tokës, formoi një pellg gjaku, që u shndërrua shpejt në një rrëkezë. Fshatarët të tmerruar nga rrëkeza e gjakut që përparonte drejt tyre, prisnin që togeri gjerman të veçonte dhjetëshen e dytë. Tridhjet metra më tej një grua e re, aty te tridhjetepesat, mbuluar kokën me shami të zezë, përkulur në gjunjë pranë kufomave të ushtarëve, po qante me ligje sipas zakonit të krahinës. Ndali për një çast, bëri një “oiii, oiii, o bir i nënës” të zgjatur, shkuli flokët, grisi me thonjtë e gishtave faqet dhe ia dha kuje-ulërimës: Ç’të gjeti, moj e zezë, ç’të gjeti! Korba ti për tët bir! Britma e pazakontë u shpërnda si vetëtimë në qiellin e pastër dhe u përplas në malin përballë, që për një çast u duk sikur lëvizi nga vendi. Togeri gjerman i habitur nga pamja e pazakontë pyeti dhe urdhëroi: – Çështë kjo grua e çmendur? Hiqmani sysh! Përkthyesi shpejt e shpejt shpjegoi, se është një nënë shqiptare, që po qan ushtarët gjermanë të vrarë sipas traditës së vendit: një i vdekur, kushdo qoftë, nuk mund të varroset pa e qarë më parë.Togeri dhe ushtarët me armët në duar gati për zjarr shtangën nga fjalët që dëgjuan. Ajsheja ndërkaq kishte filluar kuje-ligjërimin shtruar, me zë tingëllues e një refren, që e vuri në vështirësi përkthyesin e frikësur, që dridhej si purteka në duart e grave, kur kthejnë leshin në fill për të thurrur trikot dhe çorapet e famshme të labërisë:
Biro u bëre kërcu,
Ç’deshe që erdhe këtu?
Vajti gjaku der në gju!
Gjak nga ne e gjak nga ju.
O bir-o e zeza, mëma derëzeza.
Me katër vargjet e para ish studenti shqiptar i gjuhës gjermane ia doli po te vargu i pestë po i merrej goja. Unë po mbaj zi, po qaj për ty, përktheu gjysmën e vargut, po fjalët “mëma derëzeza” e bëri t’i dilnin djersët dhe të belbëzonte i pasigurt: Ia mbylle derën e shtëpisë nënës tënde atje në Gjermani. – Kjo është e padëgjuar,- ngriti duart lart i tronditur togeri dhe u afrua te gruaja e përkulur, që tashmë pasi puthi ballin akull të ftohtë, zverdhur nga vdekja të një prej djemve gjermanë, vazhdoi:
O gjerman o djalë i ri,
mjer mëma që të dha gji,
do i mbes loti në sy!
O biro të pret jot ëmë:
gjëmë e rëndë, që e ka zënë.
Përkthimi nuk ishte i vështirë, por e qara e gruas, çjerrja e faqeve, që tashmë kishin filluar të rridhnin gjak vazhdonte me të njëjtin intensitet dhe forcë.
Unë të qaj se jam vet mëmë.
Mëmave zëmra u dhëmb.
O djal’ e zeza, mëma derëzeza.
Përkthyesi i sqaroi shumë mirë dy vargjet e para, që tronditën sërish togerin dhe gjithë ushtarët e skuadrës së pushkatimit. Tashmë zëri i tij po mekej dhe e mbuluan sërish djersët: – Ky vargu i fundit është përsëritja e atij vargu të pestë në fillim- … Nuk ishte më në gjendje ta përkthente vargun fjalë për fjalë si herën e parë dhe po merrte frymë duke gulçuar. -Kuptova,- tundi kokën gjermani dhe shtoi: – Gruaja përsëriti se atje në Gjermani nëna nuk ka më djalë dhe shtëpia mbyllet. U kthye nga ushtarët e vet dhe urdhëroi anullimin e pushkatimit për dhjetëshen e dytë. Pesë minuta më vonë bashkë me tre të vrarët, gjermanët u larguan. Zhurma e makinave mbuloi përkohësisht këngën e gjinkallave, duke lënë pas një re të dëndur pluhuri që sa vinte e pakësohej. Të pushkatuarit u morën nga të afërmit, mes lotëve e ulërimave të grave, t’i shpinin në shtëpitë e tyre, për të bërë ritet, para varrimit. Ajsheja, ende nuk kishte lëvizur nga vendi. Rrinte si një statujë e ngrirë me sytë e ngulur herë monopatit nga ishin kthyer partizanët dhe herë nga rruga e fshatit nga ku po largoheshin makinat e ushtarëve gjermanë. Gjinkallat ndërkaq kishin filluar avazin si më parë, sikur të mos kishte ndodhur asgjë… PS. Bazuar në ngjarje të vërtetë. Botuar me shkurtime sipas tregimit: Ajsheja, gruaja që qau ushtarët pushtues.
