“Qyteti i vajtimeve”, kështu do të shkruante për Gjirokastrën kronikani turk Evlia Çelebi në 1670 kur e vizitoi atë.
“Vajtimet dëgjoheshin anë e mbanë tij, veçanërisht të shtunave dhe të dielave. Në shenjë nderimi vajtoheshin njerëz të ndarë nga jeta edhe para 100- viteve. „
Vajtueset ishin profesioniste. E njohur ndryshe me termin “e qara me botë”, ato vinin, vajtonin plot emocion njerëz të njohur e të panjohur dhe largoheshin duke u lënë vend komenteve ; nga cila shtëpi e qara ishte më e bukur, më e dhimbshme, më ngjethëse. Pra vajtimi, veç të tjerash ishte një spektakël, ku skena ishte vetë qyteti dhe aktoret “vajtuese”, ngjanin me aktoret e tragjedive, të cilët përmes zërit të fortë e kumbues bëheshin të ndjeshëm deri në rradhët e fundit të spektatorëve.
Duhet të kalonin 350 vjet, që në qytetin e gurtë të ndalonte ky rit. E nëse “të qarën me botë” dikush e quante zakon të prapambetur, në fakt ndërprerja e saj nuk ndodhi për ndonjë arsye emancipuese. Bota moderne po përballej me Covid 19, viruesin e rrezikshëm që pas pushtimit të një pjese të saj mbriti edhe tek Italia fqinje. Si efekti domino, në 13 mars u vendos karantina dhe gjirokastritët u mbyllën brenda shtëpive të tyre. Ashtu si kudo edhe në pazarin karakteristik mbizotëroi heshtja. Dyqanet për dy muaj mbetën të mbyllura. Kohë më parë, duke shëtitur në një prej degëzimeve të pazarit, pa dashur, e kam kapur veten duke ecur nën një ritëm të çuditshëm. Ai vinte nga dyqani ku guri me të cilin ishte ngritur qyteti, për herë të parë ishte kthyer në një produkt turistik. Ishte mjeshtri Muhedin Makri, i cili shpesh më kishte thënë : – „Unë që kam gdhendur çelikun, gurin e kam si brumë“! Lidhjen me të e kishte nga babai i tij që punonte “mademxhi”. Ai e nxirrte gurin për të ndërtuar qytetin. Muhedini, ndryshe nga ai e kishte nxjerrë gurin në treg, dhe ai udhëtonte nga Gjirokastra qyteteve të Shqipërisë dhe botës si dhuratë turistike. Zanatin më të lashtë të botës, mjeshtri e ushtronte i ulur në kariken më moderne të kohës, kariken rrotulluese të një tavolineje kompjuteri. Pandemia mbylli gjithçka dhe pak kush vuri re se një ndër banorët e vyer të qytetit, gurgdhëndësi i mëçur dhe fjalëpak, për të tjera arsye shëndetësore, u nda nga jeta ditët e para të vendosjes së karantinës. Informacioni i cunguar lokal dhe rregullat e forta të saj ndaluan zbatimin e ritit të lashtë të vdekjes në qytet. Banorët nuk u gdhinë si dikur në shtëpinë e të ndjerit dhe për të tretat nuk u prit në rradhë që dielli i perëndimit të shkonte tek “Balta e bardhë”.
Tek kaloj së njëjtës rrugë e ndjej se një shtysë e brendshme kërkon të më rikthejë gjithçka pas. E ndjej se dua të jem përsëri duke ecur nën ritmin e dikurshëm. Në pamundësi, ndjej se ikja e mjeshtrit të gurit, më rëndon si “gur”. Akoma më e rëndë ajo bëhet kur mendoj përcjelljen e tij. Përmes mjeshtërisë së tij, ky njeri i thjeshtë, ky artist në tërë kuptimin e fjalës, ashtu si pa kuptuar na u “imponua” dhe i dha jetë pazarit në kohën kur atë e kishin braktisur pothuajse të gjithë. Ringritja dhe rijetëzimi i “Qafës së pazarit” u “nanuris” nga ritmi i çekiçit të tij që dëgjohej nga mëngjesi në mbrëmje. Karikja e tij rrotulluese dhe pllaka e gurit, apo “laptopi” i tij, mbi të cilën shkruante dalta, besoj se sfiduan dhe do të sfidojnë gjatë brezin e ri. Mos ishte e qëllimtë kjo ndërthurje e çuditshme e karikes moderne me zanatin e lashtë të gdhendjes së gurit ? Ndoshta. Amaneti i fundit i tij ishte :
- ateljeja e gurit, të mbetet hapur.
Mjeshtri la pas katër nxënës, katër çekiçë që punojnë për qytetin.
350- vjet që pas vizitës së Çelebiut në Gjirokastër për herë të parë “riti i vajtimit” mori një formë të re. Vajtocat e dikurshme duket sikur po zëvëndësohen nga rrjetet sociale dhe ne rimë e komentojmë se cila nga ato “vajtoi” më bukur, më dhimbshëm. Unë në fakt, do të doja të isha pjesë e ritit të dikurshëm. Ritit me “të gdhirë” dhe të perëndimit të diellit tek “Balta e Bardhë”. Në pamundësi, por edhe si ndjesë për mungesën në ceremoninë e lamtumirës së tij, përgatita këtë shkrim. Ndoshta do të vijë koha që riti i dikurshëm i vajtimit për mjeshtrit e gurit të jetë krejt ndryshe, dhe zëri i vajtocave të zëvëndësohet nga trokitja e çekiçëve mbi gur. Ky është tingulli më i bukur që i shkon këtij qyteti ! Ky është tik – taku i orës së tij.
Lamtumirë Muhedin Makriu ! Lamtumirë miku im !
