‘Mbreti Lear”, “Makbeth” “Decameron” “Eugene Onegin”,” Murg i Zi”
- E gjithë bota në rruzullin tonë të paemër e mbyllur në karantinë. Miliarda njerëz gjenden sot nëpër studio dhe dhomat e familjeve duke u ushqyer,lozur me letra,kompjuterë,smartfone dhe një pakicë duke shkruar letërsi. Disa nga artistët dhe shpikësit më të mëdhenj kanë arritur të ndryshojnë botën për më mirë nga dhomat e tyre të karantinuara,shkruan Benjamin Ëelton.
2.I lindur në Moskë në 1799 ne mall kujtojmë poezine tij të bukur që u shkrua në kohë epidemish, është: “Eugene Onegin”Mbanë firmën e Pushkinit.Është një roman në vargje i shkruar nga Aleksander Pushkin . Bën pjesë në letërsisë klasike ruse , dhe protagonist i saj kryesor ka shërbyer si model për një numër heronjsh të letërsisë ruse. U botua në formë serish mes viteve1825 dhe 1832 Edicioni i parë i plotë u botua në 1833 Ja një pjesë:
Po marr guximin që t’ju shkruaj…
Ç’do deshit me veç shpirtit tim?
E di, se është e drejta juaj
Të më dënoni me përçmim.
Po ju që e shihni si po vuaj
Me pak mëshirë, sado pak,
Nuk do më mprapsni zemërake!
Më parë desha të rri qetë
Për turpin tim besomëni,
Ju sdo të dinit kur se si,
po të mund të shpresonja vetë
Që, kur e kur me plot hare
të kem t’ju shoh këtu tek ne
Që t’ju dëgjoj si kuvendoni,
T’ju them një fjalë dhe pastaj
Në zemër veç një mall të mbaj,
Veç gjer sa rish të më takoni…
Po thonë se ju s’rrini dot
Në fshat të heshtur ju mërziti
E ne… ne rrojmë me të kotë
Plot gas se vini e na aviti.
Pse arthte vete ashtu ne fshat,
Na gjette tek ky vend i qete?
T’ju njoh s’do kisha kurrë fat,
S’do kisha turbullimin’ e shkrete.
Dhe afsh’ i shpirtit tim ne jete
Duke u qetuar (kushedi!).
Një mikut mund t’i bëhesha mike
Dhe shoqe e jetës e besnike
Dhe zonje e ndershme për shtëpi.
Një tjetër… jo askujt ne jete
Nuk do ti falnja dashuri!
E ka vendosur Qielli vete ,
jam e jotja ne përjetësi;
Gjithë jeta ime me pat qene
Një peng se ty do te takoj
Se Zoti jetën ma ka dhënë
Qe gjer ne varr te adhuroj…
Perhera te kam ëndërruar
te ndjenja felle thelle ne gjit
me atë vështrim qe me trondit
Ne zemër shpesh ta kam dëgjuar
ty zërin… jo s’ish enderim!
Dhe sapo hyre, te kuptova
Me preke fort u përvëlova
Thashë esht ai thesari im!
S’eshte e vërtetë? Po, te kam ndjere
Me flisnje kur me dhembshuri
ndihmoja njerëzit e mjere,
Me sillte shpesh lutja qetësi,
Edhe tashi, ndaj kësaj grime
A nuk je ti o endra ime,
Qe n’erresire po ndriçon
E vjen me prek me nur e hije?
S’je ti qe plot prej dashurije
Shpresë’ edhe gas me murmuron?
Kush je ti? Engjëlli me shprese,
apo një lajkatar pa bese?
Ma hiq tashi këtë dyshim
Kjo mbase nj’enderr mund te jete
Për zemrën time një zhgënjim
E ndryshe krejt fat’ i vërtetë…
Po dhe kështu jetë dhe fat
veç ty qe sot t’i kam besuar
Me qan me lot shpirt i ngrate
E mbrojtje vij për te kërkuar.
Mendo: jam vete s’kam ku flas
askush nuk mund te me kuptoje
Mendja fillon te me lëshoje
Ne heshtje duhet te humbas.
Te pres ti eja sic ma k’enda
Dhe shpresat ngjallm’ i përsëri,
A ma prish ëndrrën qe tashi
Me te qortuara te renda!
Mbarova! S’mund ta rilexoj…
Po vdes nga frik’ turpëruar
Po nderit tuaj i besoj
Me plot guxim duke shpresuar….
Autori Benjamin Welton shkruan:”Qëndrimi i Alexander Pushkin në Rusi është i barabartë me William Shakespeare në Britaninë e Madhe.Pushkin është “bardha e madhe” e letrave ruse, dhe një nga prodhimet e tij më të mëdha është romani i vargjeve Eugene Onegin (1832). Historia përqendrohet në jetën e Eugene Onegin, një aristokrat i pasur dhe i prishur që jeton në Shën Petersburg. Kur Onegin lodhet të marrë pjesë në të gjitha topat dhe vallet e qytetit, ai vendos të transferohet në pasuritë e vendit të xhaxhait të tij të ndjerë. Atje, ai takohet me poetin Vladimir Lensky. Onegin takon edhe bukuroshen Tatyana Larina, e cila bëhet obsesioni i tij i përjetshëm. Në 1879, Eugene Onegin u shndërrua në opera nga kompozitori i madh rus Pyotr Ilyich Tchaikovsky.Pushkin, vetë një njomë si Eugene Onegin, shpesh iu drejtua shkrimit sa herë ishte i sëmurë (më shpesh me ndonjë formë të sëmundjes veneriane).Në vjeshtë 1830, një shpërthim i tmerrshëm kolerash në Moskë e bindi Pushkin të largohej për në pasuritë e familjes së tij në vend.Atje, ndërsa bënte pak distancim shoqëror, Pushkin përfundoi “Eugene Onegin” dhe vepra të tjera klasike.
3.Si Pushkin para tij, shkrimtari rus Anton Chekhov gjeti kohë për të shkruar për shkak të epidemive të shpeshta të kolerës së Rusisë,thotë Benjamin Welton.Midis viteve 1892 dhe 1899, Chekhov shkroi disa nga tregimet e tij më të njohura, duke përfshirë “Ëard No. 6” dhe “Murg i Zi”.Në të njëjtën kohë, Chekhov jetoi një jetë gjysmë të izoluar në pasurinë e tij në Melikhovo. Ishte këtu që Chekhov ndihmoi në organizimin e luftës kundër urisë dhe lehtësimit të kolerës për fshatarët vendas.Ai gjithashtu vazhdoi punën e tij ditore si mjek praktikues.Mjerisht, Chekhov u desh të ndërpresë praktikimin e ilaçeve në 1897 për shkak të përkeqësimit të shëndetit të tij. Ashtu si Hammett, Chekhov vuante nga tuberkulozi. Sëmundja e vrau atë në 1904. Sot, Chekhov është përshëndetur si një nga shkrimtarët më të mëdhenj në botë.Shumë nga këto histori të shkurtra erdhën si rezultat i asaj që pa Cehkov si mjek gjatë epidemive të kolerës në fund të shekullit të 19-të.
- Benjamin Welton citon edhe librin e famshem “Dekameron” të Bokaccio.“Decameron” është ndoshta pjesa më e madhe e letërsisë për një pandemi.Me shumë mundësi të shkruara midis 1348 dhe 1353, The Decameron është rreth 10 aristokratë të rinj që ikin në një pronë të një vendi për të shmangur :”Vdekjen e Zezë “në Firence.Brenda pasurive, aristokratët tregojnë 100 histori gjatë disa ditëve.Shumica e tregimeve janë më të çuditshme, megjithëse disa janë qesharake dhe plot shaka praktike.” The Decameron, ashtu si Komedia Hyjnore e Dantes, është shkruar në dialektin fiorentin, e cila përfundimisht u bë gjuhë standarde italiane .Giovanni Boccaccio, njeriu që shkruajti The Decameron, jetoi në vitet e murtajshme të murtajës të shekullit të 14-të.Si personazhet në veprën e tij më të famshme, Boccaccio shmangi me sukses murtajën në Firence duke udhëtuar në Napoli dhe qytete të tjera italiane. Sidoqoftë, ai dëshmoi plagën e parë të murtajës Firence në 1348.
- E gjithë jeta e William Shakespeare ishte plot me epidemi të murtajës. Në fakt, Shekspiri i mitur ishte një nga banorët e paktë në Stratford-upon-Avon për të mbijetuar nga murtaja e 1564. Një nga biografët më të shquar të Shekspirit, Jonathan Bate, ka shkruar se përvoja e Shekspirit me plagën ishte aspekti i vetëm më përcaktues i jetës dhe punës së tij.Murtaja shfaqet në disa nga veprat më të mira të Shekspirit, përfshirë Romeo dhe Juliet.Edhe më befasuese, shpërthimi më i madh i energjisë i Shekspirit ndodhi midis 1605 dhe 1606 kur ai shkroi:”King Lear”,” Macbeth” dhe “Antony dhe Cleopatra”.Dijetarët tani besojnë se Shekspiri ishte aq produktiv gjatë kësaj kohe, sepse 1605–06 ishte një vit murtaja në Angli. Më mirë se foshnje ndërsa është në karantinë,Shekspiri vendosi të shkruante.
- Ku u shkrua:”Parajsa e humbur”? Anglezi John Milton ishte shumë gjëra gjatë jetës së tij – një pamfletues, një filozof dhe një politikan që shërbeu si Sekretar i Gjuhëve të Huaja (Sekretari Latin) për Këshillin e Komonuelthit të Shtetit të Anglisë.Milton është më i njohur sot si një poet, konkretisht ai që shkroi epikën :”Parajsa e Humbur” në lidhje me rënien e Satanait nga hiri dhe lufta e tij kundër Zotit, Parajsës dhe njerëzimit.Shumë e dinë që Milton u verbua ndërsa shkroi :”Parajsën e Humbur”. Midis viteve 1652 dhe 1667, Milton duhej të diktonte poezinë e tij epike për familjarët, miqtë dhe amanuencat e tij.Ky proces u bë më i vështirë kur familja Milton duhej të transferohej në një shtëpi të re në Chalfont St.Giles për të shmangur Plagën e Madhe të Londrës në 1665-66.Ishte pikërisht këtu që Milton mbaroi veprën :”Parajsën e Humbur”,thotë Benjamin Walton.
- Shkrimtari amerikan Dashiell Hammett lindi për të pritur ferrin. Djali i një familjeje të vjetër bujqësore katolike në Maryland, Sam “Dashiell” Hammett u largua nga shkolla në moshën 13-vjeçare dhe filloi të varej me lojtarët e fatit, prostitutat dhe hajdutët në Baltimore dhe Filadelfia.Në përpjekje për të kthyer jetën e tij, Hammett u nënshkrua me Agjencinë Kombëtare të Detektivëve Pinkerton në 1915.Ai punoi si sy privat deri në vitin 1922. Disa vjet më vonë, Hammett filloi të shkruaj fiction detektive. Pa diskutim, ai përdori përvojat e tij në jetën reale për të krijuar sytë private të trilluar :”Sam Spade” dhe Opin e Kontinentit.Hammeti mund të mos ishte bërë kurrë shkrimtar nëse ai nuk do të kishte kontraktuar tuberkulozin ndërsa shërbente në Ushtrinë amerikane gjatë Luftës së Parë Botërore.Ushtria regjistroi që Hammett ishte me aftësi të kufizuara 25 përqind për shkak të sëmundjes dhe i dha atij një shkarkim mjekësor. Ushtria i dha gjithashtu rreshterit Hammetit një pension të vogël.Falë kësaj pensioni dhe një pune me kohë të pjesshme si shkrimtare, Hammeti kishte kohë t’i kushtonte shkrimit, i cili vazhdonte të ndërpritet shpesh nga përshtatjet e tij të tmerrshme të kollitjes.
- E konsideruar si një nga veprat më të mira në të gjithë letërsinë gjermane, Mali Magjik i Thomas Mann u botua për herë të parë në 1924.Romani ka të bëjë me Hans Castorp, një tregtar i ri i Hamburgut që vendos të vizitojë kushëririn e tij Joachim në një sanatorium të tuberkulozit në Alpet Zvicerane.Udhëtimi i thjeshtë i Hans shpejt bëhet i ndërlikuar pasi shëndeti i tij dështon dhe ai fillon të takojë pacientë të tjerë.Pothuajse të gjithë përfaqësojnë prishjen sociale të Evropës pas Luftës së Parë Botërore.Mann dinte një gjë ose dy për sanatoriumet. Gruaja e tij, Katia, vuante nga tuberkulozi, dhe më 1912, ajo qëndroi në një sanatorium në Davos-Platz, Zvicër.Mann e vizitonte shpesh. Në vitet në vijim, të dy ishin pacientë të rregullt në banjë shëndetësore në të gjithë botën. Mann e ktheu këtë përvojë në vendosjen për :”The Magic Mountain”,thotë Benjamin Ëalton.
9 Luciani ishte një nga zgjuaritë e mëdhenj të Perandorisë Romake.Një Asirian i lindur në qytetin perandorak të Samosata (që ndodhet sot në jug të Turqisë), Luciani ishte një dramaturg, satirist dhe retorikan popullor ,shkruan Benjamin Ëalton.Punimet e tij talleshin me gjëra të tilla si ndryshimet midis grekëve dhe sirianëve, stoicizmit dhe kulteve.Një nga veprat e tij më të rëndësishme, Aleksandri i Dërguar i rremë,krijonte magjin e ndriçuar dhe ata romakë që kërkuan shpjegime të mbinatyrshme për fatkeqësitë e jetës.”Aleksandri” i titullit ishte një person i vërtetë i quajtur Aleksandri i Abonoteichus. Si Luciani, Aleksandri erdhi nga Azia e Vogël. Jo shumë dihet për Aleksandrin përveç që ai pretendonte se ishte një magjistar i fuqishëm që mund të shëronte të sëmurët. Kjo kërkesë u kap me qytetarët romakë dhe subjektet perandorake sepse një plagë masive filloi në 165 pas Krishtit.E quajtur Plaga e Antoninës, ajo ndërpreu Perandorin Romake.Zbuluar së pari nga mjeku i shkëlqyer grek Galen, murtaja ka të ngjarë të vinte nga Kina dhe u përhap përmes Rrugës së Mëndafshit.Sot, murtaja mendohet të ketë qenë fruthi .Ndërsa romakët u izoluan ose kërkuan shërime magjike, Luciani vendosi të shkruante një satirë të një shëruesi të rremë shpirtëror,thote Benjamin Ëelton.
