Analiza/Qeram Cibaku: A i lexon qeveria raportet e auditimit të KLSH-së? Abuzimet dhe shkeljet ligjore nga viti 2014 deri më 2021 me thellimin e borxhit, financimet, korrupsionin dhe heshtja shabllone e kuvendarëve. Miliardat e shpërdoruara, borxhi, koncesionet dhe asnji i ndëshkuar
Abuzimet e qeverisë dhe shkeljet ligjore nga viti 2014 deri më 2021 me thellimin e borxhit, financimet, korrupsionin, dhe heshtja shabllone e kuvendarëve
Nga Qeram CIBAKU
Shteti u ekspozua lakuriq, kur bazat e të dhënave të mbrojtura e sensitive u shpërndanë në mënyrë të paautorizuar dhe kaluan dorë me dorë, “duke futur ujë në gomonen e shtetit”.Skandali tregoi brishtësinë e sistemeve dhe kërcënimet apo mundësinë e hakerimeve reale të bazave shtetërore të të dhënave. Ajo nxori në dritë të diellit faktet dëshpëruese mbi sistemet e pagesave, por lindën edhe shumë pikëpyetje mbi skemat e pastrimit të parave, shmangieve nga detyrimet fiskale dhe skemat e mundshme të evazionit, etj.
1.OPINIONE TE AUDITIMIT MUND TA TUNDIN QEVERINË NGA THEMELET
Të formuluara me një stilistikë profesionale e gjuhë mjaft të kuruar, përmes shprehjeve lakonike e të matura, për ekspertizën e fushës dhe ushtruesit e auditimit, paragrafët dhe togfjalëshat formues të opinionit në raportet audituese vjetore që mbërrijnë në Kuvendin e Shqipërisë, i kanë thënë të gjitha. Kjo nuk është “tulla e rradhës” si në refrenin e të famshmes, këngës-protestë “Anotherbrick in the ëall” të PinkFlloyd, por qëndrimi zyrtar i një institucioni afro 100 vjeçar dhe prestigjioz, i KLSH-së.
Për efekt analize, u mjaftuam me shqyrtimin dhe sjelljen parasysh të tipologjive të opinioneve të lëshuara nga ana e institucionit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, bazuar në gjetjet faktike gjatë zbatimit të buxhetit të shtetit nga Qeveria dhe agjencitë e saj shtetërore, për shtatë vitet e fundit (2014-2020). Të gjeturat faktike të auditimit, na ndihmojnë të vendosim lupën dhe vlerësojmë kredibilitetin e buxhetit dhe konsolidimin fiskal të nevojshëm për financat publike, mbajtjen nën kontroll të borxhit publik dhe uljen e riskut të tij me qëllim ruajtjen e stabilitetit makroekonomik të vendit, marrjen e masave për përmirësimin e rritjen e efektivitetit të menaxhimit të shpenzimeve publike, forcimin e disiplinës fiskale dhe cilësinë e sistemit të kontrollit të brendshëm publik, etj.
Po si ka ardhur institucioni kombëtar i auditimit në këtë përfundim?
Nëse do të mjaftoheni me shfletimin e raportit të performancës së KLSH-së për vitin 2020, dhe raportet e disponueshme publikisht e në mënyrë të thjeshtë në faqen zyrtare të këtij institucioni, do të informoheni se : Nga 5 Auditimet Financiare (të pastra) me opinion, në 2 prej tyre opinioni ka qene i kualifikuar (që “përkthehet” se shkeljet ligjore dhe parregullsitë janë të rëndësishme – materiale, por jo të përhapura), dhe në 1 rast opinioni është negativ apo kundërshtues (që “përkthehet” se shkeljet ligjore dhe parregullsitë janë të rëndësishme- materiale dhe të përhapura në gjithë aktivitetet dhe transaksionet): Nga 12 Auditimet Financiare dhe të Përputhshmërisë, (që njihen si auditime të përziera) me opinion, në 8 prej tyre opinioni ka qene i kualifikuar dhe në 3 raste opinioni është negativ apo kundërshtues.Nga 25 Auditimet e Përputhshmërisë, (të pastra) me opinion, në 10 prej tyre opinioni ka qene i kualifikuar dhe në 10 raste opinioni është negativ apo kundërshtues. Pra, si përmbledhje, vetëm gjatë asaj periudhe, në auditimin e subjekteve konstatimet dhe devijimet nga kuadri rregullator nën të cilin zhvillohet aktiviteti i tyre kanë rezultuar jo vetëm materiale (të rëndësishme dhe të konsiderueshme), por dhe të përhapura duke justifikuar opinionin e kundërt të përputhshmërisë në 14 subjekte, përfshirë dhe ministri të rëndësishme të vendit[1].
Dhe për ta mbyllur këtë parantezë të parë:
Duke zbatuar parimin nr.6, të INTOSAI P12 “Vlera dhe përfitimet e institucioneve supreme të auditimit, sjellja e ndryshimeve në jetën e qytetarëve”, që thekson nevojën dhe domosdoshmërinë që institucionet supreme të auditimit shtetëror të komunikojnë në një mënyrë që të rrisë njohuritë dhe kuptimin e rolit dhe përgjegjësive të KLSH-së si auditues i pavarur i sektorit publik, KLSH e ka “ushqyer” rregullisht Kuvendin dhe Qeverinë me raportet vjetore të zbatimit të buxhetit të shtetit, me ato të performancës institucionale dhe raporte periodike të auditimeve. Në shtatë vitet e fundit (2014-2020), në katër raporte përmbledhëse, vjetore, të auditimit mbi kontrollin-hartimin-zbatimin-monitorimin e buxhetit të shtetit, dy togfjalëshat që dominojnë opinionet e tyre janë: “devijime materiale dhe të përhapura” dhe “ devijime materiale sasiore dhe cilësore”, të cilat në fjalorthin e ekspertizës profesionale shqipërohen në opinion të kualifikuar deri në opinion negativ apo kundërshtues mbi buxhetin e shtetit, dhe kjo është alarmante!
Ka ardhur koha që Qeveria dhe opozita t’i shqyrtojë dhe nënvizojë me përgjegjësi të gjithë gjetjet, rekomandimet dhe opinionet zyrtare të shpalosura prej angazhimeve të auditimit, dhe të reflektojë me aksione korrigjuese nga keqmenaxhimi me paranë publike dhe korrupsionin dhe t’i integrojë këto produkte të gatshme në kornizën e aksionit të saj politik
Po si reagoi Qeveria dhe Kuvendi mbi opinionin e dhënë nga KLSH si institucioni i specializuar dhe i ngarkuar posaçërisht nga ligji për certifikimin ose jo të zbatimit të buxhetit të shtetit?
Në këto seanca deputetët nguten kush e kush të lexojë sa më shpejt “hartimin” e tij, (duke u mëshuar kërkesave për fonde në zonat e tyre elektorale), por të gjithë i shmangen thelbit të këtyre raporteve: tipologjisë apo llojit të opinionit që blindon vlerësimin përfundimtar mbi shpenzimet dhe të ardhurat buxhetore. Asnjëri nuk e çek llojin e opinionin në diskutimet në Kuvend… Por raporti e ka thënë shqip: anomalitë dhe paligjshmëritë janë materiale, sasiore e cilësore dhe askush nuk bëzan. Kuvendarët kanë reagimin e vet me një heshtje shabllone, duke u ndier si brenda një xhakete, që atyre shpeshherë u rri ngushtë! (Në një takim përmbyllës të auditimit, një ish-ministër teksa “peshonte” nëpër duar materialin voluminoz të draft-raportit të auditimit të dërguar zyrtarisht, duke qeshur i drejtohej grupit të auditimit me fjalët : ”Pse, gjithë këtë do ta lexoj unë…?!”)
***
II.NJË MORI ÇËSHTJESH, QË KA ADRESUAR KLSH, ENDE PAVEPRIM DHE PËRGJIGJE PUBLIKE
Një mori çështjesh, mbi disa aspekte jetike të veprimtarisë shtetërore audituese, ende janë në tryezat e punës së Kuvendit apo Qeverisë dhe nuk kanë marrë përgjigjen publike, për të cilat duhet shprishur përgjumja dhe shkundur apatia e strukturave qeveritare e përgjegjëse. Kështu:
Pavarësisht kërkesave të herëpashershme të KLSH, ende Kuvendi nuk po ndërmerr përmirësimet e nevojshme ligjore, në përputhje me parashikimet e dokumentit të Strategjisë së Zhvillimit Institucional 2018-2022 të KLSH. Shkresa nr. 926, datë 02.08.2018 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e KLSH-së” e Kryetarit te KLSH dërguar Kuvendit të Shqipërisë; propozimet që i janë ridërguar Komisionit të Ekonomisë me nr. 164, datë 30.1.2020, shkresa me nr.164/1, date 31.1.2020, (madje këto u janë adresuar dhe delegacionit te BE dhe DG Budget/ EC), si dhe reagimet e mëtejshme gjatë vitit 2021, nuk janë marrë në shqyrtim nga Kuvendi dhe komisionet e tij.
Ende sot nuk është ngritur një Nënkomision apo Komitet i dedikuar dhe funksional për auditimin shtetëror në Kuvendin e Shqipërisë, kjo në referencë dhe të qëllimit nr. 3 “forcimi i komunikimit dhe bashkëpunimit”, objektivi 3.1“Konsolidimi i marrëdhënieve të KLSH-së me Parlamentin”, të Strategjisë së Zhvillimit të KLSH-së 2018-2022, angazhim ky i përfshirë dhe në Rezolutat e Kuvendit. Kjomarrëdhëniedhe partneriteti i natyrshëm, midis Parlamentit si institucioni publik me detyrë kontrollin kushtetues (nga njëra anë) dhe trupës supreme të auditimit (nga ana tjetër), duhen modeluar sipas përvojave më të mira që ekzistojnë në SHBA, Britaninë e Madhe, Kanada, etj. si vende me tradita të një jete parlamentare të zhvilluar dhe me kërkesë të spikatur të llogarisë publike.Në parlamentin eAustralisë, Komisioni për Llogaritë Publike dhe Auditimin jo vetëm mori në shqyrtim rishikimin e ligjit e vitit 1997 për Auditorin e Përgjithshëm, por gjithashtu gjatë vitit 2021 shqyrtoi Raportin e Projekteve të mëdha të Mbrojtjes 2019-2020, raportin e auditimit mbi efikasitetin e masave anti Covid-19, raportin mbi qeverisjen e sektorin publik, atë mbi investimet e Kommonuelthit për të arritur objektivat e politikës, etj.
Nuk mund të shpjegohet avashllëku dhe neglizhenca në hartimin e ligjit për përgjegjësinë materiale (pavarësisht faktit se ne letrën drejtuar KLSH në vitin 2020 Kryeministria ka shprehur dakordësinë duke marrë angazhimin për ndërmarrjen e hapave të nevojshëm), pa harruar faktin që KLSH i ka dërguar Kryeministrisë dhe një strukturë orientuese të draft-ligjit… Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë, me Vendimin Nr.2907/728 i Regj. Themeltar dhe Nr.1354 i Vendimit, në kuadër të një gjykimi specifik ka theksuar se, “Instituti i përgjegjësisë materiale nuk gjen rregullim ligjor ne Kodin e Punës”.Gjatë diskutimeve mbi veprimtarinë e KLSH-së për vitin 2015 në Komisionin e Ekonomisë të Kuvendit të Shqipërisë, Kryetari i KLSH-së ka kërkuar që “Qeveria të hartojë ligjin për përgjegjësinë materiale, si ligj ku autoritetet dhe institucionet të mbajnë përgjegjësi” (Gazeta “Panorama”, 28.6.2016). Komisioni për Ekonominë dhe Financat ka analizuar aktivitetin e KLSH për vitin 2017 dhe ka regjistruar qëndrimin zyrtar të KLSH-së: “insistojmë në kërkesën që, duhet të hartohet ligji për përgjegjësinë materiale të zyrtarëve të lartë”, (shiko: Procesverbali i mbledhjes së Komisionit, i datës 6.6.2018, faqe 26). Me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 25/2018 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, janë përjashtuar nga fusha e zbatimit të tij njësitë e qeverisjes së përgjithshme. Për pasojë, MFE duhej të siguronte hartimin e rregullave në lidhje me përgjegjësitë e mësipërme dhe të përcaktonte strukturat përgjegjëse për mbajtjen e llogarive të shtetit dhe përgatitjen e raporteve periodike e vjetore të zbatimit të buxhetit, si dhe përgatitjen e pasqyrave financiare vjetore për të gjitha njësitë publike, çka nuk është kryer. Kjo çështje është trajtuar edhe nga KLSH në raportin e zbatimit të buxhetit të vitit 2020, (Tiranë 2021, fq.302), ku thuhet (citojmë): “Në këtë mënyrë është vepruar në kundërshtim me ligjin nr. 9936, datë 26.6.2008 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar nenet 61, 62 dhe 63 dhe ligjin nr. 10296, datë 8.7.2010 “Për menaxhimin financiar dhe kontrollin” i ndryshuar, neni 3 “Fusha e zbatimit të ligjit”, neni 6 “Ministri i financave”, pika (d)”.
Sot e kësaj dite, Qeveria nuk e ka ripunuar dhe përditësuar, madje ta ngrinte në nivelin e një VKM-je, urdhrin nr. 70, datë 18.4.2006 “Për masat në zbatim të rekomandimeve të KLSH, Auditit të Brendshëm dhe Departamentit të Kontrollit të Brendshëm Administrativ dhe Antikorrupsion në Këshillin e Ministrave, në Institucionet në vartësi të Kryeministrit a të Ministrave” të Kryeministrit, që është ende në fuqi. Veprimi i Qeverisë për përmirësimin e këtij akti nënligjor, do të vlerësohej si angazhimi përgjegjshmërisë publike, përveç nevojës për korrigjimin dhe harmonizimin e këtij akti të 15 viteve më parë me legjislacionin pasardhës. Kështu, mund të mjaftohemi vetë me nevojën e korrigjimit p.sh të pikës II/1 të tij, për ta përafruar me përcaktimet e nenit 5/j të ligjit organik të KLSH (të vitit 2014), apo të nenit 12/d të ligjit për auditimin e brendshëm të sektorit publik (të vitit 2015), etj.
Zbatimi rekomandimeve te auditimeve të IT-së, që janë një trend pozitiv në veprimtarinë audituese të KLSH-së, nuk do të ekspozonte shtetin lakuriq, ku bazat e të dhënave të mbrojtura e sensitive u shpërndanë në mënyrë të paautorizuar dhe kaluan dorë me dorë, “duke futur ujë në gomonen e shtetit”. Skandali i shpërndarjes në rrjet të pagave të sektorit publik dhe privat, madje dhe informacioneve të agjencive shtetërore ligjzbatuese, tregoi brishtësinë e sistemeve dhe kërcënimet apo mundësinë e hakerimeve reale të bazave shtetërore të të dhënave. Ajo nxori në dritë të diellit faktet dëshpëruese mbi sistemet e pagesave, por linden edhe shumë pikëpyetje mbi skemat e pastrimit të parave, shmangieve nga detyrimet fiskale dhe skemat e mundshme të evazionit, etj. (Në bankat apo korporatat e mëdha, specialistët u llahtarisën kur mësuan që kolegu në tavolinë përkarshi, brenda zyrës, paguhej me 5 fishin e rrogës së tij). Tanimë ka ardhur koha për përfshirjen në legjislacionin tonë kombëtar, të rregullave të ashpra antimashtrim, si ato të Ligjit të SarbaneOxleyt të datës 30.7.2002, i konsideruar si një kurë për “sëmundjen misterioze” që pllakosi korporatat e Amerikës, asokohe kur investitorët e zakonshëm mendonin se dhomat e bordeve të korporatave amerikane ishin të mbuluara pas një perde të errët…
Nga ana tjetër,“pazari’ i publikimit të të dhënave sensistive, nxori para syve të qytetarëve disproporcionet e piramidës se përmbysur të pagave të zyrtarëve të shtetit, që disa syresh janë jashtë çdo logjike normale. Pa harruar listat e gjata të këshilltarëve që nuk këshillojnë askënd, format e organizimit të çuditshme të disa institucioneve shtetërore dhe agjencive publike, ku pagat e shoferëve dhe mirëmbajtësve në entet publike kapërcejnë pagat e mjekëve, inxhinierëve, apo të drejtorëve të ministrive, etj.
Kontrolli, filtrimi dhe kodifikimi i rregullshmërisë së akteve ligjore dhe nënligjore, pasi vetëm tek ne ndodh që një Vendim i Këshillit të Ministrave, shfuqizohet me një urdhër të ministrit. Ju lutem, konsultoni paragrafin nr. 125, të udhëzimit nr. 30, datë 27.12.2011 “Për menaxhimin e aktiveve në njësitë e sektorit publik”, i ndryshuar, i Ministrisë së Financave, që shpreh (citoj): “Shfuqizohet VKM nr. 70, datë 11.3.1985, VKM nr. 425, datë 27.10.1987,VKM nr. 445, datë 25.12.1990 dhe VKM nr.170, datë 3.4.1993 si dhe të gjitha aktet e tjera nënligjore të dala në zbatim të ligjit nr. 6942, datë 25.12.1984 “Për ruajtjen, administrimin, dokumentimin dhe qarkullimin e vlerave materiale e monetare“….
Niveli i zbatimit të rekomandimeve të dhëna nga strukturat e auditimit të KLSH dhe auditimit të brendshëm nga ministritë dhe agjencitë e institucionet e varësisë së saj vijon të mbetet ende i ulët. Referuar statistikave zyrtare të pasqyruara në raportin Vjetor të performancës së KLSH për vitin 2020, (Tiranë, mars 2021, fq.162), thuhet se, “Masa për përmirësime ligjore, organizative, administrative dhe disiplinore rekomanduar janë 2910, nga të cilat janë pranuar 2745 masa ose 94% e masave të rekomanduara dhe nuk janë pranuar 165 masa ose 6% e masave të rekomanduar. Nga verifikimi i zbatimit të rekomandimeve rezultoi se nga 2745 masa të pranuara janë zbatuar plotësisht 1290 ose 47%, janë zbatuar pjesërisht 96 masa, janë në proces zbatimi 806 ose 29% dhe 553 masa nuk janë zbatuar ose 20%.”.
Ka ardhur koha që Qeveria t’u kthehet, t’i shqyrtojë dhe nënvizojë me përgjegjësi të gjithë gjetjet, rekomandimet dhe opinionet zyrtare të shpalosura prej angazhimeve të auditimit, dhe të reflektojë me aksione korrigjuese. Është koha, që edhe opozita e vendit, t’i bëjë pjesë të platformave të veta të përmirësimit të mirëqeverisjes nga keqmenaxhimi me paranë publike dhe korrupsionin dhe t’i integrojë këto produkte të gatshme në kornizën e aksionit të saj politik. Këto raporte e vlerësime, janë fryt i një pune të gjatë, të pavarur e objektive, të stafeve profesionale e të angazhuara të auditimit të KLSH-së, përmes të cilave konfirmohet vërtetësia e aforizmës së shkrimtarit HenrikIbsen: “Ështё koha tё rrëzojmë legjendën e vjetër tё pa lajthitshmёrisё sё qeveritarëve. Kjo, si dhe tё gjitha supersticat e tjera, duhet shkulur pa mëshirë”.
[1]-KLSH, Raporti I Performancës 2020, Tiranë, mars 2021, faqe 20-21,24-25,35-36
