Alarmi: Shqiptarët rrezikohen të mbeten pa pensione

Drama e pensioneve, rreth 1200 ente publike nuk paguajnë sigurimet Skema e shmangies së sigurimeve, si po krijohen detyrimet nga  shkarkimet e padrejta nga puna deri tek fillimi i hetimeve

Alarmi/ Shqiptarët rrezikohen të mbeten pa pensione. Ja lista e dytë

Një situatë alarmante është rikthyer në arkën e sigurimeve shoqërore, ku entet publike po refuzojnë në masë të paguajnë kontributet. Sipas të dhënave zyrtare nga Tatimet, lista e debitorëve arriti në 1171 në maj 2019, teksa mijëra persona që punojnë në shtet u rrezikohen pensionet*. Debitorë që nga Kuvendi, ministritë, tatimet, dogana, burgjet, ujësjellësit, bashki, klube futbolli, qendra shëndetësore, zyra arsimore. Borxhi total arriti në 13.8 miliardë lekë ose 138 milion Dollarë  në fund të 2018 dhe u zgjerua me 19% në një vit…..

Si rrezikohen pensionet

Zyrtarë të Institutit të Sigurimeve Shoqërore pohuan se, ka një thellim të problematikës me pagesat e sigurimeve shoqërore në entet dhe institucionet publike, duke pohuar se pensioni i tyre rrezikohet nëse ata nuk E rregullojnë problematikën në kohë. Ekspertët në ISSH pohojnë se më së shumti janë të prekur punonjës të ndërmarrjeve shtetërore dhe sidomos të ujësjellësve, por gjeografia e institucioneve që nuk paguajnë sigurimet po shtohet çdo ditë. Të gjitha rastet duhet të zgjidhin çështjen në gjykatë. Por punonjësit që kanë punuar në shtet janë treguar më të pakujdesshëm për të monitoruar pagesën e sigurimeve dhe gjithashtu për të mbajtur dokumentacionin të plotë. Problematika është komplekse përveç mospagesës së sigurimeve, entet publike kanë humbur dosjet, kanë ngatërruar të dhënat, duke krijuar një problematikë komplekse që mohon pensionin e pleqërisë për shumë nga këto persona. Rruga e vetme është gjykata, por kur dokumentet mungojnë gjithçka bëhet e pamundur. N. Sylaj, e cila ka punuar në një pozicion specifik në HEC-in e Fierzës, prej katër vitesh është në proces gjyqësor me Drejtorinë Rajonale të Sigurimeve. Deri më tani, me pozicionin e punës së saj kanë përfituar pension tetë veta, kur në të vërtetë kanë punuar vetëm dy persona. Raste të tilla janë me mijëra. Përveç pagesës së ulët, pensionistët shqiptarë në tri dekadat e fundit janë ndeshur shpesh me problematika që kanë të bëjnë me dokumentacionin për pagesat dhe vitet e fundit. Në fillim të viteve 1990, për ish-ndërmarrjet bujqësore ka munguar dokumentacioni dhe më pas gjatë tranzicionit dhe ngjarjeve të vitit 1997, shumë arkiva janë dëmtuar. Për të vërtetuar vitet e tyre të punës, shumë pensionistë tani duhet të hapin procese gjyqësore që, me anë të dëshmitarëve të vërtetojnë vitet dhe pozicionin e punës. Mirëpo duke qenë se pensionet false kanë qenë një fenomen i përhapur pas viteve 1990, nevoja për konsolidim në buxhetin e sigurimeve ka sjellë vështirësi të reja. Ka shumë raste që një pozicion pune i caktuar është dubluar me të tjerë që kanë përfituar pensione false. Kur vjen mosha e pensionit, personi që ka kryer punën me të vërtetë, has në vështirësi për të fituar të drejtën e pensionit. Gjykatat dhe Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve kanë forcuar kriteret për vlerësimet, kështu që shumë persona në moshë pensioni po përballen me vështirësi për të vërtetuar vitet e punës me dëshmitarë. Por ekspertët e ISSH-së thonë se këto problematika do të zgjidhen njëherë e mirë me informatizimin e sistemit të pensioneve. Krijimi i një regjistri digjital për dosjet e pensioneve do të zhveshë skemën nga abuzimet dhe spekulimet dhe gjithashtu do të sigurojë një transparencë më të madhe për të interesuarit. Tashmë, regjistri online është plotësuar nga viti 2011 e deri më aktualisht, ndërkohë po punohet për hedhjen e të dhënave edhe për vitet e mëparshme.

Privati, më korrekt se shteti

Për vitin 2018, të ardhurat nga Kontributet e Sigurimeve Shoqërore dhe Shëndetësore janë programuar 87.9 miliardë lekë dhe janë realizuar 88.8 miliardë lekë, me një rritje prej 0.9 miliardë lekë, ose 1% më shumë. Krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2017, rezultatet tregojnë për rritje me 6 miliardë lekë më shumë ose 7.20% më shumë. Por rezultatet pozitive nga arkëtimet e sigurimeve shoqërore mësohet të kenë ardhur nga sektori privat, teksa performanca e pagesave nga entet publike ka ardhur me përkeqësim. Në vitin 2018, sipas të dhënave zyrtare nga ISSH, numri mesatar i punonjësve në ndërmarrjet buxhetore që paguan sigurime ishte më i ulët se në vitin 2017, edhe pse numri i punonjësve në administratë nuk ndryshoi. Në vitin 2018, nga kjo kategori paguan sigurime 140,600 persona ose 0.6% më pak se në vitin 2017. Ndërsa në institucionet jobuxhetore, numri i personave që paguan sigurime shoqërore më 2018 ishte 3.1% më i ulët se në vitin 2017. Edhe numri i punonjësve në këtë kategori shënoi rritje të mëtejshme në vitin 2018. Duke lexuar të ardhurat sipas zërave, shihet se rritja e arkëtimeve në sigurimet shoqërore erdhi nga sektori privat. Numri i punonjësve nga sektori privat që u përfshinë në skemën e sigurimeve shoqërore u rrit me 14% në vitin 2018 në raport me vitin e mëparshëm.

Si po përsëriten borxhet e bujshme të sigurimeve të 2015-s

Në janar të vitit 2014, Erion Veliaj, atëherë ministër i Punës dhe Mirëqenies Sociale, doli në një konferencë shtypi për të ngritur alarmin e akumulimit të një borxhi të madh në arkën e sigurimeve shoqërore nga qeveria e mëparshme. “Rreth 53 mijë subjekte, nga të cilat 1407 institucione publike buxhetore, nuk u kanë paguar sigurimet shoqërore punëtorëve të tyre të deklaruar gjatë tetë viteve të qeverisë së kaluar”, – tha Veliaj. Në total, ato kanë rrezikuar pensionet e 250 mijë shqiptarëve, deklaroi ministri Veliaj. Ai përmendi disa nga institucionet më të rëndësishme si Ministria e Mbrojtjes, Ministria e Arsimit, Ministria e Shëndetësisë, ALUIZNI, QSUT-ja etj., të cilat gjatë tetë viteve të qeverisjes së kaluar nuk u kanë paguar sigurimet punonjësve të tyre, duke u rrezikuar edhe një pjesë të mirë të pensionit. “Nëse kjo nuk do të ishte zbuluar, një pjesë e mirë e ushtarakëve do të rrezikonin të mbeteshin pa pensione. Ka reparte ushtarake të cilat kanë deri në 1 milion dollarë sigurime shoqërore të papaguara. Vendi ku kemi jetuar në 8 vite, ka qenë një vend i cili paska punuar në të zezë për mijëra zyrtarë të Republikës së Shqipërisë. Veç ministrive, ALUIZNI është institucioni me debinë më të madhe; një institucion që duhej të ishte përgjegjës për legalizimin e shqiptarëve që kishin ndërtuar në mënyrë ilegale, ishte vetë ilegal sepse punonte në të zezë”, tha Veliaj. Nga ana tjetër, ai e cilësoi si qesharake dhe tragjikomike faktin se në 8 vitet e shkuara, as Ministria e Punës dhe institucionet e saj të varësisë nuk i paguanin sigurimet shoqërore. Ndërkaq, të gjitha institucionet shtetërore do të nisin të shlyejnë menjëherë detyrimet e prapambetura për kontributet shoqërore. Ky konstatim i ministrit Veliaj në atë kohë vjen me të njëjtin alarm edhe sot, ku situata paraqitet njësoj. Gati 1200 ente publike nuk paguajnë sigurimet e punonjësve, duke rrezikuar pensionin e mijëra personave. Ekspertët e ISSH-së u bëjnë thirrje punonjësve që të kryejnë verifikime, teksa mijëra dosje pensioni po shqyrtohen në Gjykatën Administrative.

Sipas të dhënave zyrtare të publikuara nga Tatimet, 13.8 miliardë lekë nga totali i detyrimeve ose 77% totalit është krijuar nga viti 2014-2016, teksa shihet se 3.2 miliardë lekë janë të mbartura para vitit 2013. Siç shihet nga të dhënat, borxhi ndaj arkës së sigurimeve është rritur me ritme më të shpejta vitet e fundit. Vetëm më 2018 u akumuluan 2.6 miliardë lekë detyrime të reja, ose 18.8% e të gjithë totalit.

Burimet nga Tatimet pohuan se një pjesë e madhe e këtyre detyrimeve u përkasin enteve publike dhe pushtetit lokal, pasi për bizneset private janë marrë masa shtrënguese. Nëse bizneset nuk paguajnë në kohë detyrimet për punonjësit, llogaritë bankare të tyre paguhen.

Mund të paguhen me këste

Institucionet publike që nuk kanë paguar sigurimet shoqërore apo shëndetësore të administratës mund të hyjnë në marrëveshje për pagesë me këste. Ministria e Financave dhe Ekonomisë bëri së fundmi disa ndryshime në udhëzimin “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, ku nënvizon se përjashtimisht vetëm entet publike mund të përfitojnë nga kjo lehtësi. “Në rastet kur në cilësinë e tatimpaguesit janë institucione apo ente shtetërore apo publike, qendrore apo vendore apo ente të tjera ku shteti është palë, për raste të një interesi të lartë publik ose të nevojës për moslejimin e cenimit të rendit dhe të sigurisë kombëtare, mund të lidhet një marrëveshje me këste edhe për detyrimet e kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore” thuhet në udhëzim.

Ndryshimi vjen në të njëjtin udhëzim ku janë prekur edhe pika të tjera, si ajo për rastet e lidhjes së marrëveshjes për pagesë me këste të disa detyrimeve nga ana e bizneseve. Sipas këtij udhëzimi, marrëveshja për pagesë me këste mund të lidhet për detyrime tatimore të vendosura nga administrata tatimore, si rezultat i një vlerësimi tatimor të kryer, dhe për detyrime tatimore të vetëdeklaruara (vetëvlerësimit) nga tatimpaguesi. Pavarësisht hapësirave që mundësohen për pagesë me këste, udhëzimi sqaron se administrata tatimore nuk hyn në një marrëveshje të pagesës me këste, vetëm për detyrim tatimor mbi të ardhurat të mbajtur në burim dhe të vetëdeklaruar nga tatimpaguesi, si dhe për detyrim nga kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, i cili është llogaritur, ose mbledhur, ose mbajtur prej tatimpaguesit. Në çdo rast, udhëzimi sqaron se hyrja në marrëveshje për pagesë me këste nuk lehtëson pozitën ligjore të personit përgjegjës në rastet e prezumimit apo konsumimit të veprës penale së parashikuar ligjërisht lidhur me detyrimin tatimor të vetëdeklaruar nga tatimpaguesi, i cili është llogaritur, ose mbledhur, ose mbajtur prej tij, përfshirë kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësor. Një raporti i mëparshëm i Kontrollit të Lartë të Shtetit, por edhe vetë Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, kanë vlerësuar se mospagesa e kontributeve për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore po kthehet në problematikë të theksuar sidomos për bashkitë. Këto të fundit rezultojnë me mospagesa në vite të kontributeve të punonjësve të punësuar pranë tyre.

Nga Blerina Hoxha

Ja lista e dytë e institucioneve që nuk kana paguar sigurimet shoqërore