PROMEMORJE: – RIGJALLËRIMI I FRASHËRIT SI QENDËR HISTORIKE – TURISTIKE – MUZEALE
Nuk duam ta lëmë Frashërin e Frashërinjve të shuhet nga harta e gjeografike e Shqipërisë, të harrohet
-Ai është braktisur, po rrënohet, po shpopullohet, po harrohet…po humbet..
-Ju takon ju bashkërisht me ne ta shpëtojmë, ta ruajmë dhe ta zhvillojmë atë
Drejtuar: Z. Edi Rama
Kryeministër i Shqipërisë
I nderuar Z. Kryeministër!
—Shoqata atdhetare kulturore mbarëkombëtare “Vëllezërit Frashëri”, në bashkëpunim me Bashkinë Përmet, Qendra kulturore Përmet, Ministrinë e Kulturës, Këshilli i Qarkut Gjirokastër, Shoqatat atdhetare kulturore “Përmeti”, “Dangëllia”, “Tomorri” , “Dëshnica”, Shoqata “Zëri Dardan” Rahovec, Komuna Rahovec Kosovë, Kryegjyshata Botërore Bektashiane, akademikë, intelektualë dhe dashamirës të Frashërit, në bashkëpunim, në çdo 25 Maj duke filluar nga viti 2004 deri 25 Maj 2020 kemi organizuar Ditën Naimiane, veprimatari kombëtare në përvjetorët e lindjes së poetit kombëtar Naim Frashëri. Ndërsa me rastin e 120- vjetorit të ndarjes nga jeta të poeti tonë kombëtar Naim Frashëri që përkon më datën 20 Tetor 2020, morëm inisiativën dhe po ju drejtohemi me këtë promemorje për një çështje me rëndësi jo vetëm lokale, por me peshë e me rëndësi të veçantë në historinë kombëtare të kohës së sotme dhe të brezave që do të vijnë: Ringjalljen dhe zhvillimin e Frashërit si qendër Historike -Turistike -Muzeale.
-Historia e Frashërit, është historia e një fshati dikur të lulëzuar dhe sot pothuajse të braktisur. Frashëri ka një histori të veçantë, e cila ngjan sikur është historia kombëtare e Shqipërisë në miniaturë, me të gjitha meritat dhe me të gjitha fatkeqësitë e saj. Qyteti i vogël malor, Frashëri, siç e quajti i madhi Sami, është fshati që i ka dhënë Shqipërisë tre yje të pashuar, tre kolosët e Rilindjes Shqiptare, të historisë dhe kulturës shqiptare, burrin e shtetit dhe diplomatin Abdyl Frashëri, poetin kombëtar Naim Frashëri, ideologun dhe shkencëtarin Sami Frashëri. Vepra dhe lufta e tyre ndër vite i ka ngritur të tre vëllezërit në tempullin e identitetit tonë kombëtar.
Nuk duam ta lemë Frashërin të shuhet nga harta e gjeografike e Shqipërisë, të harrohet. Ai është braktisur, po rrënohet, po shpopullohet, po harrohet…po humbet. Bashkërisht le ta shpëtojmë, ta ruajmë dhe ta zhvillojmë , Atë.
Të gjithë ne i njohim dhe e kemi pjesë të ndërgjegjes sonë kombëtare Frashërin dhe Frashërllinjtë. Por, po ta shihni me sytë tuaj si po braktiset dhe po shkretohet, por ai kërkon të ringjallet, të nderohet, të rikthehet, të mbrohet e të zhvillohet siç e meriton Shqipëria, me besim se kombi nuk duhet ta harojë këtë vend të shenjtë. Brezat e sotëm e të ardhshëm të shqiptarëve, kanë shumë detyrime ndaj tij: Ai është identifikuar me kombin, me Shqipërinë, me gjuhën shqipe, me diturinë, me përparimin dhe ëndrën për ta parë Zonjë të rëndë, Shqipërinë në Europë.
Frashërin nuk e mban dot sot as Bashkia Përmet, Prefektura, apo Qarku i Gjirokastrës. Ai është i Kombit dhe kështu duhet ta vlerësojmë. Ai është unikal, e kërkon që shteti e shoqëria shqiptare ta shohë unikal, si një zë më vete në zhvillimin e përparimin e vendit.
Ish komuna e Frashërit, dhe bashkisë Përmet, ka punuar dhe po punohet në vazhdimësi për ruajtjen e traditave të shquara atdhetare dhe kulturore. Në bashkëpunim me Ministrinë e Turizmit, Kulturës, dhe me bashkinë Përmet, nga viti 2004 deri ne vitin 2011 si dhe në vazhdimësi deri 25 Maj 2020 janë organizuar veprimtari kombëtare këtu në Frashër, nga shoqata atdhetare kulturore mbarëkombëtare “Vëllezërit Frashëri” për figurat e shquara të historisë, vëllezërve Frashëri si dhe të patriotët e tjerë që ka nxjerrë kjo trevë, të cilat kanë gjetur edhe mirëkuptimin e mbështejen e institucioneve të larta studimore e shkencore të vendit, mbështetjen e intelektualeve të shquar të mbarë trevave shqiptare. Në ditëlindjen e Naimit, poetit tonë kombëtar, janë organizuar këtu, në vatrën Naimiane, 18 veprimtari kombëtare dhe Konferenca Shkencore, çdo 25 Maj: Këto veprimtari Kombëtare kanë evidentuar më gjerësisht në rrafshin shkencor vlerat kombëtare të ngjarjeve dhe bijve të mëdhenj të Frashërit dhe Shqipërisë. Për të evidentuar keto veprimtari është botuar dhe libri ”Kuvendet shkencore në Frashër 2004 – 2010”, i cili është pasqyruar edhe në mediet e shkruara. Ato janë njëherësh edhe një thirrje për të ruajtur e lartësuar emrin e Frashërit dhe për sensibilizimin e shqiptarëve, të shtetit dhe kombit që, me projekte të veçanta,të mbështesin e ndihmojnë fuqishëm Frashërin me qëllim që ai të kthehet në një qendër historike – turistike – muzeale për shqiptarët, të cilët jetojnë e punojnë brenda e jashtë Shqipërisë.(pavarësisht përpjekjve nuk kemi arritur ndonjë rezultat konkret).
Historia e Frashërit është një monument i madh kulture dhe turizmi i Shqipërisë. Atë të tillë e bënë Vëllezërit Frashëri, natyra, Shtëpia Muzeale e Vëllezërve Frashëri, Teqeja e atdhetarëve Baba Nasibiut, Baba Alushit dhe Baba Abedinit. Frashëri dhe zona për rreth, janë të pasura edhe me monumente të natyrës, kanë klimë e resurse ekologjike të rralla, kanë Parkun e Madh Kombëtar të Bredhit të Hotovës, burime ujërash të kristalta, mundësi reale për zhvillimin e turizmit malor, si edhe të ripërtitjes së shëndetit të njerëzve me sëmundje të mushkërive. Ozoni i Bredhit të Hotovës është rast i veçantë në vendin tonë, siç pohojnë edhe specialistët europianë që e kanë parë nga afër këtë park.
Ish Komuna e Frashërit, në bashkëpunim me specialistë të fushave të ndryshme, kanë hartuar dhe paraqitur në instancat shtetërore përkatëse projekte si:
-Frashëri të kthehet në një qënder historike -Turistike – Muzeale.
-Ndërtimin e një spitali ose e qendre kurative për ripërtëritjen e shëndetit të njerëzve me sëmundje të mushkërive.
-Për zhvillimin e turizmit, restaurimin e muzeumit të vëllezërve Frashëri.
-Si dhe është bërë një projekt -studim për ruajtjen urbane të qytezës së vjetër të fshatit Frashërit, Në këtë projekt -studim është miratur edhe shitja e trojeve për ngritjen e shtëpive dhe vila turistike për vizitorë e qytetarë që duan turizmin.
Realizimi i këtyre masave do ta kthejë Frashërin në një qendër mbarëkombëtare shëndetësore, për zhvillimin e turizmit historik – kulturor dhe ekologjik, duke kontribuar edhe në zhvillimin ekonomik të trevës së Dangëllisë dhe të qytetit të Përmetit.
Trajtimi i Frashërit si zë më vete, do të jetë shpëtimtar. Duke pasur mbështetje të fuqishme nga Qeveria për sot dhe për të ardhmen, Frashëri mund të kthehet në një qendër të rëndësishme pelegrinazhi. Mendojmё qё investimet të jenë në këto drejtime kryesore:
Së pari -Më e rëndësishmja është ndërtimi i rrugës automobilistike Përmet-Frashër, e cila sot është në gjendje të vajtueshme. Është një rrugë, e cila zgjatet jo më tepër se 30.5 km, për të cilën është bërë edhe projekti dhe shkon në vlerën 16 milionë dollarë, si dhe ndërtimi i rrugëve që lidhin Frashërin me fshatrat përrreth.
Së dyti, Frashëri duhet të gjallërohet e të kthehet në një qendër historike – turistike – muzeale. Për të njohur historinë e tij nga vizitorë dhe dashamirës të shumtë, edhe pse rruga është e vështirë, vizitorët dhe turistët nuk i kanë munguar Frashërit. Mbi të gjitha, për kontributin e tij të veçantë në kulturën kombëtare dhe si vendlindja e Vëllezërve Frashëri dhe e Teqesë historike, ka potenciale vlerë të jashtëzakonshme historike dhe morale për shtetin e sotshëm bashkëkohor modern, duke investuar në:
-Rikonstruksionin e Shtëpisë Muze të Vëllezërve Frashëri.
-Rikonstruksioni i shkollës së parë shqipe për rrethin e Përmetit në Frashër.
Se treti, Frashëri duhet e ruhet dhe zhvillohet për vlerat turistike. Është mundësia të rindërtohen shtëpi të dikurshme dhe të vihen në dispozicion të turizmit familjar vjetor të çdo stine, si edhe të ndërtohen vila dy katëshe. Është bërë një projekt për ruajtjen urbane të qytezës së vjetër të Frashërit, të banesave të dikurshme, të rrugëve, veprave dhe objekteve bektashiane dhe të krishtera, të cilat do të restaurohen sipas pamjes arkitektoniko-ndërtimore që kanë pasur në ato vite.
Së katërti, Rezervatet e pasura mjedisore të Frashërit, me florë dhe faunë të pazëvendësueshme të Bredhit të Hotovës, me Lajthizën e Ogrenit, mundësojnë ngritjen e parkut për gjueti të kontrolluar, duke e bashkërenduar atë me turizmin veror dhe dimëror,dhe ekskursioneve turistike gjatë verës. Ndërtimi i një kompleksi sportive, si edhe ndërimi i hotelit dhe bar-restorantit.
Së pesti, është propozuar ndërtimi një qëndre Kurative për ripërtëritjen e shëndetit të njerëzve me sëmundje të mushkërive në Frashër. Për këtë qendër mund të shfrytëzohet ish ndërtesa e shkollës së mesme, e cila aktualisht është e zbrazët .
Dhe e fundit, mendohet se pas gjithë këtyre objekteve, i vjen rradha edhe aksit nacional të rrugës Sarandë – Gjirokastër- Përmet- Korçë, i cili të kalojë edhe nga Frashëri dhe jo vetem nga Leskoviku siç kalon sot, pasi shkurton shumë kilometra rrugë dhe bëhet më funksional , edhe zona e Dangëllisë merr zhvillimin që meriton.
Mendojmё që krahas Institucioneve shtetërore përkatëse, duhet edhe ndihma nga institucione të ndryshme, siç bëhet edhe për raste të tjera. Frashëri duhet të bëhet objekt edhe për Fondacione dhe Institucione Ndërkombëtare, për ndërtues e biznesmenë vendas, të diasporës e të huaj. Institucionet tuaja, që i njohin e bashkëveprojnë me ta, mund t’ua parashtrojnë e ta realizojnë shumë mirë rastin e veçantë e të dhimbshëm të Frashërit tonë. Kjo duhet të bëhet sa nuk është vonë. Rrënimi i Frashërit, braktisja, harresa ndaj tij të gjithëve do të na ngarkojë me përgjegjësi të rëndë para historisë së kombit dhe brezave që do të vijnë. E kundërta do të ndodhë: ata që do ta zhvillojnë e ruajnë Frashërin, kanë për të hyrë në historinë kombëtare të nderuar, së bashku me emrin e tij të madh, historik e kombëtar.
Ju faleminderit!
Kryetari i shoqatës Atdhetare Kulturore Mbarëkombëtare “Vëllezërit Frashëri”
Tomor KOTORRI
