Prof. Dr. Kastriot Islami/ Veprimet e Presidentit janë kompatibël me interpretimin e arsyeshëm të Kushtetutës. Ja mesazhet e “Venecias”

328
Sigal

Veprimet e Presidentit të Republikës kompatibël me interpretimin e arsyeshëm të Kushtetutës

Prof. Dr. Kastriot Islami, Ish-Kryetar i Kuvendit

Ish-anëtar i Komisionit të Reformës së Kushtetutës (1997-1998)

Mesazhet e Komisionit të Venecias

Duke analizuar dokumentin paraprak të Komisionit të Venecias  të ftuar nga Presidenti për të dhënë opinionin e tij lidhur me krizën që është thelluar me rastin e ngritjes së Gjykatës Kushtetuese rezultojnë mesazhet e mëposhtme:

  1. Komisioni i Venecias orienton se Kultura dhe pjekuria demokratike kërkojnë përmbajtje institucionale, mirëbesim dhe respekt të ndërsjellë midis institucioneve shtetërore.
  2. Problemi kryesor përse situata në Shqipëri është përkeqësuar s’është thjeshtë interpretimi divergjent i nenit 179 të Kushtetutës, por mungesa e dialogut dhe bashkëpunimit luajal mes palëve. Prandaj palët duhet të përmbahen nga retorika aggressive, sepse shumë nga problemet mund të zgjidhen me anë të bashkëpunimit ndërmjet institucioneve.
  3. Ndërkohë që reforma e gjyqësorit dhe procesi i vetingut mbeten prioritare dhe duhet të përfundojnë duhet të bëhet vlerësimi nëse rregullat ,sic janë zbatuar, janë zgjidhje të mira apo kanë lënë hapsirë për manipulime politike.
  4. Vonesat e krijuara nga vetingu (një proces i vlerësuar i nevojshëm kundër korrupsionit në sistemin gjyqsor) është një nga shkaqet kryesore të mungesës së GJK dhe Gjykatës së lartë(GjL). KV rekomandon me këtë rast që:
  5. i) të rivlerësohet modaliteti i vetingut
  6. ii) vetingu të aplikohet në një mënyrë më koherente.
  7. KV vlerëson se veprimet e Presidentit janë përgjithsisht kompatibël me interpetimin e arsyeshëm të Kushtetutës. Po ashtu në zbatim të nenit 179(2) të Kushtetutës veprimet e kryera nga Presidenti përsa i përket mënyrës së veprimit të KED janë të arsyeshme, prandaj nuk ka asnjë bazë kushtetuese e ligjore për shkarkimin e tij. Përsa i përket procedurave të KED:
  8. KED duhet të ndryshojë Rregulloren 41 të vendimit nr. 4 të KED për procedurat e verifikimit dhe të seleksionimit të kandidatëve;
  9. duhet që përmbledhja e process-verbaleve të të gjithë mbledhjeve të KED të publikohet;
  • KED duhet të bëjë rënditjen e kandidatëve vetëm atëhere kur dosjet e të gjithë kandidatëve në listë janë të plotësuar;
  1. Kryetari i KED  duhet atëhere tja dërgojë  listën së bashku me dosjet menjëherë  trupës shtetërore përkatës pas asnjë vonesë;
  2. KED nuk duhet të propozojë kandidatë që nuk kanë kaluar ende procesin e vetingut.

Procedurat e veprimit të KED duhet të jenë transprente për të rritur besimin e publikut te procdedura e emërimeve. Kryetari i KED duhet të sigurojë rregjsitrimin audio të mbledhjeve të KED dhe një përmbledhje e proces-verbaleve të mbledhjeve të KED duhet të botohen në vebsite e Gjykatës së Lartë sepse KV ka evidentuar faktin që përmbledhjet e mbledhjeve të KED s’janë botuar. KV deklaron se kjo është një situatë për të ardhur keq, sepse Avokati i Popullit është përjashtuar nga diksutimet që parashikohen në artikullin 41 për verifikimin edhe përzgjedhjen e kandidaturave për anëtarë të GjK. KV nuk është në gjëndje të provojë vërtetësinë e thënieve të kryetarit të KED zotit Dvorani lidhur me arsyet e dërgimit të listës vetëm me 6 ditë vonesë në Kuvend, sesa te Presidenti, por KV është e qartë se dërgimi në këtë mënyrë ka pasur pasoja në emërimin e kandidatëvë për më tepër që ekziston një afat prej 30 ditësh që e detyron Presidetin të kryejë emërimin.

  1. KV deklaron se sekuenca e emërimeve, i pari nga Presidenti, i dyti nga Kuvendi dhe i treti nga GjL është logjike nëse i referohemi dispozitës 179(2) të Kushtetutës, ndonëse në kushtet e rrethanat konkrete mund të ketë disa interpretime. Në referencë të dispozitës kushtetuese 179(2), Presidenti e Kuvendi duhet të vazhdojnë në bëjnë emërimet e tyre në GjK me alternim.
  2. Betimi para Presidentit i anëtarëve të emëruar të GJK është një kërkesë e qartë e Kushtetutës në mënyrë që një anëtarë i zgjedhur të bëhet anëtarë me të drejta të plota I GJK. Ndryshimet e bëra nga Kuvend duhebn abandonuar, sepse duken antikushtetuese.
  3. Mungesa e Gjykatës së Lartë (GjL) është shumë më kritike për stabilitetin e Shqipërisë sesa mungesa e GJK, sepse shumë vendime nga gjykatat e nivelit të ulët nuk mund të merren dhe kështu Shqipëria dhunon të drejtënqytetarëve  për gjykim të drejtë brënda një kohe të arsyeshme. Për shkak të kësaj gjëndjeje dhe në mungesë të ndonjë zgjidhjeje tjetër, shumica e rasteve do të përfundojnë në Gjykatën e të Drejtave të Njeriut.
  4. Të gjitha mosmarrëveshjet mes Kuvendit e Presidentit duhet të zgjidhen në dritën e këtij opinioni të dhënë nga KV.
  5. Disa përfundime të nxjerra ngë Komisioni i Venecias

Bazuar në sa më sipër, disa nga përfundimet e nxjerra nga Komisioni i Venecias janë:

  1. Kriza kushtetuese është krijuar nga disa akte:
  2. procedura e vetingut ka pasur një ndikim bllokues më të madh se ç’ishte parashikuar;
  3. gjithashtu si pasojë e aplikimit të vetingut, GjK dhe GjL janë bërë jofunksionale;
  • ekziston një obstruksion fundamental mes Qeverisë/Kuvendit dhe Presidentit, e cila duket shumë e vështirë për tu tejkaluar.
  1. Për shkak të mungesës së aktivitetit të KED në 2017 dhe 2018 ka shumë vende bosh dhe për shkak të numrit të ulët të kandidatëve për anëtarë/kandidatë të GJK ka shumë pak mundësi zgjedhjeje. Mënyra sesi KED ka vepruar në 2019 është e diskutueshme.
  2. Situata e zbatimit të dispozitave kushtuese është agravuar nga mungesa e GjK dhe prandaj procedura për ngritjen e saj është bërë objekt i grindjeve mes Qeverisë/Kuvendit e Presidentit. Është vitale për Shqipërinë që të ngrejë GJK dhe GjL sa më shpejt që të jetë e mundur dhe për këtë kërkohet një dialog dhe bashkëpunim konstruktiv mes institucioneve të shtetit.
  3. Disa nga rekomandimet e Komisionit të Venecias
  4. Ndërkohë që reforma e gjyqësorit dhe procesi i vetingut mbeten prioritare dhe duhet të përfundojnë duhet të bëhet vlerësimi nëse rregullat, siç janë zbatuar janë zgjidhje të mira apo kanë lënë hapësirë për manipulime polkitike.
  5. Në mënyrë që të garantohen standarte të njëjta vetingu për të gjithë kandidatët e GJK duhet që vetingu për kandidatët jo-gjyqtarë të kalojnë vetingut përmes Komisionit të Pavarur të Kualifikimit (KPK) dhe Kolegjit Special të Apelit (KSA) në vënd që që kalojnë vetëm përmes KED sic ndodh aktualisht.
  6. Vetingu i gjyqtarëve dhe prokurorëve duhet të përshpejtohet nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit (KPK) dhe Kolegji Special i Apelit(KSA). Po ashtu në raste të arsyeshme duhet që kufizimet kohore të ngurta dhe jorealiste për të ofruar dokumentacionin nga kandidatët duhet të hiqen.
  7. Përsa i përket procedurës së KED:
  8. KED duhet të ndryshojë Rregulloren 41 të vendimit nr. 4 të KED për procedurat e verifikimit dhe të seleksionimit të kandidatëve;
  9. duhet që përmbledhja e proces-verbaleve të të gjitha mbledhjeve të KED të publikohet;
  • KED duhet të aplikojë rënditjen e tij vetëm atëhere kur dosjet e të gjithë kandidatëve në listë të jenë plotësuar dhe Kryetari i KED vetëm atëherë duhet tja dërgojë  listën së bashku me dosjet me njëherë  trupës shtëtërore përkatës pas asnjë vonesë;
  1. KED s’duhet të propozojë kandidatë që s’kanë kaluar ende vetingun.
  2. Konformë dispozitës kushtetuese 179(2), Presidenti e Kuvendi duhet të vazhdojnë në bëjnë emërimet e tyre në alternim. Kurse përsa i përket betimit, ndryshimet e kuvendit duhen abandonuar sepse duken antikushtetuese…
  3. Të gjitha mosmarrëveshjet mes Kuvendit e Presidentit duhet të zgjidhen në dritën e këtij opinion dhe palët duhet të heqin dorë anga retorika agresive.
  • Disa nga gjetjet e Komisionit të Venecias

Më konkretisht Komisioni i Venecias (KV) ka dhënë opnionin e tij për çështjen e GJK

  1. KV konfirmon faktin se GJK, prej dy vitesh, për shkak të daljes në pension, dorëheqjeve dhe vetingut, ka vetëm 1 anëtar (Viktore Tusha, mandati i së cilës ka mbaruar në 2017) nga 9 anëtarë që parashikon Kushtetuta.
  2. Nga nëntori 2019, sipas interpretimeve të ndryshme, GjK ka 4 anëtarë, për rrjedhojë ajo nuk është ende funksionale, sepse duhen të paktën 6 anëtarë.
  3. Gjykata e Lartë (GjL) po ashtu ka vetëm një anëtar dhe prandaj e ka të pamundur të emërojë 3 anëtarët e GJK.
  4. Procedura e emërimit të anëtarëve të GjK ka përkeqësuar marrëdhëniet mes Kuvendit e Presidentit.
  5. KV vlerëson si korrekt sistemin mikst të zgjedhjes/emërimit të anëtarëve të GJK që do të zëvëndësohen.
  6. KV bën me dije faktin e njohur se
  7. raundi i parë: 2 mandatet e Berberit dhe Kristos kanë përfunduar në 2016,
  8. raundi i dytë: 2 mandatet e Xhoxhajt dhe Dedjas kanë përdfunduar në 2019,
  • raundi I tretë: 3 mandatet e Imerajt, Lulos dhe Dizadarit priteshin të përfundonin në 2020.
  1. KV po ashtu bën me dije faktin (pavarësisht rregullit të përcaktuar në Kushtetutë për përfundimin e mandatit të anëtarëve të GJK), se përveç anëtares Viktore Tusha, mandati i të gjithë anëtarëve të tjerë (“të vjetër”) të GjK ka përfunduar para afatit, sepse ata ose kanë dhënë dorëheqjen, ose për shkak të vetingut.
  2. KV po ashtu bën me dije se anëtarët e rinj të GJK duhet të plotësojnë 4 kushte:

1) të kenë kualifikimin e duhur (gradë në drejtësi, 15 vjet eksperiencë në gjykim, jo poste politike në 10 vitet e fundit dhe të ketë kaluar vetingun,

2) të propozohen nga KED,

3) të emërohen/zgjidhen nga Presidenti, Kuvendit ose Gjykata e lartë;

4) të bëjnë betimin.

  1. Rradha e zgjedhjen e anëtarëve të GJK është shkaku i mosmarrëveshjes mes Presidentit dhe Kuvendit.
  2. Sipas KV, betimi para Presidentit i anëtarëve të GjK është një kërkesë e qartë e Kushtetutës në mënyrë që një anëtarë i zgjedhur të bëhet anëtarë me të drejta të plota i GjK.
  3. Sipas KV, pengesa kryesore e plotësimit të GJK lidhet me daljen në pension, dorëheqjet dhe vetingun. Po një pengesë tjetër është se Gjykata e Lartë ka vetëm 1 anëtarë.
  4. Sipas KV mungesa e Gjykatës së Lartë është më kritike për stabiiltetin e Shqipërisë, sesa mungesa e GJK, sepse shumë vendime nga gjykatat e nivelit të ulët nuk mund të merren dhe kështu Shqipëria dhunon të drejtën e qytetarëve për gjykim të drejtë brenda një kohe të arsyeshme. Për shkak të kësaj gjendjeje dhe në mungesë të ndonjë zgjidhjeje tjetër, shumica e rasteve do të përfundojnë ne Gjykatën e të Drejtave të Njeriut në Strasburg.
  5. KV është bërë me dije gjithashtu se ka pak kandidatë për t’u emeruar në GjL dhe kjo situatë është krijuar nga vetingu, ndonëse vetingu është një procedurë e nevojshme, por që ka pasur pasoja të parashkueshme. KV rekomandon që
  6. të rivlerësiohet modaliteti i vetingut
  7. vetingu të aplikohet në një mënyrë më koherente.
  8. KV në opinion e tij final në 2015 ka deklaruar se “pjesëmarra e KED në paraseleksionimin e kandidatëve që do të emërohen nga Presidenti dhe Kuvendi zvoglon rrezikun emërimve politike por nga ana tjetër shton rrezikun e korporatizmit, meqë të gjithë anëtarët vijnë nga gjyqësori, apo nga GJK.
  9. KV deklaron se procedura e KED duhet të jetë transprente për të rritur besimin e publikut dhe sipas rregullave në fuqi Kryetari i KED duhet të sigurojë rregjistrimin audio të mbledhjeve të KED dhe një përmbledhje e proces-verbaleve të këtyre mbledhjeve duhet të botohet në vebsite të GjL. Është vënë re se përmbledhjet e mbledhjeve të KED  s’janë botuar dhe kjo është një situatë e rëndë për më tepër që Avokati i Popullit ka qënë i përjashtuar nga diskutimet që parashikohen në rregulloren 41 për verifikimin e përzgjedhjen e kandidaturave.
  10. KV vëren se për 3 vëndet vakant të GjL, edhe pas rihapjes së procedurës së aplikimeve në 19 prill 2019, për shkak të numrit të ulët të kandidatëve, ishte e pamundur të krijohej një listë me të paktën 3 kandidatë për vakancat e krijuara në GjK. Për shkak të numrit të ulët të kandidatëve, në të katër listat e KED figuronin vetëm 6 kandidatë dhe rënditja relative e kandidatëve ishte e afërt se njejtë sepse numri i pikëve i fituar nga kandidatët ishte pothuajse i njëjtë. Kjo shpjegon, por s’justifikon përse KED ka dërguar të njëjtat lista edhe te Presidenti edhe te Kuvendi. Për më tepër dispozita 7 është e vështirë për t’u kuptuar dhe do ta bënte të pamundur procedurën e emërimit në një disa raste.
  11. KV pohon se s’është në gjëndje të provojë vërtetësinë e thënieve të kryetarit të KED lidhur me arsyet e dërgimit të listës së KED me 6 ditë më vonë në Kuvend sesa te Presidenti. Por për KV është e qartë se dërgimi në këtë mënyrë ka pasur pasoja në emërimin e kandidatëve ndërkohë që ekziston një afat 30 ditor që e detyron Presidentin të kryejë emërimin.
  12. KV deklaron se mënyra e veprimit të KED në 2019 është e diskutueshme. Prandaj situata e krijuar për të gjithë emërimit, përveç atij të zotit Muçi vlerësohet potencialisht antikushtetuese.
  13. KV deklaron se nuk është shumë e qartë nëse kërkesa për betimin është formale apo thelbësore për Presidentin duke i dhënë mundësi atij të kontrollojë nëse janë zbatuar të gjithë kërkesat e caktimit të tyre. Por e sigurtë është se nëse kandidati nuk betohet para Presindetit, ai nuk mund të fillojë punën.

 

  1. KV deklaron se sekuenca e emërimeve, i pari nga Presidenti, i dyti nga Kuvendi dhe i treti nga GJL është logjike nëse i referohemi dispozitës 179(2) të Kushtetutës, e cila mund të ketë disa interpretime në kushtet konkrete.

 

  1. KV vleëëson se veprimet e Presidentit janë përgjithsisht kompatibël me interpetimin e arsyeshëm të Kushtetutës. Po ashtu në zbatim të nenit 179(2) të Kushtetutës veprimet e kryera nga Presidenti përsa i përket mënyrës së veprimit të KED janë të arsyeshme. Prandaj nuk ka asnjë bazë për shkarkimin e tij.