“Letra e një të çmenduri”: Doktori im i dashur, jam në duart tuaja
Doktori im i dashur, jam në duart tuaja. Bëni me mua atë çka ju duket më e drejtë. Po ju përshkruaj hapur gjendjen e mendjes sime, kështu ju gjykoni se është më mirë t’u nënshtrohem kurave në ndonjë psikiatri apo të mbetem pre e halucinacioneve dhe e vuajtjeve që po më mundojnë.
Ja historia e gjatë dhe e vërtetë e së keqes së veçantë të shpirtit tim. Po jetoj si çdo njeri tjetër me sy të verbër e të hapur ndaj jetës pa u çuditur e pa kuptuar. Po jetoja siç jetojnë të gjithë, duke parë jetën me sytë e hapur e të verbër të njeriut, pa u çuditur dhe pa e perceptuar. Jetoja si kafshët, siç jetojmë të gjithë ne, duke kryer funksionet e ekzistencës, duke ekzaminuar e duke besuar se shikoja, duke besuar se dija, duke besuar se njihja atë çka më rrethonte, derisa një ditë kuptova se e gjitha kjo është false. Është një frazë e Montesquieu-së që ka ndriçuar papritmas mendjen time. Një organ më shumë ose më pak në trupin tonë do të na lejonte një inteligjencë të ndryshme. Në fakt të gjitha rregullat e trupit tonë e gjithçka tjetër do ishte ndryshe në rast se trupi ynë do ishte ndryshe. Kam reflektuar mbi këtë gjë për shumë muaj, muaj pas muaji e pak nga pak një qartësi e çuditshme penetroi tek unë e u shfaq errësira. Në fakt, organet tona janë përcjellësit e vetëm midis botës së jashtme e vetvetes. Inferioriteti ynë, egoja jonë është në kontakt me pjesën e jashtme të botës me anë të disa shqisave nervore terminale. Përveç kësaj bota e jashtme na humbet për madhësinë e saj, kohëzgjatjen e saj, pasuritë e panumërueshme e të padepërtueshme, origjinën e saj, të ardhmen e fundin e saj, format e largëta e shfaqjet infinite dhe organet tona ndaj kësaj pjese të vogël të saj që njohim, mund të na japim vetëm informacione sa të paqarta aq dhe të pakta në numër. Të paqarta pasi janë vetëm pronësi e organeve tona që përcaktojnë për ne pronësitë e dukshme të lëndës. Të pakta në numër pasi shqisat tona janë vetëm pesë, kështu që fusha e studimit dhe natyra e shprehjes së tyre janë shumë të limituara.
Po shpjegohem;
–Syri. Ai transmeton dimensionet, format, ngjyrat. E na gënjen në këto tri pika. Na shpreh ne vetëm objektet e qeniet e një madhësie mesatare të një formati njerëzor, për të cilën përdorim fjalën “e madhe” në përcaktimin e gjërave dhe fjalën “e vogël” në përcaktimin e disa të tjera, vetëm sepse dobësia e syrit nuk na lejon të njohim gjithçka që është shumë e thellë apo shumë e vogël për të.
Kështu që syri nuk njeh e nuk shikon pothuajse asgjë nga i gjithë universi. Siç nuk njeh yllin e gjendur në hapësirë e mikrobin që jeton në një pikë ujë. Dhe sikur veshi ynë të ishte njëqind herë milionë më i fuqishëm nuk do të perceptonte ajrin që thithnim, të gjitha llojet e qenieve të padukshme e të gjithë banorët e planetëve pranë, e do të ekzistonin akoma mjaft tipa infinitë kafshësh e botë kaq të largëta që syri nuk mund t’i arrinte. Pra të gjitha idetë tona mbi përmasat janë false, pasi ne nuk njohim limitet e madhësisë e vogëlsisë. Vetëdija jonë ndaj madhësive e figurave nuk ka një vlerë absolute, pasi është e përcaktuar vetëm nga fuqia e një organi e përballja konstante me vetveten tonë. Le të shtojmë gjithashtu që syri është i paaftë të shoh të shoh transparenten. Një xham perfekt e gënjen. E ngatërron me ajrin që nuk mund të shihet. Kalojmë tek ngjyrat. Ngjyra ekziston, pasi syri ynë është formuar në mënyrë të tillë që e transmeton në tru nën formën e ngjyrës, mënyrat e ndryshme me të cilat trupat thithin e dekompozojnë rrezet e shndritshme që i godasin, në funksion të kompozimit të tyre kimik. Përmasat e ndryshme të kësaj thithjeje e dekompozimi krijojnë tonalitetin e ngjyrës. Kështu pra, ky organ i imponon mendjes sensin relativ të shikimit ose më mirë mënyrën arbitrare të konstatimit të dimensioneve e të perceptimit të raportit të dritës me lëndën.
–Ekzaminojmë veshin. Më shumë sesa me syrin në këtë rast ne jemi lolo (budallenj) e viktima të këtij organi fantazues. Dy trupa përplasen e krijojnë një lloj lëvizjeje të atmosferës. Kjo lëvizje bën të vibrojë në veshin tonë një pjesë të vogël e lëkurës që transformon menjëherë në tingull diçka që në të vërtetë nuk është veçse një vibrim. Natyra është e heshtur por daullja e veshit zotëron aftësinë e mrekullueshme të transmetojë në dëgjimin tonë e nën forma sensacionesh të ndryshme, të gjitha dridhjet e valëve të padukshme në hapësirë, nën një kuptim që ndryshon sipas numrave të vibrimit. Ky transformim realizuar nga nervi i dëgjimit, në rrugën e shkurtër nga veshi në tru, ka lejuar që ne të prodhojmë një art të çuditshëm, muzikën, artet më poetike e të përpikta, të papërcaktueshme si ëndrra e të sakta si algjebra…
Çfarë të themi për shijimin e nuhatjen? Do mund të njihnim parfumet e cilësitë e disa ushqimeve pa aftësitë e veçanta të hundës e gjuhës.
Gjithë njerëzimi do mund të ekzistonte pa veshin, pa shijen, pa nuhatjen, pa asnjë nocion të tingullit e dëgjimit. Pra po të kishim një organ më pak, do ishim të paditur ndaj gjërave të pazakonshme e ekselente, por po të kishim një organ më shumë do zbulonim rreth nesh një pafundësi gjërash të pa konstatuara më parë. Pra, gabohemi kur gjykojmë njohurinë e jemi të rrethuar nga një e papritur e pa eksplorueshme. Gjithçka është e paqartë dhe mund të konceptohet në mënyra të ndryshme. Gjithçka është false, gjithçka është e mundur dhe gjithçka është e dyshimtë. Formulojmë këtë gjë me proverbin “E vërtetë nga kjo anë e Pirenejve, gabim nga ana tjetër”. E themi: “E vërtetë në një organ tonin e gabim në tjetrin”. Dy plus dy nuk bëjnë katër nga ana tjetër e atmosferës. E vërtetë në tokë, gabim diku tjetër. Pra po e mbyll se misteret si elektriciteti, gjumi hipnotizues, transmetimi i vullnetit, sugjerimet, të gjitha fenomenet enigmatike mbeten të fshehura pasi natyra nuk na ka pajisur me organet e nevojshme për t’i perceptuar. Pasi u binda se gjithçka që u shfaqet senseve të mia ekziston veç për mua dhe mënyra e perceptimit tim është e ndryshme nga ajo e një tjetri, pasi arrita në konkluzionin se një humanizëm i bërë ndryshe do kishte mbi botën, mbi jetën, mbi gjithçka, ide absolute të kundërtat nga tonat, derisa bindjet tona varen vetëm nga ngjashmëria e organeve tona e dallimet vetëm nga diferencat e shqisave nervoze terminale, bëra një sforcim të mendimit mbinjerëzor për të dyshuar të pa penetrueshmen që më rrethon.
Jam çmendur?
Thashë me vete: “Jam rrethuar nga gjëra të panjohura”. Imagjinova njeriun pa veshë që dyshon ekzistencën e tingullit, siç ne dyshojmë për ekzistencën e mjaft mistereve të fshehura, njeriu që vë re fenomenet akustike, por që nuk mund t’u përcaktoj, as natyrën e as prejardhjen.
Kam frikë nga gjithçka rreth meje, frikë nga ajri, frikë nga nata. Nga momenti që ne nuk mund të njohim pothuajse asgjë e nga momenti që gjithçka është pa limit, çfarë mbetet? Boshllëku apo jo?
Çfarë ekziston në këtë boshllëk të dukshëm? Ky terror konfuz ndaj të mbinatyrshmes që ka ndrydhur njeriun që nga lindja e botës është legjitim pasi e mbinatyrshmja nuk është tjetër veçse ajo çka mbetet nga e panjohura. Atëherë kuptova terrorin. M’u duk se po arrija të zbuloja pak nga pak një sekret të universit. Tentova të përpunoja organet e mia, t’i ngacmoja për të perceptuar të padukshmen.
Thashë “gjithçka është një qenie”. Thirrja që kalon në ajër është një qenie e ngjashme me shtazët, pasi e tillë lind, prodhon një lëvizje e transformohet për t’u vdekur. Po kështu dhe mendja e frikshme që beson se është pa trup nuk gabon. Kush janë? Sa njerëz i dallojnë, ndalin para prezencës së tyre, dridhen nga kontakti i paperceptueshëm i tyre. I ndiejmë pranë nesh e qark, por nuk mund t’i dallojmë, pasi nuk kemi sy për t’i parë e as një organ të panjohur që mund t’i zbulojë. Atëherë më shumë se çdokush tjetër unë i ndieja këto prezenca. Qenie apo mistere? Si mund ta di? Nuk di të përgjigjem, por mund të them se ndieja gjithmonë praninë e tyre. Pashë, pashë një qenie të padukshme.
Mbeta i palëvizur për net të tëra, i ulur në tavolinën time, me kokën ndër duar, duke menduar për të gjitha këto. Gjithmonë besova se një dorë e padukshme apo një trup i paprekshëm po përkëdhelte flokët e mi. Nuk më preku, pasi nuk ishte një esencë mishtore, por një esencë e paparashikueshme, e panjohur. Një natë dëgjova të kërciste parketi pas meje. Kërciti në mënyrë të veçantë. U drodha. U ktheva e nuk pashë asgjë. Nuk e vrava më mendjen. Por një ditë më pas në të njëjtën orë u verifikua e njëjta zhurmë. Isha aq i trembur, u ngrita në këmbë, i sigurt, i sigurt, i sigurt se nuk isha vetëm në dhomë. Nuk pashë asgjë. Ajri ishte i kthjellët e transparent kudo. Dy llambat e mia ndriçonin çdo cep të dhomës. Zhurma nuk u përsërit dhe e mora pak veten, edhe pse shikoja herë pas here përreth. Të nesërmen u zgjova me humor të mirë, duke dashur të kuptoja se si shihet e padukshmja që më vizitonte. E pashë. Për pak sa nuk vdiqa nga tmerri. Kisha ndezur të gjithë qirinjtë mbi oxhak e dhoma ishte ndriçuar si për festë. Dy llambat e mia digjeshin mbi tavolinë. Përballë meje, krevati im, i vjetër, prej dru pishe. Në të djathtë oxhaku. Në të majtë porta që e kisha mbyllur me shul. Pas meje një dollap i madh me pasqyrë. Pashë në të. Kisha sytë e humbur e qepallat e zgurdulluara. U ula si çdo ditë. Zhurma ishte shfaqur një natë më parë e një natë më parë e më parë, në orën 21 e 22 min. Prita. Kur arriti orari fiks, perceptova një sensacion të papërshkrueshëm, si një lëng, një lëng i pa rezistueshëm më kishte penetruar të gjitha poret duke zhytur shpirtin tim në një terror të tmerrshëm.
Kërcitja pas meje bëhet e fortë e vjen drejt meje. U ngrita e kthehem papritmas, pothuajse nuk rashë. Shikoja çdo gjë si në mes të ditës e nuk shikoja veten në pasqyrë. Ishte boshllëk, i lirë e plot dritë.
Ndodhesha përballë tij, por jo brenda tij. E fiksova me vështrim të trembur. Nuk guxova të afrohesha, pasi ndieja atë pranë meje, i padukshmi që më fshihte e nuk më linte të shihesha në pasqyrë.
Qe e tmerrshme. Nisa të perceptoja një mjegull në fund të pasqyrës, një mjegull që kapërcen një pasqyrë uji e m’u duk që ky ujë rrëshqiste lehtë nga e majta në të djathtë, duke e bërë çdo sekondë më të qartë imazhin tim. Ishte si fundi i një eklipsi. Ajo që më fshihte, nuk kishte konture, por një transparencë opake që qartësohej pak nga pak. Më në fund munda të shihesha qartë si çdo ditë kur shoh veten. Pra, sidoqoftë e pashë. E nuk e pashë më. E pres padurueshëm dhe ndiej se mendja ime po humbet në këtë pritje. Qëndroj për orë të tëra, net, ditë javë para pasqyrës duke pritur.
Ai nuk kthehet më. E kuptoj se unë e kisha parë. Ndiej se do ta pres tërë jetën, deri në vdekje, para kësaj pasqyre si një gjahtar. E brenda kësaj pasqyre nis e shoh imazhe bishash, kufoma të shpifura, shtazë të egra, qenie të frikshme, gjithçka të paimagjinueshme që duhet të popullojë mendjen e të çmendurve.
Ky është rrëfimi im doktor i dashur. Thuamë ç’të bëj?
Gay de Moupassant
17 shkurt 1885
(Guy de Maupassant ka lindur më 5 gusht 1850 dhe vdiq më 6 korrik 1893. Ai ka qenë një shkrimtar francez shumë popullor i shekullit të 19-të dhe është konsideruar si një prej baballarëve të tregimeve të shkurtra moderne.)
