Aldo Bumçi: Projektligj i Bushatit  godet Parlamentin, shmang Presidentin, shkatërron diplomacinë

440
Sigal

Ish-ministri i Jashtëm dhe relatori i P/Ligjit “Për Shërbimin e Jashtëm, Aldo Bumçi, në intervistën për gazetën “Telegraf”, thekson me të madhe se p/ligji që sjell ministri Bushati ka për qëllim që të shkatërrojë diplomacinë, pasi emërimet e ambasadorëve nuk do të vijnë brenda sistemit diplomatik, por nga jashtë. Gjithashtu, ky p/ligj, godet parlamenti, pasi kandidaturat e ambasadorëve nuk do të kalojnë më në Komisionin Parlamentar të Jashtëm, si edhe shmang Presidentin, pasi jo vetëm që i kushtëzohet afat kohor, por roli i tij, cilësohet formal, ndërkohë që emërimet do të kushtëzohen vetëm nga kryeministri. Ndërsa për shkaqet përse deri tani opozita nuk merr pjesë në Komisionin parlamentar të Reformës për Drejtësinë, ish ministry Bumçi, thotë se duhet të zhbëhen 4 ligjet që ka miratuar maxhoranca pa praninë e opozitës, dhe se maxhoranca ende nuk ka sjellë asnjë platformë. Ndërsa për dekriminalizimin e Parlamentit, zoti Bumçi, pyetjes nëse duhet të zhbëhen listat e mbyllura, përgjigjet se kjo kërkon vullnet politik, i cili varet nga kryetarët e partive.

-Qeveria solli në Komisionin Parlamentar të Jashtëm, projektligjin “Për shërbimin e Jashtëm”. Sipas jush cili është qëllimi i ministrit të Jashtëm?

– Projektligji, që sjell qeveria, bën një ndryshim rrënjësor të ligjit, të mënyrës sesi gjërat kanë funksionuar deri tani. Deri tani Shërbimi i Jashtëm ka funksionuar, duke respektuar disa parime. Ligji aktual është bërë në 2003, nga një qeveri e Majtë, është respektuar në gjithë këto vite, sepse kemi rënë dakort për disa parime. Unë do të theksoja se 3 janë ndryshimet kryesore, paçka se ka edhe të tjera. Marrim rolin e parlamentit, të presidentit dhe shërbimin e gjithë trupit diplomatik në ministrinë e Jashtme. Të tria këto si lidhen, psh, në emërimin e një ambasadori dhe roli i Komisionit të Politikës së Jashtme. Ky komision parlamentar është një institucion  shumë i rëndësishëm, është mënyra se si parlamenti përfshihet në politikëbërje. Një nga mënyrat është procesi i emrimit të ambasadorit. Deri tani ky proces ka funksionuar kështu: Propozimi vjen nga ministri i Jashtëm, vijnë në këtë komision kandidatët, në një seancë të hapur, ne bëjmë pyetje, kandidati parashtron se çfarë do të arrijë në marrëdhëniet me shtetin ku kërkon të emërohet, media është e pranishme, publiku njihet me kandidatin që do të përfaqësojë Shqipërinë në vendin përkatës. Më pas, mendimi ynë është këshillimor, nuk është vendimmarrës, i shkon Presidentit të Republikës, i cili vendos në bazë të këtij opinioni dhe kritereve të tjera. Pra, është një moment kyç, ku parlamenti përfshihet në këtë proçes. Me projektligjin e ri, kjo hiqet.

– Cilat janë pasojat që do të rrjedhin?

– Kjo është e rëndë në dy aspekte. E para, ne jemi republikë parlamentare. Një traditë e mirë, që ekziston edhe në shumë vende të tjera, nuk ka pse të zhbëhet, aq më tepër kur ne kërkojmë që të rritet roli i parlamentit në politikëbërjen. Mbikqyrja. Është një e drejtë e fituar dhe një praktikë e mirë, që kërkojnë ta heqin.

– Çfarë shqetësimi i ka sjellë ministrisë së Jashtme, kontrolli i Komisionit të Jashtëm Parlamentar, që kërkon ta shmangë?

– Nuk i ka sjellë asnjë shqetësim. Po të shikoni seancat, më shumë se një dekadë, janë korrekte, madje duhet të ishin pyetjet e bëra ndaj kandidatëve edhe më të forta, më kërkuese. Ministri i Jashtëm do të shmangë parlamentin, që sjell transparencë, që ne mësojmë kush është kandidati, jo thjesht si emër, por si aftësi, llogaridhënie dhe merr edhe një mbështetje, sepse parlamenti është pluralizmi. Kandidati kështu ndihet që është përfaqësuesi i gjithë shqiptarëve dhe parlamenti i jep këtë ligjitimitet. Shmangia e parlamentit është shumë e dëmshme. Procedura e re është se kandidatura do shkojë te presidenti, këtu emërohet, do kthehet në Kuvend, pasi është emëruar, nuk ka më vlerë, por, edhe kur kthehet në Kuvend, do jetë seancë me dyer të mbyllura. Pra, parlamenti është krejtësisht jashtë loje dhe kjo është e papranueshme. Javën e kaluar në Komisionin e Jashtëm ishin ekspertë, diplomat karriere, të cilët kërkuan që roli i parlamentit të forcohete jo më të zhdukej.

E dyta, Presidenti i Republikës ka të drejtë ose jo ta miratojë kandidaturën e ambasadorit, ndërsa në këtë projektligj, presidentit i vendoset një afat kohor, që të përgjigjet. Kur nuk e ka Kushtetuta afatin kohor, jo se është thelbësor, çështja e afatit, por është si një detyrim, që i kushtëzohet presidentit.

– Ka ndodhur, që presidenti në disa kandidatura nuk është përgjigjur fare, ose e ka shtyrë pa afat dekretimin. Kjo zvarritje nga Presidenti, a nuk përbën problem?

– Presidenti kërkon konsultim përpara. Nëse ndodh konsultimi paraprak, siç është tradita, atëhere nuk ka vonesë në dekretim, kur vjen procedura formale. Kur nuk ndodh kjo procesurë paraprake konsultimesh, hyn në të tjera kalenda.

-Nëse Presidenti  nuk u përgjigj brenda këtij afati, çbëhet?

–  Ne po bëjmë përgjithësim, por nuk është kështu. Presidenti ka kthyer mbrapsht, duke përjashtuar rastet e fundit, nga 23 kandidatura, vetëm 2. Ka qenë kandidati për ambassador në Arabinë Saudite, dhe në Vatikan. Po flas për zotin Adrian Ndreca. Po i lë mënjanë 3 kandidaturat e fundit, ku Presidenti duhet të shprehet zyrtarisht. Dhe për këto 2 kandidatura të kthyera, Presidenti kishte argumente konkretë, të cilat një pjesë e tyre u bënën të njohura edhe në Komisionin e Jashtëm. Pra, konsultimet duhet të bëhen sipas procedurës, dhe roli i Presidentit nuk duhet të dobësohet.

– Ministri i Jashtëm, Bushati, në Komisionin e Jashtëm, duke iu referuar nenin 92 të Kushtetutës dhe gërmës  “dh”, që thotë se Presidenti “ me propozim të Kryeministrit, emëron dhe liron përfaqësuesit e plotfuqishëm të Republikës së Shqipërisë në shtetet e tjera dhe në organizatat ndërkombëtare”, e justifikoi p/ligjin, duke thënë se në Kushtetutë, kompetenca e Presidenti për të emëruar ambasador është formale dhe jo subsanciale. Ku është kundërshtia juaj me kompetencën kushtetuese të Presidentit?

– Ne kemi parë një prirje të kësaj qeverie, për t’i hequr Presidentit kompetencat. E pamë te ligji “Për Forcat e Armatosura”, që i ktheu mbrapsht Gjykata Kushtetuese. Këtë gjë shikojmë edhe në këtë p/ligj për shërbimin e Jashtëm.

Momenti i tretë është shërbimi i të gjithë punonjësve në ministrinë e Jashtme dhe në ambasada dhe në misionet tona diplomatike. Ligji deri tani ka patur një kuotë deri në 20 % për ata që mund të zgjidhen jashtë sistemit diplomatik.

-Pse ka mbizotëruar deri tani zgjedhja brenda sistemit diplomatic, megjithëse nuk janë zbatuar përqindjet 80-20 %?

– Ka vende që e kanë kuotën 0, nuk lejojnë asnjë diplomat jashtë sistemit, ose përjashtime të vogla, deri në 10 %, ndëkohë që ne e kemi 20 %. Është e vërtetë që ky 20 % nuk është respektuar, as në kohën e socialistëve, dhe as në qeverisjen tonë, ku ka qënë 30-40 madje edhe 50 % ndonjëherë, por do të ishte e rëndësishme që të kishte presion që të respektohej 80-20 %. Sepse shërbimi diplomatik  janë punojës të karrierës, janë ata që duhet të shkojnë ambasadorë, marrin përvojë në ambasada, kthehen në minstri, drejtorë, ia përcjellin këtë përvojë punonjësve të tjerë. Kështu krijohet trupa diplomatike. Ne në 17 vjet kemi ndryshuar 13 ministra të Jashtëm. Shërbimin diplomatik e mbajnë punonjësit, jo ministrat. Ndryshime të tilla krijojnë destabilitet, një ministër, në më pak se 1,5 vjet, atëhere është trupa e diplomatëve që e mba shërbimin diplomatik. Ky p/ligj, në mënyrë absurde, të padëgjuar, e heq kuotën 80-20 % dhe nuk përcakton kuotë për njerëzit politikë, njerëzit jashtë sistemit diplomatik, por e lë të hapur. Do të thotë që ambasadorët mund të jenë edhe 100 % jashtë sistemit, ose 60-70 %. Ky është shkatërrimi dhe po marr zotin Paskal Milo, që ka qënë ministër, i cili tha që nuk duhet të tolerohet kjo heqje kuote, sepse do të bëjë që të shkatërrohet sistemi diplomatik. Edhe ekspertët e tjerë, folën me këtë gjuhë. Në momentin që ambasadorët do t’i marrin jashtë sistemit diplomatik, amabasadorë do të shkojnë njerëzit politikë, ata brenda sistemit nuk promovohen më, do të mbeten në nivele të dyta e të treta. Po kush qëndron në karrierë ndonjë, kur qëndron në nivele të dyta e të treta? Ekspertët që thirrëm në Komisionin e Jashtëm, thanë: “Të vjen keq se me këtë projektligj nuk ka një koncept të shërbimit të Jashtëm”.

Qartësoni ju lutem, si e kundërshtoni argumentin e ministrit Bushati, që edhe Kushtetuta e përcakton kompetencën e Presidentit në emërimin e ambasadorit, formal, jo thelbësor? Mos ka boshllëk juridik Kushtetuta në këtë kopetencë të Presidentit?

– Kjo Kushtetutë është zbatuar prej 18 vitesh. Kandidatura për ambasadorë ka refuzuar edhe presidenti Mejdani, Mojsiu, Topi. Unë nuk di që opozita e djeshme dhe pozita e sotme, të ketë thënë që kjo procedurë të jetë antikushtetuese, sepse nuk është. Kur zoti Topi dhe Mojsiu na kanë refuzuar kadidaturën, ata nuk thanë që është antikushtetuese. Pa dekretin e Presidentit, as nuk fillon dot punë si  ambasador, dhe as nuk mbaron dot detyrën.

– Ministri Bushati argumentoi, se në bazë të Kushtetutës, Presidenti është i detyruar të dekretojë propozimin e Kryeministrit, ngaqë ka kompetenca kushtetuese formale. Ju si e rrëzoni këtë  argument?

– Ministri Bushati pranoi që në rastet ekstreme Presidenti ka të drejtën kushtetuese ta refuzojë kandidaturën. Po hajde të ndash, ku është kufiri me rastet ekstreme. Kur Presidenti është konsultuar, ka patur pikëpyetje në dosjet e tyre, sepse një verifikim që duhej ta bënte qeveria, nuk ishte bërë. Në këtë rast, filtri në Presidencë të kishte qënë shumë i rëndësishëm. Mënyra më e mirë që të zgjidhësh një marrëdhënie që kërkon dy firma, është praktika, tradita ligjore, kushtetuese   dhe është e detyrueshme është vetëm konsultimi.

– Atëhere, ju si e shpjegoni , a ka boshllëk kushtetues,  kur Komisioni i Jashtëm, unanimisht votoi kandidaturën e ambasadorit për në Vatikan, dhe Presidenti parapkrakisht, publikisht është shprehur që nuk e dekreton?

– Për këtë çështje Presidenti ka folur, edhe vetë kandidati ka reaguar pas qëndrimit të presidentit. Duhet të nisim te konsultimi. Ligji e detyron kunsultimin  maxhorancë-presidencë për emërimin e ambasadorëve. Pse ministri i Jashtëm, nuk kryen këtë procedurë kushtetuese?

– A është kaq madhore (mos)konsultimi edhe kur Komisioni i Jashtëm miraton unanimisht një kandidaturë për ambasador?

– Është i domosdoshëm, nuk ka mëdyshje këtu, për të evituar pikërisht, krijimin e krizave në publik, nuk është e mrirë për asnjë institucion, atëhere zhvillohet konsultimi. Ne nuk e kemi këtë kulturë, duhet ta zhvillojmë.

Mungesa e kësaj kulture konsultimi,  ose e mosdashjes të konsultimit, mos vjen ngaqë klasa jonë politike nuk është pjekur demokratikisht?

– Patjetër ndikon kultura e përgjithshme politike, por në këtë rast, nuk i është lënë thjesht kulturës politike. Është ligjore. Kur vendimin nuk e merr vetë një institucion, Kushtetuta ta detyron që vendimmarrjen e përbashkët ta marrësh vetëm me konsultim e konsensus.

– Ministri Bushati shtoi edhe një argument, që nëse vendosim kritere dhe kuota, atëhere nuk do të kemi kandidatura. Ky arësyetim e justifikon heqjen e kuotës 80-20 %?

– Jo, sepse, nëse nuk i plotëson kritetet, atëhere, çfarë kritere janë këto që nuk i plotëson njeri mbas 24 viteve shërbimi diplomatik në liri, në demokraci? Dhe nëse nuk i plotësojnë këto kritere, ata që kanë 24 vjet në shërbimin diplomatik, do t’i plotësojë dikush që vjen nga jashtë këtij sistemi? Kjo nuk qëndron. Këtë nuk e ka asnjë vend tjetër.

Duke u nisur nga nevoja, meqë Shqipëria ka evoluar, sipas jush, ndryshime duhet të pësojë ligji aktual  “Për Shërbimin e Jashtëm”?

– Sipas meje, tre drejtime. E para, përcaktimi shumë më i qartë i përgjegjësive, detyrës, vlerësimit të ambasadorëve dhe karrierës brenda sistemit të shërbimit diplomatik. Ta rregullojë karrierën në atë mënyrë, kopsite sistemin që të ketë sa më pak hapësira vendimmarrja. Pra, presionet këtu janë të mëdha, jetojmë në një vend të vogël, më njohje, me miqësi për çdo vendimmarrës. Ndërto një system të tillë, që edhe unë, si ministër, ta kem të vështirë të marr një njeri nga jashtë dhe menjëherë ta pronovoj. Të forcohet sistemi i karrierës, që përqindja të jetë 90-10 %. Promovo këta njerëz që i janë dedikuar sistemit, që kanë sakrifikuar, që çdo rritje e tyre në njohuri, në përvojë, të përkthehet në rritje në gradë, në karrierë. Po nuk u bë kjo, nuk do ketë njeri të punojë. Roli i parlamentit duhet të forcohet. Të gjithë duhet të biem dakort për politikën e Jashtme. Vendi ku takohemi për konsensusin është në Parlament. Të mos kemi debate publike për politikën e Jashtme. Të ndërtojmë një politikë  të Jashtme të qëndrueshme, pavarësisht se kush është në qeveri.  Dhe përcaktimi i qartë i rolit të Presidentit.

Përse për çështjet e shqiptarizmit opozita dhe maxhoranca (ende) nuk kanë një qëndrim të përbashkët? Edhe këtu, faji i mbetet vetëm njërës palë politike?

– Duhet të jemi konkretë, duke marrë çështje konkrete. Unë mendoj që në politikën e Jashtme ka mbizotëruar vazhdimësia dhe jo ndryshimet e mëdha. Kjo qeveri erdhi fillimisht me platforma zero probleme me fqinjët. Duan të thonë, që ne kemi qënë problem me fqinjët? Apo zero probleme, do të thotë që nuk do përballemi me fqinjët? Nuk ka kuptim zero probleme, dhe siç rezulton tani, kemi probleme dhe këto duhet t’i trajtosh, e jo t’i shmangësh.  Përcaktimi i aleatëve strategjikë, në këtë mënyrë, që askush nuk e ka bërë më parë. Zhvilloi marrëdhëniet 360 gradë dhe nuk është nevoja t’i vësh emra. Deshën të bënin eksperimente, kur nuk bën dot në politikën e Jashtme.

Pa zhbërjen e 4 ligjeve që maxhoranca kaloi pa opozitën, nuk ka rëformë në drejtësi

Ju si e gjykoni projektligjin që Presidenti të mos jetë edhe kryetari i KLD-së?

– Qeveria, edhe pse deklaron  me të madhe reformë në drejtësi, deri tani nuk ka paraqitur asnjë paketë për këtë reformë. BE ka finacuar misionin e EURALIUS, Komisioni i Venecias është i gatshëm, pra kemi asistencë ndërkombëtare falas. Një platform në drejtësi është totale. Nuk mund të bësh një pjesë këtu, një ligj atje. Duhet ta shikojmë të gjithë sistemin, ku kanë çaluar gjërat, çfarë modele kanë vendet e tjera dhe si mund ta rregullojmë. Deri tani ka munguar ky vullnet. Në korrik propozuan 3 ndryshime ligjore: Për KLD, Gjykatën Administrative, Shkollën e Magjistraturës. KE publikisht dili me letër dhe i thanë kryeminsitrit që ke marrë angazhim që reformën do ta bësh me opozitë, gjithëpërfshirëse. Në nëntor kaluan pa pyetur askënd ligjin për Gjykatën e Lartë. Përsëri EURALUS u tha që nuk janë dakort me këtë  ligj, është antikushtetues. Ne jemi gati të ulemi për reformën në drejtësi. Duan të bëjnë goditje të pjesshme për të goditur sistemin. Për rolin e Presidentit në KLD të shikojmë si e kanë vendet e tjera, se nuk e shpikëm ne KLD-në. Duhet të dalim me një platform të plotë, për gjithë sistemin e drejtësisë.

– Opozita, a do të bëhet palë e reformës, duke marrë pjesë në komisionin përkatës?

– Po, nuk është vënë kurrë në dyshim, jemi palë, duam të ulemi, të bëhemi palë. Por nuk na lejon njeri. 4 ndryshimet, që përmenda, u bënë edhe pse BE-ja i këshilloi që të prisnin opozitën.

– Dmth, kushti kryesor që opozita të marrë pjesë në komisionin e reformës në drejtësi është të zhbëhen këto 4 ligje që u miratuan pa ju?

– Nuk është çështje kushti. Derisa është pranuar, që reformat ë bëhet me ekspertët ndërkombëtarë dhe me opozitën, të jetë gjithëpërfshirëse. Këto 4 ligje u kaluan pa pyetur asnjë. Nëse ke vullnetin e mirë, pse ke frikë nga ekspertët ndërkombëtarë?

– Dekriminalizimi i Kuvendit, do të bëhet vetëm me certifikimin e dëshmive penale të secilit deputet, apo do të zhbëhen edhe listat e mbyllura për kandidatët deputetë?

– Është vështirë të japësh një përgjigje. Unë mendoj se duhet kjo është çështje e vullnetit politik, në rradhë të parë, dhe të shikojmë modelet e vendeve të tjera, cilat janë më të mira, që t’i përshtatin këtu. Ana ligjore zgjidh një pjesë të problemit, pjesa më e madhe është çështje e vullnetit politik.

– Nga varet vullneti politik?

– Nga kryetarët e partive.

– Faleminderit!

Jakup B. GJOÇA