Situata politike në vend mori një tjetër goditje javën që lamë pas. Në qendër të debateve ishte vendimi i Gjykatës Kushtetuese për të legjitimuar zgjedhjet vendore të 30 qershorit.
Për ekspertin gjerman të CDU-së, Martin Henze, një vendim i tillë është antikushtetues dhe i marrë nën presionin e Edi Ramës.
Në intervistën e dhënë Henze rendit arsyet që e bëjnë të parregullt këtë vendim. Sipas tij, ky vendim është shkelje e rëndë e kushtetueshmërisë së gjykatës.
Intervista e plotë:
Zoti Henze, Gjykata Kushtetuese shqiptare ka mbajtur qëndrim për zgjedhjet vendore 2019, zgjedhjet u zhvilluan më 30 qershor, pavarësisht kundërshtimeve të opozitës dhe shtyrjes së zgjedhjeve vendore me dekret të Presidentit Meta, çfarë mendoni për këtë?
Nga njëra anë, duhet të vërejmë, nëse shikojmë vetë zgjedhjet, se OSBE-ja i klasifikoi zgjedhjet lokale të 2019-ës si zgjedhje jodemokratike, vëzhguesit neutralë të zgjedhjeve mezi ishin në terren ose u frikësuan. Pra, nga njëra anë bëhet fjalë për një zgjedhje që nuk u zhvillua sipas standardeve demokratike dhe, nga ana tjetër, bëhet fjalë për çështjen kushtetuese nëse zgjedhjet e 30 qershorit 2019 ishin kushtetuese të lejueshme.
E drejtë, çfarë mendoni?
Kjo duhet të gjykohet nga Gjykata Kushtetuese, e cila është edhe pikëpamja e SHBA-së, BE-së dhe Komisionit të Venecias.
Po Gjykata Kushtetuese shqiptare?
Qeveria shqiptare e Ramës ka kërkuar që Gjykata Kushtetuese të mos autorizohet të shqyrtojë pretendimet për mënyrën e zhvillimit dhe/ose të zhvillimit të zgjedhjeve vendore.
Dhe?
Gjykata Kushtetuese Shqiptare është përgjigjur dhe ka deklaruar: dhe unë citoj: “Në bazë të sa më sipër, Gjykata vlerëson se çështja nuk është pjesë e juridiksionit kushtetues në lidhje me kërkesën e parë të mocionit në shqyrtim kushtetues. Gjykata ka ripërsëritur thelbin e kërkesës së qeverisë, kështu edhe në rastin e vendimit nr.36, datë 4.11.2021 (V-36/21) të Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, në themel kërkesën e një bashkie për të njëjtën çështje, nëse e kuptova mirë, citoj nga dosja pyetjen e bashkisë: “Dekreti i Presidentit për caktimin e datës së zgjedhjeve dhe dekreti për anulimin e zgjedhjeve janë akt i karakterit të përgjithshëm apo akt kushtetues normative, ose një akt të vetëm administrativ nënligjor, zbatimi i të cilit në çdo rast mund të rrëzohet nga KQZ-ja, siç ka ndodhur, ose këto dekrete duhet të shqyrtohen vetëm nga Gjykata Kushtetuese në bazë të kërkesave të subjektit që kanë bërë pretendime sipas kritereve kushtetuese për ngritjen e kësaj gjykate”?
E saktë?
Jo, është një veprim antikushtetues i Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë, një shkelje e qartë e mandatit të saj kushtetues. Gjykata Kushtetuese është gardiane e Kushtetutës shqiptare dhe ka mandat të sqarojë çështje elementare dhe themelore kushtetuese. Ajo ka refuzuar ta bëjë këtë. Gjykata Kushtetuese është përkulur ndaj presionit të qeverisë Rama. Është gjithashtu e papranueshme përcjellja e pjesshme e këtyre pyetjeve në Komisionin e Venecias. Gjithashtu nuk është detyrë e Komisionit të Venecias të gjykojë çështjet kushtetuese në Shqipëri. Opinioni i Komisionit të Venecias ishte i para-programuar për shkak të pyetjeve shumë të kufizuara të ngritura nga Gjykata Kushtetuese shqiptare dhe mandatit shumë të kufizuar të Komisionit të Venecias. Përgjigjja ishte e pritshme dhe përgjigja u kërkua qëllimisht nga Gjykata Kushtetuese shqiptare dhe qeveria e saj, është e kotë, ky ishte qëllimi i procedurës. Në dhjetor 2021, në Shqipëri është shumë e qartë, reforma ligjore që është bërë që nga viti 2018 ka dështuar, madje edhe Gjykata Kushtetuese është nën kontrollin e plotë të autokracisë Rama. Gjyqtarët e gjykatave shqiptare nuk janë në gjendje t’u përgjigjen vetë pyetjeve përkatëse për shkak të situatës së kërcënimit fizik dhe psikologjik, nuk guxojnë. Nuk janë të vetë-mjaftueshëm, nuk ka pushtet të tretë, gjyqësori është jofunksional.
Si mund të të kuptoj?
Ekipi i ekspertëve të OSBE-së, ODIHR në raportin e tij përfundimtar për zgjedhjet lokale të 30 qershorit 2019 tha, dhe citoj: “Dekreti i Presidentit të Republikës për vendosjen e datës 13 tetor si datë të zgjedhjeve lokale nuk u publikua në Gazeta Zyrtare e Republikës së Shqipërisë, megjithëse publikimi i këtij akti të nxjerrë nga Presidenti i Republikës është i detyruar me ligj. Vetëm Gjykata Kushtetuese ka kompetencën të gjykojë kushtetutshmërinë e dekreteve të Presidentit të Republikës. Pasiguria është shtuar nga mosmarrëveshjet midis palëve të interesuara zgjedhore për ndarjen e përgjegjësive midis Gjykatës Kushtetuese, e cila është organi i vetëm i autorizuar vendos për kushtetutshmërinë e dekreteve presidenciale dhe Kolegjit Zgjedhor, i cili është i ngarkuar me mbikëqyrjen e legjitimitetit të procesit zgjedhor”. Bundestagu gjerman, më 26 shtator 2019, në rezolutën në mbështetje të hapjes së negociatave si një nga kushtet e vendimit për zgjedhjet vendore, theksoi pika 7 dhe mund të citoj: “7 – Vendimi i Shqipërisë. Gjykata Kushtetuese për ligjshmërinë e zgjedhjeve vendore të 30 qershorit 2019, nëse zgjedhjet duhet të përsëriten, ato duhet të zhvillohen në bazë të ligjit të ri zgjedhor”. Zëvendëssekretari amerikan i Shtetit, Mattheë Palmer, duke folur në emër të SHBA-së më 28 qershor 2019, tha për zgjedhjet lokale: “Pas zgjedhjeve do të ketë mundësi që Gjykata Kushtetuese të përdoret dhe është plotësisht e mundur, se gjykata do të vendosë që zgjedhjet të përsëriten, por këtë i takon gjykata dhe jo politikanët individualë”. Parlamenti Europian tha në rezolutën e datës 19 qershor 2020, në të cilën vendosi 12 nga 15 kushtet për hapjen e negociatave të anëtarësimit në BE për Shqipërinë: “12- Vendimi përfundimtar për ligjshmërinë e zgjedhjeve bashkiake të 30 qershorit 2019”. Këshilli i Ministrave të BE-së, më 24 mars 2020, si kusht për hapjen e negociatave deklaroi se: “Gjykata Kushtetuese duhet të ketë nxjerrë një vendim përfundimtar për ligjshmërinë e zgjedhjeve vendore të 30 qershorit 2019”. Pra, të gjitha institucionet e rëndësishme ndërkombëtare deklarojnë se kjo çështje duhet të sqarohet me kushtetutë nga gjykata shqiptare, kështu e shohin edhe kushtetutologët tanë ndërkombëtarë. Problemi këtu është se Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë nuk gjykon në parim, tregon se nuk është një gjykatë kushtetuese, por de facto departament juridik i departamentit të shtypit ose, si në kohën para 1989, një seksion socialist i autokracisë, të qeverisë shqiptare të Ramës. Në thelb, në qershor 2019, në sfondin e informacioneve të disponueshme se në zgjedhjet vendore priten shpërthime të konsiderueshme dhune, pra ekzistonte një gjendje emergjente de facto, Presidenti Meta veproi plotësisht me korrektësi dhe shtyu zgjedhjet për në tetor 2019. Në atë kohë nuk kishte gjykatë kushtetuese. Në atë kohë, ai i ishte përmbajtur kushtetutës dhe betimit të tij si president dhe kishte vepruar drejt si kreu i shtetit. Meta kishte vepruar si atdhetar kushtetues atëherë, i justifikuar mirë. Megjithatë zgjedhjet u kryen nga autokracia, por nuk ishin zgjedhje të vërteta për arsyet e përmendura, kishte vetëm një parti për të votuar dhe data u anulua nga presidenti i shtetit, ishin de facto zgjedhje brenda partisë socialiste të Shqipëri, nuk ishin zgjedhje shtetërore.
Dhe reforma ligjore në Shqipëri nuk solli asgjë?
Në maj 2014, OSF organizoi një seri takimesh tryezash të rrumbullakëta me përfaqësues të grupeve të interesit për të diskutuar elementët kryesorë të reformës. Menjëherë pas kësaj, OSF dhe qeveria krijuan trurin e reformës – Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë për Reformën (GHLE), i përbërë nga stafi i OSF-së, ish-ministra, ish-zëvendësministra dhe zyrtarë të lartë të Partisë Socialiste (PS), si dhe ekspertë ligjorë nga ambasadat e SHBA dhe BE. Sipas parimit “ai që paguan vendos”, OSF pagoi anëtarët e GHLE gjatë gjithë reformës. Tani, ndërkombëtarisht, ne duhet ta imagjinojmë këtë. Një fondacion privat i një spekulatori të bursës financon një reformë ligjore në qendër të Evropës dhe sovrani dhe një pjesë e gjyqësorit dhe legjislativit janë të përjashtuar. Sigurisht, asnjë reformë demokratike në drejtësi nuk mund të funksionojë në këtë mënyrë në vetvete. GHLE refuzoi anëtarësimin e ekspertëve të opozitës apo shoqërisë civile që nuk ishin pranë qeverisë Rama. Në cilësinë e ekipit kryesor të reformës, GHLE kishte për detyrë të hartonte ndryshimet kushtetuese dhe ligjet organike të reformës në drejtësi, të cilat mund të miratoheshin vetëm nga shumica e anëtarëve të Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën (KPS). Pas fillimit të procesit të reformës në vitin 2015, u bë e qartë se GHLE kishte propozuar një model sui generis për një sistem gjyqësor që nuk ekziston askund tjetër në botë dhe se, sipas modelit GHLE, qëllimi kryesor i reformës ishte të të sjellë sistemin gjyqësor nën kontrollin e qeverisë. Dy draftet e reformës në drejtësi të 2015-ës i janë dërguar Komisionit të Venecias, siç është kërkuar vazhdimisht nga opozita. Ky i fundit i bashkangjiti një listë komentesh këtyre drafteve. Në dhjetor 2015 dhe mars 2016, Komisioni i Venecias hodhi poshtë dy projekt-amendamentet kushtetuese të paraqitura nga GHLE me arsyetimin se projekt-amendamentet do ta vendosnin gjyqësorin nën kontrollin e ekzekutivit. Nga ana tjetër, komentet e opozitës për projekt-amendamentet ishin në përputhje me rekomandimet e Komisionit të Venecias. Pasi Komisioni i Venecias hodhi poshtë draftet e GHLE dhe të KPS-së, drafti përfundimtar i amendamenteve kushtetuese nuk përfshinte dispozitat kushtetuese për marrjen në dorë të sistemit gjyqësor, me këmbënguljen e vazhdueshme të opozitës dhe ndërhyrjen e zyrtarëve të lartë ndërkombëtarë. Më 21 korrik 2016, Parlamenti votoi unanimisht paketën e ndryshimeve kushtetuese për reformën në drejtësi, në përputhje me rekomandimet e Komisionit të Venecias. Për rolin e saj në mbrojtjen e parimeve demokratike të gjyqësorit, opozita mori urime nga disa përfaqësues ndërkombëtarë në nivelin më të lartë. Kjo ndodhi pavarësisht përpjekjeve të OSF-së dhe qeverisë për ta portretizuar opozitën si një forcë politike anti-reformë për të mbuluar dështimin e saj. Pas miratimit nga parlamenti të paketës kushtetuese, qeveria dhe GHLE kundërshtuan marrëveshjen e arritur me opozitën. Ata rifutën të gjitha panelet përzgjedhëse për emërimet në organet drejtuese të gjyqësorit në Ligjin Organik. Kështu, një shtet ligjor de jure u eliminua përsëri. Gjyqësori mund të përdoret si një mjet i legalizuar për të shtypur opozitën dhe shtypin e lirë që atëherë, më së voni që nga viti 2018, si në vendet e tjera të Lindjes. Opozita dhe Komisioni i Venecias më parë i kishin hedhur poshtë me të drejtë këto panele përzgjedhëse si mekanizma për kapjen e gjykatës. Tani kemi të bëjmë me një problem të ngjashëm në Poloni. Nënshtrimi i gjyqësorit ndaj legjislativit, një gjendje e papranueshme për një shtet kushtetues. Por kjo është ajo që ndodhi në Shqipëri në vitin 2016, shumë më herët se në Poloni. Qeveria i shtyu këto ligje në parlament vetëm me votat e saj, duke shkelur kështu marrëveshjen me opozitën për miratimin e këtyre ligjeve me konsensus kundër votës së Komisionit të Venecias. Tashmë në vitin 2016, e organizuar nga qeveria Rama dhe de facto nga OJQ-të e përfshira, dera e negociatave të anëtarësimit me BE u mbyll me forcë. Pas miratimit të ndryshimeve në ligj nga parlamenti, qeveria u përpoq të kapte de facto plotësisht drejtësinë duke emëruar si kryetarë të komisioneve përzgjedhëse që zgjodhën mbështetësit e tij, Sokol Sadushi, Ardian Dvorani dhe Maksim Haxhia, të gjithë anëtarë të GHLE dhe stafi i OSF-së, kandidatë nga shoqëria civile, akademia dhe profesioni ligjor për organet drejtuese të gjyqësorit.
Dhe rezultati i reformës?
Unë tashmë e kam komentuar mjaftueshëm këtë nga perspektiva evropiane diku tjetër. Nga njëra anë, megjithatë, duhet theksuar se reformat janë gjithmonë të nevojshme kur ka nevojë për reforma, dhe kjo është sigurisht edhe në Shqipëri.
Dhe së dyti?
Pesë vite pas miratimit të paketës kushtetuese në parlament, rezultatet kryesore paraprake të reformës në drejtësi në Shqipëri janë si më poshtë: Kapja e plotë e gjyqësorit nga ekzekutivi Rama. Krijimi i një shteti partiak, gjykatat e larta joaktive. Pavarësia e Gjykatës Kushtetuese është hequr efektivisht, gjë që mund ta shohim mirë në rastin e zgjedhjeve vendore 2019, mungesën e ligjit zgjedhor demokratik, shkeljet e përhershme të kushtetutës nga qeveria. Nëpërmjet të besuarve të saj, qeveria tani kontrollon – si asnjëherë më parë – të gjitha organet administrative pa përjashtim, agjencinë antikorrupsion SPAK, madje edhe menaxhimin e dosjeve gjyqësore, që kryhet nga një kompani private, EËMI e bashkëshortja e ministrit të Brendshme, ish-bashkëshortja e autokratit Rama, Delina Fico. Një ndërthurje e tillë e strukturave familjare dhe shtetërore është tipike për strukturat antidemokratike dhe tregon mjaft mirë se drejtësia shqiptare është katapultuar në vitin 1991 nga reforma. 9 vjet pas fillimit të shpërbërjes së demokracisë, Shqipëria nuk ka më një gjyqësor të pavarur të besueshëm. Qeveria Rama ka vënë në kontroll të pamëshirshëm Gjykatën Kushtetuese dhe drejtësinë e zakonshme, duke i pushtuar. Qeveria autokratike mëson se nëse ata godasin mjaft shpejt, ata mund të krijojnë fakte në terren – duke sjellë gjyqtarë të rinj të gatshëm të bëjnë ofertën e qeverisë. Pasi ndodhi kjo, komunitetit ndërkombëtar nuk i kishte mbetur asgjë për t’i lëkundur këto fakte. Sulmet ndaj organeve të drejtësisë në Shqipëri u zhvilluan në sy të të gjithëve. Zyrtarët e BE-së dhe SHBA-së e dinin gjithmonë se çfarë po ndodhte, ata shikonin nga ana tjetër deri diku. Por kur e bënë, ata vunë në dyshim vetëm pjesë individuale të enigmës më të madhe dhe nuk ishin mjaft këmbëngulës për të menduar dhe për të bërë një ndryshim, ata nuk e panë të gjithë pamjen, një gabim vendimtar. Sulmet ndaj pavarësisë së gjyqësorit në Shqipëri tregojnë se qeveria kombëtare, në bashkëpunim me OJQ-të e përfshira, kanë gjithmonë një avantazh ndaj institucioneve të BE-së/SHBA-së kur vendosin të zgjedhin. Ata mund të miratojnë ligje ose të ushtrojnë presion personal mbi personat ekzekutues në gjyqësor në prapavijë duke falsifikuar faktet, shantazhuar ata dhe duke marrë vendime të nevojshme subjektive që ndryshojnë situatën në terren në atë mënyrë që një padi apo hetim i mëvonshëm – edhe nëse është nisur, nuk është i suksesshëm – dëmi mund të zhbëhet vetëm me vështirësi të mëdha. Këtë e shohim fare mirë në rastin e kreut të opozitës në dukje kriminale Basha, bashkëpunëtor i autokratit Rama, ndaj të cilit u pushua pa asnjë arsye një çështje e bazuar për transaksione të paligjshme financiare. Ose rasti i Tahirit, ish-ministri i Brendshëm i qeverisë Rama, një mik shumë i mirë i tij, i akuzuar me të drejtë, i kërcënuar me 12 vjet burg, pasi kërcënoi se do të dëshmonte publikisht kundër Ramës, u dënua vetëm me 3 vjet provë, ministri kriminel i Brendshëm tashmë është i lirë dhe mund të hyjë pa problem në SHBA.
Dhe tani?
Vetëm zëvendësimi i qeverisë Rama dhe partnerit të saj, kreut të opozitës Basha, mund të sigurojë një ndryshim real kahje në një demokraci në dekonsolidim si Shqipëria. BE-ja dhe SHBA-ja duhet të sinjalizojnë se sjellja e këtyre aktorëve është e papranueshme, duhet të ngrihen për gjykata të pavarura, për ato vlera të BE-së dhe SHBA-së që janë lidhja që i mban të bashkuara qeveritë demokratike.
Çfarë do të këshillonit atëherë? Çfarë veprimi konkret duhet të ndërmarrin tani BE dhe SHBA?
Në thelb, ne kemi pasur një politikë qetësuese nga Bashkimi Evropian dhe SHBA për shumë vite. Që nga viti 2017, pas zgjedhjeve të para parlamentare të manipuluara nga partia në pushtet Rama, nuk ka pasur asnjë reagim nga Europa dhe SHBA për zhvillimet në Shqipëri, për veprimet e autokracisë së korruptuar Rama. Njerëzit e kanë lënë këtë gjë dhe janë përplasur me strukturat autokratike, më ofenduese, meqë ra fjala, ambasadorja amerikane Kim në Tiranë, e cila shpesh shfaqet në rrjetet sociale me këto struktura të korruptuara. Kjo ka një efekt çorientues për popullatën shqiptare. Përfaqësuesit e Perëndimit i sinjalizojnë qartë popullit pafuqinë e tyre për të dalë në mbrojtje të demokacisë dhe shtetit të së drejtës duke festuar me autokratët. Hendeku shpjegues midis idealeve të Perëndimit dhe sjelljes aktuale, fatkeqësisht po zgjerohet. Gjithashtu, qeverisë Rama, Basha & Co, po i sigurohet ende fonde shtesë pa vendosur nivele kontrolli të atyre ndërkombëtare dhe gjithashtu pa kontroll rezultatesh.
Një problem i vërtetë, nëse ju kuptova saktë.
Po, kështu është. Tashmë është jashtëzakonisht e rëndësishme për vazhdimin e ekzistencës së kombit shqiptar dhe integrimn e tij në Bashkimin Evropian që këtu të dërgohen sinjale të qarta. Ndryshe do te thone qytetaret e shqiperise, e mrekullueshme, ju mund te merrni leket e SHBA-se dhe BE-se, pra kapitalin e krijuar nga qytetaret e ketyre shteteve, nuk duhet te respektoni rregullat, thjesht keni për të qenë pjesë e autokracisë. Më pas ky grup thotë, shkëlqyeshëm, ne do të shkruajmë disa programe për disa reforma dhe do të bëjmë aplikime, do të financojmë edhe disa përfaqësues të këtyre vendeve perëndimore, do t’i bëjmë të shantazhueshëm dhe pastaj mundemi mrekullisht, pa pasur nevojë të punojmë shumë, të pimë ekspresin tonë, financuar nga paratë e taksave nga BE dhe SHBA.
A nuk është pak e guximshme kjo tezë?
Jo, fatkeqësisht është një realitet në Shqipëri. Një pakicë shumë e vogël në Shqipëri, që është ekzekutivi Rama dhe miqtë e tij, marrin pjesë në paratë e ndihmës ndërkombëtare dhe paratë e zeza. Jo pa arsye ekzekutivi shqiptar konsiderohet si një nga organizatat më të korruptuara në botë. Qeveria e korruptuar pengon zhvillimin qytetërues të Shqipërisë, pra mbrojtjen dhe të ardhmen e familjeve. Kjo mund të nënkuptojë fundin e së ardhmes së Shqipërisë. Të rinjtë po ikin. Shumica e kombit shqiptar është i ndershëm dhe dëshiron të jetojë i lumtur dhe i sigurt. Kjo do të thotë se tani kemi nevojë për veprim vendimtar nga Evropa dhe SHBA për të thënë se ata që nuk luajnë sipas rregullave nuk mund të marrin paratë e BE-së apo të SHBA-së. Ashtu si në Afganistan dhe vende të tjera, politika e zbutjes ka prodhuar pikërisht të kundërtën e asaj që duhej të arrinte.
Zoti Henze, ju folët për politikën e qetësimit. Kjo është një akuzë e fortë. Me fjalë të tjera, ju po thoni se Bashkimi Evropian, Brukseli, Komisioni i BE-së dhe veçanërisht SHBA-të kanë bërë gabime në marrëdhëniet e tyre me Shqipërinë vitet e fundit?
Absolutisht! Gabimi më i madh ka qenë se themelimi i spekulatorit të bursës Soros, i cili u përfshi në spekulime kundër ‘Thai Bat’, për paundin anglez dhe EURO, mori pjesë në fillimin dhe zbatimin e një reforme ligjore demokratike, një procedurë absurde, spekulatori dhe djali i tij, i cili me sa duket është edhe këshilltar i strukturës Rama, për një proces demokratizimi. Ne po shohim rezultatet e kësaj. Rama dhe Basha, për shembull, prej vitesh e kanë treguar shumë, shumë qartë se duan të zbatojnë një sistem autokratik. Rama po e bën këtë në nivel qeverie dhe Basha aktualisht po përpiqet ta zbatojë këtë, thuajse si pasqyrë, në partinë më të madhe opozitare në Shqipëri, PD. Që nga viti 2013, ka pasur një zhvillim të shpejtë të riorganizimit të një autokracie dhe shumë më efikase se në Poloni: Mosfunksionimi i gjykatave supreme dhe si rrjedhim i shtetit të së drejtës për gati 5 vjet tani, shpërbërja e mediave të pavarura, gjyqësori është bërë, barazuar dhe politizuar, rritje eksponenciale të korrupsionit, pastrim parash, trafik droge dhe eksod masiv të të rinjve. E gjithë kjo nuk ka çuar realisht në ndonjë pasojë deri më tani. Raportet e progresit janë shkruar për Uashingtonin dhe Brukselin, megjithëse ka pasur vetëm regres. Ka mjete, por nuk janë përdorur. Leva e parave do të krijojë ndikim në terren.
Henze, nëse BE-ja dhe SHBA-ja do të vendosin të ndërmarrin veprime më vendimtare kundër qeverisë shqiptare – ju bëtë sugjerimin e mbylljes së rubinetit të parave, ndalimin e fondeve, ndalimin e fluksit të parave – a nuk do të vazhdonte automatikisht kjo spirale? A nuk do të kthenin automatikisht kundër tyre BE dhe SHBA shumë shqiptarë, a nuk do ta merrnin rusët Shqipërinë?
Jo, kjo nuk do të ndodhë. Kombi shqiptar i ka të dyja këmbët në tokë në Perëndim, nuk kam asnjë shqetësim për këtë. Përkundrazi, kjo është e vetmja gjuhë që kuptojnë autokratët, ajo duhet t’i lëndojë ata.
Kjo do të thotë që në asnjë rrethanë nuk duhet të marrim një kurs që thotë se jemi gati për bisedime, duam të negociojmë me ju, kërkojmë mirëkuptim, po zgjasim periudhën e përgatitjes për bisedimet e anëtarësimit, po vazhdojmë të investojmë? Gjithmonë duhet të flasim. Gjithçka duhet të ndodhë në dialog dhe respekt të ndërsjellë. Ne jemi miq dhe jemi përfaqësues të shoqërive civile. Megjithatë, asnjë para e taksapaguesve europianë dhe amerikanë nuk duhet të rrjedhë drejt një qeverie shqiptare që nuk respekton rregullat bazë të shtetit ligjor dhe demokracisë. Ne nuk mund ta justifikojmë më këtë me qytetarët tanë, amerikanët dhe europianët punojnë dhe prandaj kanë të drejtë që 100% e parave të shkojnë për kombin shqiptar dhe jo në xhepat privatë të Ramës dhe Bashës. Nuk duhet të vazhdojmë të bëjmë të njëjtat gabime. Sundimi i ligjit do të thotë se gjyqësori është i lirë dhe i pavarur, se ka një shtyp të lirë, se ka një ndarje të pushteteve. Kundërpeshat ndaj atyre që janë në pushtet në një demokraci, gjyqësorit dhe shtypit të lirë, nuk duhet të eliminohen. Por kjo është pikërisht ajo që po ndodh në Shqipëri prej disa vitesh. Të drejtat e njeriut, si liria e shtypit, liria e shprehjes, të drejtat e grave, duhet të respektohen dhe mbrohen me ligj. Hapja e mundshme e bisedimeve me BE-në ka të bëjë me integrimin, për qëllimin e integrimit në Bashkimin e popujve të Evropës. Ne nuk kemi ndërmend në Europë të kopjojmë strukturat shqiptare të zotërinjve Rama, Veliaj dhe Basha. Zbritja në një lloj ligji gjyqësor të grushtit është e papranueshme për ne në Evropë, por edhe në SHBA.
Çfarë do të thuash me këtë?
Ligji i gjykatës më të fortë. Me fjalë të tjera, parametrat e madhësisë, fuqisë, ndikimit politik dhe peshës ekonomike nuk duhet të jenë vendimtare për ligjin. Ideja qendrore e integrimit evropian është paqja në Evropë përmes ligjit në barazi ligjore. Por vetëm biseda nuk i ndihmon kësaj qeverie shqiptare të Ramës dhe personit Basha, por duhet kombinuar me sanksione shumë të qarta financiare, që paratë të mbahen deri sa të shohim hapat e parë. Edhe kombi shqiptar duhet të ndjejë që gjërat nuk mund të vazhdojnë kështu me qeverinë Rama, Basha. Nëse më pas futen reformat në një mënyrë të orientuar drejt rezultateve, atëherë flukset e para të parave mund të fillojnë përsëri, dhe nëse kjo vazhdon mirë gjatë disa viteve të ardhshme, atëherë mund të lirohen fonde të tjera, por gjithmonë të kombinuara me një kërcënim sanksionesh nëse reformat ndërpriten ose nëse shkojnë sërish në drejtimin tjetër. Kjo është mënyra e vetme. Ramës dhe Bashës dhe OJQ-ve të përfshira në Shqipëri duhet t’u tregohet shumë qartë se koha e tyre ka mbaruar.
Pra, duke përdorur transaksionet financiare të BE-së dhe SHBA-së për të çuar përpara zhvillimin?
Qeveria shqiptare Rama dhe politikani Basha duan të kenë financimet miliarda të BE-së dhe SHBA-së dhe mbi të gjitha duan të konsolidojnë pushtetin e tyre. Reforma në drejtësi në Shqipëri, e cila ka shfuqizuar parimin e pavarësisë së gjyqësorit, është një pjesë qendrore e këtij konsolidimi të pushtetit, i cili përfundimisht çon në një autokratizim të sistemit shqiptar. Ky është qëllimi i qeverisë shqiptare dhe liderit të opozitës Basha, jo anëtarësimi në BE. Megjithatë, synimi i popullatës shqiptare dhe i opozitës, veçanërisht i opozitës PD, është anëtarësimi në BE. Ku lind pyetja: a mund të ketë vend në BE një regjim autokratik i Ramës dhe një antidemokrat si kreu i opozitës shqiptare Lulzim Basha?” Dua të them që këta persona, Rama dhe Basha, nuk kanë vend me ne.
Pra nuk ka anëtarësim në BE?
Kombi shqiptar dëshiron të bëhet anëtar i Bashkimit Evropian dhe ne e duam këtë. Personat Rama dhe Basha nuk janë bashkëbisedues adekuat për shoqëritë civile. Vetëm se baza e BE-së është parimi i ndarjes së pushteteve, i cili presupozon gjykata të pavarura. Asgjë më pak se kaq vihet në dyshim nga reforma ligjore shqiptare. Gjykata Kushtetuese shqiptare dhe gjykatat penale nuk janë të pavarura nga qeveria Rama. Kushdo që mohon vlerat e përbashkëta të BE-së në mënyrë të tillë si Rama shqiptar apo politikani Basha, të dy të akuzuar edhe për vepra kriminale dhe korrupsioni, duhet të presin pasoja. Me sundimin e ligjit, BE-ja ka në dorë një mundësi sanksionimi, të cilën duhet ta përdorë tani. Bashkimi Evropian nuk është vetëm një treg i vetëm, ai është gjithashtu një zonë e përbashkët e së drejtës. Por idetë se çfarë përbën një shtet kushtetues janë duke u larguar. BE-ja është një komunitet ligjor. Vetëm tregu i brendshëm vështirë se do të funksiononte nëse nuk do të kishte rregulla të përbashkëta. Autoritetet kombëtare zbatojnë rregullat evropiane dhe gjykatat kombëtare i kontrollojnë ato. Vetëm në raste dyshimi dhe konflikti thirret Gjykata Evropiane e Drejtësisë (GJED). Përveç kësaj, bashkëpunimi i ngushtë ndërmjet gjykatave dhe autoriteteve hetuese është zhvilluar gjatë 20 viteve të fundit. Gjykimet njihen reciprokisht. Oficerët e policisë ndihmojnë njëri-tjetrin. Ekstradimet brenda BE-së janë thjeshtuar shumë nga Urdhër Arrestimi Evropian. E gjithë kjo presupozon që shtetet e BE-së mund t’i besojnë njëri-tjetrit, sepse standardet ekuivalente të sundimit të ligjit zbatohen dhe respektohen kudo. Neni 2 i Traktatit të BE-së rendit vlerat themelore evropiane: “respektimi i dinjitetit njerëzor, lirisë, demokracisë, barazisë, shtetit të së drejtës dhe respektimit të të drejtave të njeriut”. Ato formësojnë BE-në dhe janë të përbashkëta për “të gjitha shtetet anëtare”.
Pra, çfarë duhet bërë tani?
BE dhe SHBA duhet të ndërhyjnë shumë qartë në rastet e deficiteve sistematike si në Shqipëri, por jo ashtu siç po bën për shembull ambasadori amerikan në këtë moment për fat të keq. Ajo që po bën është tepër dritëshkurtër, qasja e saj nuk ka të bëjë me probleme selektive. Megjithatë, në Shqipëri ka një deficit sistemik, kjo nuk është një çështje selektive, teknike, në fusha të rëndësishme besimi te ligji dhe zbatueshmëria e tij ka humbur që nga viti 2013. Kam parasysh jo vetëm të drejtën e BE-së dhe atë ndërkombëtare, por edhe të drejtën thjesht kombëtare, shqiptare. Gjyqi kundër Bashës në vitin 2019 e në vazhdim, i cili u pezullua në Shqipëri pa asnjë arsye, apo procedimi penal në të cilin është përfshirë opozitari Basha në Belgjikë, janë shembulli i një gjyqësori të politizuar që instrumentalizohet për të mbrojtur autokratët në interes të demokracisë shqiptare, ne mund të rekomandojmë vetëm që Basha të përballet me sistemin belg të drejtësisë. Besimi është thelbësor për popullatën shqiptare, komunitetin ndërkombëtar, por edhe investitorët. Besimi është gjithashtu i nevojshëm kur shtetet anëtare bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në procedurat policore dhe gjyqësore. Nëse ka deficite sistematike në shtetin e së drejtës në nivel kombëtar, komuniteti i ligjit, por edhe anëtarësimi në BE nuk mund të funksionojë.
Është intersante, si mund të eliminohen deficitet sistematike të shtetit ligjor shqiptar në situatën aktuale?
Hapi i parë do të ishte procedura e dialogut në përgatitjen e bisedimeve të mundshme të pranimit. “Korniza e BE-së për Forcimin e Sundimit të Ligjit”, të cilën Komisioni i BE-së e miratoi në vitin 2014, mund të zbatohet në mënyrë analoge. Janë planifikuar tre faza për këtë dialog. Së pari, Komisioni i BE-së bën një analizë faktike në të cilën përshkruan problemet. Në këtë pikë, të gjitha OJQ-të dhe konsulentët e përfshirë si dhe stafi i tyre në Shqipëri duhet të përjashtohen. Duhet të bëhet një konfigurim, një rishikim. Këtu do të përfshiheshin ekspertë ligjorë aktualë nga Komisioni i Venecias dhe ekspertë kushtetues nga Evropa Veriore dhe SHBA, si dhe ekspertë të përzgjedhur shqiptarë, personalitete nga fusha e së drejtës, ekonomisë, qeverisjes dhe shoqërisë civile, opozitës, shtypit dhe kulturës. Procesi mund të kryhet relativisht shpejt. Si rezultat, BE dhe SHBA mund të bëjnë rekomandime të përbashkëta, por me afate. Rastësisht, shteti shqiptar duhet gjithashtu të marrë parasysh nëse konsulentët dhe OJQ-të e përfshira nuk duhet të mbajnë përgjegjësi sipas ligjit civil. Dëmin ekonomik të shkaktuar nga reforma ligjore e vlerësojmë në disa miliardë euro. Fondacionet Soros duhet të kenë kapital të mjaftueshëm për të paguar dëmin. Kapitali duhet të derdhet në një fond dhe të përdoret për zhvillimin e mëtejshëm të projektit të demokratizimit dhe sektorit të arsimit. Faza e tretë më pas do të shqyrtojë nëse rekomandimet janë zbatuar dhe më pas duhet të nxirren përfundime për hapjen e negociatave të anëtarësimit. Sanksioni gjithashtu duhet të përshkruhet nëse nuk respektohen afatet e përcaktuara. Sanksioni duhet të parashikojë gjithashtu mundësinë që ndihma ndërkombëtare për Shqipërinë të ndërpritet plotësisht dhe pagesat e vazhdueshme të ngrihen.
Fazat krysore:
– Ndërhyrjet politike të qeverisë shqiptare Rama vënë në pikëpyetje pavarësinë e gjyqësorit dhe rrjedhimisht shtetin e së drejtës në Shqipëri.
– Shqiptarët duhet të kenë të drejtën e mbrojtjes evropiane të të drejtave themelore nëpërmjet gjykatave evropiane ose drejtpërdrejt nëpërmjet Gjykatës Evropiane të Drejtësisë. Prandaj po flas për një doktrinë të kundërt Solange. Institucionet shqiptare janë vetë përgjegjëse për mbrojtjen kombëtare përtej konteksteve ligjore të BE-së – për sa kohë që mbrojnë thelbin e të drejtave themelore. Nëse jo, atëherë duhet të organizohet një “ombrellë shpëtimi europian” për të drejtat themelore dhe të drejtat civile të shqiptarëve, për një periudhë tranzitore.
-Qeveria shqiptare e Ramës po negocion me Serbinë, duke anashkaluar Kosovën, me qëllim organizimin e një zone ekonomike. Është e qartë: ose BE ose Mini Shengen me Serbinë dhe Rusinë. Shqipëria duhet të vendosë.
– Komuniteti ndërkombëtar ka disa opsione për të reaguar ndaj demokracisë dhe shtetit ligjor të dëmtuar. Më efektive ndoshta do të jetë ajo e përshkruar më sipër.
– Suksesi do të vijë në Shqipëri vetëm nëse forcojmë fuqitë vetëshëruese të kombit shqiptar dhe jo më strukturat autokratike.
– Shqiptarët që jetojnë jashtë duhet të motivohen për t’u përfshirë në mënyrë aktive në proces
– Krerët autokratë Rama dhe Basha duhet të largohen. Opozita organizon një riorganizim të strukturës së saj në radhët e saj më 11 dhjetor 2021. Paralelisht duhet të veprojë edhe partia në pushtet.
