Të zhveshur, drejt tregut Europian
Irena Beqiraj, ish zëvendësministre e Financave
Ngrica e tregut Europian dhe ekonomia shqiptare!
Duke folur për integrimin Europian në një grup ekonomistësh, dëgjova një koleg të thoshte “ me nivelin e zhvillimit teknologjik që ka ekonomia shqiptare, nuk do t’i mbijetojë dot “ngricës” së tregut Europian.
Sipas të dhënave zyrtare të tregëtisë ndërkombëtare gjatë vitit 2018, në nivel global eksporti i mallrave kapi vlerën 17.3 trilion dollarë, ndërkohë që eksporti i shërbimeve ishte në vlerën 5.1 trilion dollarë. Në nivel global eksporti i shërbimeve zë gati 23% të tregëtisë ndërkombëtare. Eksporti i shërbimeve në pamje të parë ka këtë peshë specifike 23% , që prej 1990. Por ka një detaj tërësisht të padukshëm në debatin mbi tregëtinë, për të cilën duhet të jemi të vëmendëshëm.
Psh. një ilaç i ri që shitet në tregjet ndërkombëtare, edhe pse si transaksion formalisht regjistrohet si tregti mallrash, vlera e vërtetë e tij, nuk qëndron në procesin e prodhimit, por në vitet e kërkim zhvillimit që çuan në zbulimin dhe zhvillimin e ilaçit.
Sipas një studimi të bërë nga Instituti Global McKinsey, shërbimet e kërkim zhvillimit, modelimi, marketingu i personalizuar dhe shpërndarja përbëjnë rreth një të tretën e vlerës së mallrave të prodhuara dhe të tregtuara. Vetëm duke rrillogaritur vlerën e shërbimeve të kërkim zhvillimit, modelimit dhe të drejtave intelektuale si zë të eksportit global të shërbimeve, pesha specifike e këtij të fundit rritet nga 23% në 45% . Flukset e eksporteve të shërbimeve janë tashmë shumë të mëdha për t’u injoruar dhe ato pritet që rriten me shpejtësi.
Vala e inovacionit teknologjik pritet të zgjerojë më tej gamën e shërbimeve që do të exportohen në të ardhmen nga gjithë ekonomitë botrore. Rrjetet ultra të shpejtë 5G, realiteti virtual, dhe robotika e përparuar do të bëjnë të mundur që më shumë shërbime të të ofrohen në distancë, duke filluar nga mirëmbajtja e paisjeve industriale deri tek kryerja në distancë e një operacioni mjeksor.
Ekonomia e të ardhmes do të drejtohet kryesisht nga eksporti i shërbimeve, i cili do të jetë baza e zhvillimit. Shërbimet do të jënë burimi më i rëndësishëm i punësimit dhe tregtisë dhe automatizimi do të vazhdojë të zëvendësojë kapitalin njerëzor.
Zhvillimi teknologjik, do të bëj edhe më “të akullta” tregjet botërore për produktet e shërbimet shqiptare, të cilat janë me vlerë të ulët, edhe për shkak të mungesës së përdorimit të teknologjisë në prodhimin apo ofrimine tyre.
Të humbur prej kohësh në labirinthin e prioriteteve, të angazhuar e të ngazëllyer nga arritje si: marrja e Drejtimit të OSBE, arritja e marrëveshjes rajonale të Mini shengenit, apo prezantimi i platformave online për të denoncuar raportuar dhe qëndisur flete rrufe, kemi harruar, neglizhuar, të merremi seriozisht me prioritetin e bazë, ekonominë digitale.
Të merresh seriozisht me ekonominë e të ardhmes nuk ka të bëjë vetëm me sfidën e hartimit të një strategjie. Përkundrazi, ajo që kërkohet është planifikimi edhe bashkërendimi i ekonomisë dixhitale në katër fusha: infrastrukturë, kapital njerëzor, financa, industri.
E nëse Minishengeni është vërtet qëllim e jo thjesht një fabul për konsumin politik të radhës , politikëbërësit në nivelit rajonal – le ta të fillojnë me ndërtimin e urave të bashkëpunimit në këtë fushë, duke krijuar “ një antenë të përbashkët ” për të identifikuar sfidat e reja teknologjike dhe zhvillimore. Serbia, është një hap para edhe këtu. Serbia ka filluar tanimë procesin e hartimit të strategjisë së saj Kombëtare të Digitalizimit.
Bejmë mirë, një akt nobël do thoja, që si kryesues të OSBE, vet Kryeministri shqiptar kujdeset për konfliktin në Ukrahinë. Por ka disa detyra brenda vendin nuk presin, duke ja hequr luksin kujdo kryeministri shqiptar të merret me misione qëllim mira ndërkombëtare. Vala e zhvillimit teknologjik është e fortë e shpejtë. Për fatin tonë të keq nuk na le shumë kohë. Ajo kërkon një orë e më parë qeveria së bashku me aktorët e tjerë ekonomik të hartojnë politikat e duhura, të cilat do të mundësojnë adoptimin e ekonomisë tonë në kushtet e reja. Në të kundërt, kolegu kishte të drejtë ekonomia jonë do të kishte po aq mundësi të mbijetonte në tregun europian, apo botëror, sa mundësi ka të mbijetojë në Polin e Veriut një njeri i veshur vetëm me rroba banje.
