HOMAZH PATRIOTIK ME RASTIN E 100 -VJETORIT TË RËNIES NË FUSHËN
E BETEJËS
LULE SELAM SALARIA!
ME RASTIN E RËNIES NË EPOPENË E LUFTËS SË VLORËS MË 11 QERSHOR 1920
KRENAR PROGONATI
“Heroi i Popullit”, Selam Musai u lind në Salari të Tepelenës më 10 gusht 1860. Dhe u vra në Epopenë e Luftës së Vlorës më 11 qershor 1920. Babai i tij, Musai, i dha djalit kërrabën e çobanit dhe tek kullosnin bagëtinë në malet Ruke, Koke e Kordhe, këndonin bashkë për “ bilbilenjtë 13 që vanë në litarë vetë”, atje te rrapi në Janinë dhe për prijësit popullorë të njohur për trimërinë dhe bëmat e tyre për atdheun, Tafil Buzi, Hodo Nivica, Sali Nivica, Rrapo Hekali etj. Në vitin 1881 afijet turke e morën djalin nga stanet dhe e nisën nizam në Sanë të Jemenit ku ndenji 6 -vjet. Atje Selami u lidh me atdhetarë shqiptarë dhe jemenas, që luftonin kundër sundimit osman. Pas 6 -vjetësh u kthye në Salari dhe me durim punoi për unitetin dhe vëllazërimin popullor, sheshoi grindjet, zënkat e mëritë midis fiseve, madje fali vrasësin e vëllait, duke e quajtur viktimë të zakonit të egër të gjakmarrjes. Më 1905 bëhet anëtar i Komitetit të Fshehë në Tepelenë, ku bashkë me atdhetarin Arshi Shehu punuan për çeljen e shkollave shqipe dhe më vonë Selami drejtoi çetën patriotike në zonën e Lopësit. Thuhej se Selam Musai ka pasur borizan salariotin që quhej HASAN MUSTA, Plaku ( Hasan Musta Plaku, vrarë në luftimet kundër andartëve grekë më 1914, shpallur “Dëshmor i Atdheut”. Edhe nipi i tij quhet Hasan Musta, ka marrë emrin e gjyshit dhe momentalisht është kryetar i veteranëve të rrethit të Tepelenës dhe është nderuar: “QYTETAR NDERI” i qytetit të Tepelenës). Në korrik 1908 gjendet në shtëpinë e topullarëve në Dunavatin e Gjirokastrës, ku u takua me Çerçiz e Bajo Topullin, Mihal Gramenon, Zeman Mashkullorën dhe Hito Lekdushin. Ai mori pjesë i pikëlluar në varrimin e trimit të çartur Hajredin Tremishti. Rrethi miqësor i Selam Musait zmadhohej edhe me luftëtarët Ismail Kaso, Shuko Dalipi, Demo Emini, Halim Xhelo, Mersin Meçe, Tahir Liçaj Asllan Veliko, Dervish Hima, Abaz Dashi, Shaqo Buxo, Sulo Beqiri, Shaqo Llapi etj. trima të dëgjuar e të njohur. Kur diplomati Ismail Qemali lëshoi urdhrin atdhetar: “Të mbrohet me çdo kusht Janina!”, (29 janar 1913 ), Selam Musai, u bë udhëheqës i 400 tepelenasve që u sulën me armë në mbrojtje të Janinës. Ai luftoi në Bezhan në jug të Janinës, kurse në perëndim luftonte Ismail Kaso. Në një nga luftimet Selami mori një goditje shpate në vetullën e djathtë dhe më pas një plumb i përshkoi kofshën tej e përtej. Më 26-28 prill 1914, udhëhoqi luftimet në fushën e Luzatit kundër andartëve grekë që kishin kryer masakra barbare në Hormovë e në zona të tjera të Tepelenës dhe duke u prerë kokat 500 kardhiqotëve dhe i hodhën në lumin e Drinos. Luftimet vazhduan në Cepo e në Labovë, ku Selami u plagos dhe kryengritësit i ngritën këngën: “M’u atje në Labovë, /ku zuri grekët me dorë,/ u plagos Selami i gjorë,/ u plagos në kraharor,/ edhe kalin seç ia shpunë,/ mos trembi , se s’kam gjë unë”. Kur Avni Rustemi, “Hero i Popullit”, më 1916- 1917, ishte mësues në Tepelenë, kishte krijuar Shoqatën : “RREZET E DIELLIT”, Selam Musai, Arshi Shehu dhe Haxhi Shehu u bënë menjëherë mbështetësit e tij në atë detyrë aq të shenjtë. Lufta e Vlorës më 1920 ishte epopeja që nuk ndriçoi nga dritat e prozhektorëve të forcave pushtuese italiane, që komandoheshin nga 12 gjeneralë, po ajo epope heroike shkëlqente nga flakët e patriotizmit të popullit shqiptar për të qenë i lirë dhe i pavarur, duke shpartalluar planet ogurzeza të qarqeve shovene. Kënga popullore për luftën e njohur mbarëpopullore të Vlorës heroike, zbulon veçanërisht edhe vlerat trimërore të këtij prijësi të rrallë lab. “ Selam Musanë e kërkojnë komandant me tre taborë,/ ti Selam do vesh në Vlorë .” Çdo koment do të ishte i tepërt për këto vargje lakonike, ku përmes të cilave jepet e lartësuar figura e trimit Selam Musa Salaria. Jepej lajmi, kushtrimi i kombit, Selamin e kërkonin që të ishte komandant i tre taboreve dhe të nisej urgjent në Vlorë ku do të provohej trimëria e tij. Me 300 tepelenas dhe trima Selam Musai niset drejt Vlorës. Dhe këtë moment poeti lirik Agim Shehu do ta skaliste me shkronja ari si mbi një gur mermeri te balada e njohur : “ Para bustit të Selam Musait”: “Përmbi festen tënde,/ qëkur ti ke rënë,/ mali po derdh borë,/ fusha po derdh hënë./ Deti sa të pa,/ kur në qafë dole,/ të thirri si nëna,/ ti si djal’ i fole…,/ Lugjesh n’ato net/ zbrite si veri,/ prozhektorët ndiqnin / sharkun tënd të zi./ Rri, po nuk të rrihet,/ ndaj të vijnë mornica,/ vrapi yt po endet,/ poshtë nga Babica…” Ndizet lufta në Kotë kundër garnizonit italian. Me një thirrje të Selamit, merrte flakë dhe gur i strallit. Rrotull tij djemtë- drerë të këtij vendi, si flatrat e shqiponjës, hidheshin në luftime sikur të kërcenin valle. Kapën “ nga grika” një top të ushtrisë italiane dhe mbi të vunë një flamur kuq e zi, që lëshonte dritë. Dhe : “bënë tutje nga Babica me treqind e ca komita” ku gjenerali Enriko Goti mbeti i mbuluar me gjak para këmbëve të lebërve trima. Me dy djem të fortë Selam Musai i sulet një topi tjetër dhe e kapi nga gryka si me qenë dashi i kopesë, ashtu siç e thotë kënga: “u fut në flakë e më s’u pa” Ishte ora 22 :00 e datës 11 qershor 1920, ku mbeti legjenda e trimërisë në kodrat e Babicës, para Qafës së Koçiut. “Përmbi topa, / bëri hopa, /Selam labi,/ Selam trimi,/ që ta shihte mbarë Evropa?” Atje në Vlorën e historisë mbenë yje të përjetshëm trimat atdhetarë: Dule Dalani, Shefqet Shehu, Mane Tahiri, Mem Sherifi, Ibrush Muço, Teme Goga, Hyso Demiri, etj. Emrin e Selam Musait gjatë LANÇL e mori një çetë partizane. Pas Çlirimit me emrin e tij u pagëzuan shkollat e Babicës dhe e Salarisë. Një lagje në Tepelenë quhet Lagjja “ Selam Musai.” Përballë saj qëndron busti i Selam Musa Salarisë që poeti i njohur Agim Shehu i kushtoi baladën e bukur “Para bustit të Selam Musait”. Shkrimtari i shquar Petro Marko e ka gdhendur figurën e tij në dramën “ Gunat mbi tela.” Vargmali i këngëve popullore e mban ngrohtë në mëndafshin e saj dhe ushqen brezat me atdhedashurinë e zjarrtë. Mbeten të përjetshme këngët popullore, mbeten si testamente atdhetare. Ja disa prej tyre: “Vlorë moj, e bukura Vlorë / me Sazanin dorë për dorë ,/ kërkojnë të na zaptojnë,/ po ti mos u tremb moj zonjë,/ shqiptarët s’të lëshojnë . / Një tjetër jep pamjen e një beteje të sertë ku mbenë 400 e ca shahitë(dëshmorë): “ Qafë e Koçiut moj grykë,/ ç’hata bëre atë ditë,/ me topa e alitrikë/ e bëre natën ditë,/ 400 e ca shahitë/ bashkë me Selam Musanë./” Kënga jep si në shprehje proverbiale figurën e Selamit. Ja ç’thonë vargjet: “Ç’u shkule nga Drashovica/ me 300 e ca komitë,/ bëre poshtë nga Babica/ posi dielli me çika, xheneralë e zuri frika,/ ia zure topin nga gryka.” Jepet në lëvizje ku ndriçon vendosmëria dhe heroizmi i Heroit: “Doli Selami si ylli,/ doli në majë e thirri,/ në det të hidhet qafiri,/sot është vdekja, a shpëtimi./po kalonte div Selami/ istikam më istikam./” Sa bukur e thonë vargjet pamjen e Selam Musafit: “U përmbys ky mal i lartë,/ ra Selami zemërzjarrtë,/ trim i madh i labërisë:/ shkronj’ e artë e historisë” Këto vargje më duken se malin Selam Musa Salaria me dritë , flakë heroizmi mbështjellë se kjo “shkronjë e artë e historisë “ përcjell mesazhet historike që për Shqipërinë tonë të shenjtë e të shtrenjtë të jemi misionarë të ndershëm … Shtëpia e tij në Salari qe kthyer në muze, përgatitur nga historiani pasionant Gjolek Jupi, e cila qe shndërruar si një Mekë labe ku shkonin në ekskursion nxënësit dhe mësuesit e shkollave “ Abaz Shehu”, “Sali Nivica”, “ Nimete Progonati”, “Avni Rustemi” prej nga merrnim frymëzime patriotike. Me dekretin Nr. 3607, datë 26 nëntor 1962, Selam Musa Salaria është shpallur me Titullin e Lartë “HERO I POPULLIT”.
