Në vendin tonë, numri i shoqërive publike ka ardhur në ulje, veprimtaria që ato ushtrojnë luan një rol të rëndësishëm në ekonominë e vendit. Përdorimi i fondeve publike nga këto shoqëri kalon nëpërmjet procedurave ligjore, ku peshën specifike më të madhe e zënë fondet e përdorura nëpërmjet procedurave të prokurimit. Duke marrë shkas nga auditimet e kryera nga Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH), në disa prej institucioneve publike të një rëndësie të veçantë, vihet re se, detaje të vogla bëjnë diferencën me pasoja ekonomike e financiare për to. Në mbështetje të VKM nr. 914, kreu “Organizimi i prokurimit publik”, “Guri i themelit nëse do të vihet mirë qysh në fillim, gjithë muri do të shkojë pas tij”, çka do të thotë se, duke ndërtuar struktura të mirëfillta për procedurat e prokurimit, do të ketë më pak pasoja financiare dhe një përdorim të mirë të fondeve publike. Bazuar në rregullat themelore të prokurimeve publike dhe Vendimit të Këshillit të Ministrave me nr. 914 datë 29.12.2014, “Për miratimin e rregullave të prokurimit publik”, ajo çka konstatohet në institucionet publike është mungesa e një stafi të specializuar dhe të trajnuar për kryerjen e procedurave të prokurimit publik. Në këto kushte, një ndër sfidat më të mëdha në punën e përditshme, me të cilat hasen më shpesh audituesit, në aktivitetin e luftës kundër korrupsionit, ndër problemet më kryesore është prokurimi publik dhe zbatimi i kontratave.
Auditimeve në institucione, rasti i parë
Rasti i parë i referohet një institucioni publik, në të cilin gjatë auditimit të dosjes së tenderit me objekt “Rikonstruksion linje…” në pjesën më të populluar të qytetit është konstatuar, se vendosja e një kriteri nga njësia e prokurimit, “Kërkimi i licencës për lëndë plasëse”, në një kohë kur në preventiv nuk ekzistojnë punime të tilla. Gjatë fazës së pranimit të ofertave janë kualifikuar operatorë ekonomikë me një ofertë më të lartë se një operator tjetër, i cili ka dhënë një ofertë shumë herë më të ulët, duke e s’kualifikuar pa të drejtë. Në këtë rast diferenca e një ofertuesi nga një tjetër është në vlera të konsiderueshme dhe mund të thuhet qartë se është në favorizim të një operatori preferencial, duke mosrespektuar parimin e mosdiskriminimit mbi kërkimin e certifikatave të lidhura ngushtë me objektin e kontratës.
Rasti i dytë
Rasti i dytë është verifikimi i një tenderi me objekt “Shërbim e mirëmbajtje pajisjesh laboratorike”, konstatohet se për shkaqe të arsyeshme zgjidhet procedura “Me negocim pa shpallje paraprake të kontratës”, duke marrë minimalisht 3 oferta. Në këtë rast është konstatuar se dy prej ofertave janë marrë në subjekte, të cilat nuk kanë në ushtrimin e aktivitetit të tyre objektin e tenderit që do të prokurohet, duke sjellë për pasojë favozirime dhe diskriminim të shumë operatorëve për një konkurrencë të drejtë dhe të ndershme. (P.sh. Në një tender me objekt “Shërbim dhe mirëmbajtje pajisje laboratorike”, merret ofertë nga një subjekt që në aktivitetin e vet tregton “Blerje pajisjesh kompjuterike, skanerë, printerë, e fotokopje”).
Rasti i tretë
Rasti i tretë, në një institucion që ka objekte të rëndësisë së veçantë, të cilat janë të detyruara të jenë të mbikëqyrura me roje private, konstatohet se nuk përcaktohet saktë mbulimi i zonave më me risk apo menaxhim i mirë i elementëve financiarë, duke marrë në konsideratë dhe stafin e vet. Nga auditimi i zbatimit të kontratës të një dosjeje tenderi me objekt “Mbikëqyrje me roje private i stacioneve të pompimit”, vihet re se në një apo disa stacione pompimi gjatë turnit të parë dhe të dytë prezenca e një pompisti është e domosdoshme pasi duhet të jetë i mbikëqyrur me një të tillë. Nga grafiku i zbatimit të mbulimit me roje vihet re se nuk ka patur roje dhe shërbimi është mbuluar nga punonjësit e ndërmarrjes. Duke bërë një analizë të tillë për të njëjtin turn i cili mbulohet me pompistë nga vetë institucioni, mund të mos jetë e nevojshme pajisja me roje private ku minimalisht pagesa për roje është thuajse sa 2-fishi që paguhet punonjësi i “Ujësjellësit. Në këtë rast nga NJP duhej bërë një detajim i mirëfilltë mbi nevojën e argumentuar të vendosjes së specifikimeve teknike dhe grafikut të domosdoshëm në kohë të caktuar për pajisjen me roje të stacioneve për secilin turn edhe kur është e nevojshme që të jetë një i tillë, duke përdorur burimet e veta për mbikëqyrjen e stacioneve, pra punonjësit e vet.
Rasti i katërt
Rasti i katërt ka të bëjë me përllogaritjen e preventivit të punimeve për një tender me objekt “Rikonstruksion godine”, nga një studio projektimi e cila është kontraktuar për të bërë preventivin dhe projektin e rikonstruksionit. Në preventivin e sjellë nga kjo studio, çmimet e zërave të punimeve nuk i referohen ligjit të punimeve të ndërtimit dhe manualeve përkatës. Në këtë rast ka një rritje fiktive të fondit limit pasi në Njësinë e Prokurimit nuk ka specialistë të fushës së ndërtimit. Bazuar në këto argumentime të cilat sjellin pasoja financiare të cilat mund të përdoren për një shportë tjetër më të mirë, nëse menaxhohen siç duhet, si dhe shumë raste të tjera të natyrave të ndryshme objektesh prokurimi, duket qartë se çdo problematikë vjen si pasojë e përzgjedhjes së Njësisë së Prokurimit. Normalisht duhet që çdo prokurim të realizohet në përputhje me Ligjin nr. 9643, “Për prokurimin Publik” i ndryshuar, neni 2, “Parimet e përzgjedhjes”, ku të paktën njëri nga anëtarët e NJP të jetë i trajnuar apo specializuar në fushën në të cilët do të marrë pjesë në prokurim. Në këto njësi zakonisht ndodh që vendosen punonjës të rinj dhe të pa trajnuar, thjesht për të firmosur procedurën e prokurimit dhe dokumentet e tenderit nga eprorët e institucioneve. Nga Agjencia e Prokurimeve Publike mungon një monitorim i mirëfilltë dhe nuk ka një kërkesë llogaridhënie mbi Njësitë e Prokurimit të ngritura nga çdo institucion, duke harmonizuar kështu ngritjen e kapaciteteve prokuruese, pasi të qënurit në vëzhgim nga APP, do të sjellë në të njëjtën kohë një zbatim më rigoroz të ligjit të prokurimit publik.
Të gjitha këto pasoja vijnë nga neglizhenca e vendosjes së një stafi të kualifikuar nga Autoritetet Kontraktore, si dhe nga mungesa e një trajnimi për anëtarët e prokurimit nga Agjencia e Prokurimit Publik në zbatim të VKM nr. 914, datë 29.12.2014 “Për miratimin e rregullave të prokurimit publik” kreu VII, “Zyrtarët e prokurimit dhe zhvillimi i procedurave”, neni 57, si dhe të kreut XII, “Manualet dhe trajnimi”, neni 83, pikat 2 dhe 3. Duke pasur parasysh referencat ligjore të mësipërme, në lidhje me përgatitjen e kapaciteteve të NJP, vendosja e një stafi të mirëfilltë, i cili do të jetë udhëheqës në drejtim të shpenzimeve të kryera mbi prokurimet publike, do të ishte më se e mjaftueshme nëse do të zbatohen me rigorozitet çdo bazë ligjore pasi në të njëjtën kohë do të quhet dhe si një luftë kundër “korrupsionit”. Me një analizë të thjeshtë mos përzgjedhja e një Njësie Prokurimi e cila të jetë e trajnuar të kryejë procedurat e prokurimit, të jetë në mbikëqyrje të vazhdueshme nga APP, apo të ketë marrë më parë konsulencën e mjaftueshme ligjore dhe duke mos qenë specialistë të fushës themi, se keqpërdorimi i fondeve sjell mos realizim mbi përdorimin e fondeve publike me Efiçencë, Ekonomicitet dhe Efektivitet. Janë të konsiderueshme shuma e dëmeve të konstatuara në KLSH, në këto nivele institucionesh dhe ngritja e një NJP të specializuar sjell reduktim të kostove dhe përdorim më të mirë të këtyre fondeve. Edhe pse nga auditimet e ushtruara nga KLSH, janë lënë rekomandime mbi marrjen e masave për ngritjen e NJP të specializuar nga institucionet shtetërore si dhe trajnimin e vazhdueshëm të tyre dhe për kualifikim të mëtejshëm në fushën e prokurimeve, sërish konstatohet se në disa raste nuk merren në konsideratë këto rekomandime, ndërkohë që në shumicën e rasteve sërish ka problematika të tilla.
Shkrimi u botua në Gazetën Telegraf të datës 21.12.2015
