Nga Vincent W.J. van Gerven Oei
Premtimi kryesor i Reformës në Drejtësi, i filluar në vitin 2016, ishte një gjyqësor i pavarur. Kjo pavarësi do të garantohej me krijimin e organeve të reja autonome të qeverisjes së gjyqësorit: Këshilli i Lartë Gjyqësor, Këshilli i Lartë Prokurorial, Këshilli i Emërimeve të Drejtësisë dhe Inspektoriati i Lartë i Drejtësisë.
Së bashku këto institucione do të zgjidheshin dhe qeverisnin gjyqësorin në Shqipëri. Gjykata Kushtetuese do të ishte në vend si arbitri më i lartë me të drejtën e interpretimit të Kushtetutës, përfshirë Shtojcën Kushtetuese që përcakton skicat e zbatimit të Reformës në Drejtësi.
Por vendimi i fundit i Këshillit të Lartë Gjyqësor (KLGj) për t’iu rikthyer ndërkombëtarëve për një mendim mbi të cilin vetëm Gjykata Kushtetuese duhet të ketë një thënie tregon se në vend se të krijojë pavarësi, Reforma në Drejtësi ka krijuar një varësi vdekjeprurëse të gjyqësorit shqiptar nga ndërkombëtarët.
Çështja paraqitet mjaft e drejtpërdrejtë. Mandati i Ardian Dvorani, presidenti aktual i Gjykatës së Lartë dhe kryetar i Këshillit të Emërimeve të Drejtësisë (KED), përfundoi në shkurt 2014, por përmes një zbrazëtie në legjislacionin e Reformës në Drejtësi, ai arriti të qëndrojë në postin e tij deri sot.
Duke qenë një nga dy gjyqtarët e Gjykatës së Lartë për të “mbijetuar” në verifikimin (në rrethana të diskutueshme), ai u bë jetësor si për Gjykatën e Lartë ashtu edhe për KED dhe e bëri veten “të pazëvendësueshëm”, me gjithë një vendim të Gjykatës Kushtetuese që mandati i tij kishte përfunduar.
Dvorani, i cili ishte prokuror nën diktaturë dhe si i tillë nuk duhej të kishte qenë kurrë në Gjykatën e Lartë apo KED, e përdori këtë fuqi për të shpejtuar Reformën në Drejtësi nën presionin e qeverisë Socialiste dhe partnerëve ndërkombëtarë.
Kjo rezultoi në propozime kundër-intuitive, siç është anashkalimi i vettingut për kandidatët për Gjykatën Kushtetuese. Si kryetar i KED, ai personalisht filloi një betejë me Presidentin Ilir Meta për procedurën e zgjedhjes për gjyqtarët e rinj të Gjykatës Kushtetuese, duke përshkallëzuar situatën deri sa ç’duhej të kishte qenë një moment solemn – themelimi i Gjykatës së re Kushtetuese – u shndërrua në një konkurs mashtrimi.
Sipas një mendimi të përkohshëm, Komisioni i Venecias mori anën e Presidentit Meta. Mendimi përfundimtar u vonua me lehtësi derisa BE-ja të premtonte hapjen e negociatave të pranimit.
Pjesa tjetër në këtë dramë ishte zgjedhja e anëtarëve të rinj të Gjykatës së Lartë, e cila vuan nga një prapambetje e dobët e më shumë se 30,000 çështjeve.
Në Mars, Presidenti Meta emëroi tre gjyqtarët e parë të ri në Gjykatën e Lartë pas një procedure përzgjedhjeje të udhëhequr nga KLGj. Ndërsa afati i Dvorani në Gjykatën e Lartë kishte përfunduar në vitin 2014, ai duhej të ishte zëvendësuar menjëherë, sipas artit. 136 (5) të Kushtetutës: “Gjyqtari i Gjykatës së Lartë do të qëndrojë në detyrë deri në emërimin e pasardhësit.”
Në prill, Presidenti Meta kërkoi nga KLGj që t’i jepte fund mandatit të Dvorani, i cili, duke qenë Kryetar i Gjykatës së Lartë, nuk pranoi të deklarojë përfundimin e mandatit të tij. KLGj, si kthim, pretendon se nuk ka fuqi ta bëjë këtë, ndërsa në të njëjtën kohë konfirmon se asnjë nga gjyqtarët e Gjykatës së Lartë të emëruar së fundmi nuk ka “zëvendësuar” Dvorani.
Me fjalë të tjera, ne kemi të bëjmë këtu me dy çështje për Gjykatën Kushtetuese, përkatësisht: 1) cili është përcaktimi i saktë i “pasardhësit” në artin e Kushtetutës. 136 (5); dhe 2) çfarë duhet të bëhet nëse Gjykata e Lartë refuzon të njoftojë përfundimin e mandatit të një gjyqtari, mandati i të cilit ka përfunduar sipas Kushtetutës?
Sa i përket çështjes nr. 2, ekziston një precedent interesant. Në vitin 2017, Këshilli i Lartë i Prokurorisë (KLP) nuk ishte në gjendje të njoftonte përfundimin e mandatit të Prokurorit të Përgjithshëm Adriatik Llalla sepse nuk ekzistonte akoma. Përkundër mungesës së një njoftimi zyrtar për mbarimin e mandatit të tij, Llalla u zëvendësua shpejt nga Arta Marku përmes një procesi plotësisht antikushtetues të gatuar nga EURALIUS dhe OPDAT. Shtë interesante që kësaj radhe kryeministri Rama nuk po kërkon me zë të lartë zëvendësimin e Dvorani ashtu si ai agjëroi kundër Llallës në 2017-ën.
Nxjerrja nr. 1 është pak më e komplikuar. Përbërja e Gjykatës së Lartë kishte ndryshuar në vitet që çuan përpara Reformës në Drejtësi, por ky ndryshim nuk u zbatua kurrë plotësisht për shkak të konflikteve midis Presidentit të atëhershëm Bujar Nishani dhe qeverisë Rama. Si rezultat, Gjykata e Lartë ishte tashmë jo e plotë para se të fillonte vettingu, dhe gati e zbrazët deri në fund të saj.
Kjo vështirëson përcaktimin se cili gjyqtar i ri është “pasardhësi” i të cilit ish gjyqtari. Kjo paqartësi tani lejon që Dvorani të qëndrojë në vendin e tij duke pretenduar se asnjë nga tre gjyqtarët e sapoemëruar nuk e zëvendëson atë.
I pyetur për mendimin e tij për shkarkimin e tij nga KLGj, Dvorani procedoi në të vërtetë të vërë në dyshim kushtetutshmërinë e emërimit të tre gjyqtarëve të rinj, duke i siguruar kështu vetes edhe arsye më të mundshme për të qëndruar në pushtet si një nga magjistratët më me ndikim në Shqipëri.
Në vend që ta ofrojë këtë çështje në Gjykatën Kushtetuese, e cila tani ka një kuorum për të pranuar raste të reja, KLGj me sa duket ka vendosur të kërkojë nga “ndërkombëtarët” për një opinion mbi çështjen – të njëjtët ndërkombëtarë që kanë bashkëpunuar intensivisht me Dvorani për të shpejt ( dhe në mënyrë të shkathët) zbatojnë Reformën në Drejtësi për gati 5 vjet.
Vetëm Gjykata Kushtetuese ka të drejtë të interpretojë Kushtetutën. Mendimet e as misionit të asistencës së drejtësisë në BE EURALIUS dhe as misioni OPDAT i Departamentit të Drejtësisë të SH.B.A.-së nuk kanë ndonjë peshë ligjore në kontekstin e gjyqësorit shqiptar, dhe për më tepër këto mendime nuk janë pjesë e procesverbalit publik.
Fshehtësia që rrethon këto mendime është në të vërtetë aq e madhe, sa që Komisioni Evropian (dhe prandaj Delegacioni i BE në Tiranë) madje pretendon se nuk di asgjë për to.
Nëse KLGj u është drejtuar vërtet ndërkombëtarëve dhe jo Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, duhet të jetë e qartë për të gjithë se pavarësia e premtuar nga Reforma në Drejtësi ka rezultuar se është një gënjeshtër e madhe.
Në vend që të jetë i paanshëm, i pavarur dhe jo i politizuar, sistemi gjyqësor shqiptar është kapur nga burokratë të pazgjedhur përtej kontrollit publik, lidhjet e të cilëve me klasën politike dhe oligarkike të Shqipërisë mbeten të papërcaktuara dhe për këtë arsye të prekshme nga format më të mjerueshme të korrupsionit.
