Ndërsa kritikohet praktika e arrestimit dhe gjykimit të drejtuesve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës që luftuan për çlirimin nga pushtuesit, të cilët çuditërisht u njësuan me ndjekjen penale njëlloj si kriminelët serbë, që kryen genocid barbar shtetëror ndaj popullit shqiptar në Kosovë.
Që nga themelimi i saj në 2002, GJNP-ja ka luftuar për të ndërmarrë veprime në shumë situata që përfshijnë kryerjen e krimeve të luftës, gjenocidit ose krimeve kundër njerëzimit. Më 17 mars, Gjykata Ndërkombëtare Penale (IÇ) më në fund bëri një përpjekje për ta vënë para përgjegjësisë penale Vladimir Putinin për shkeljet e rënda të të drejtave të njeriut të kryera në luftën kundër Ukrainës. Aktualisht, akuzat janë të kufizuara në rrëmbimin e fëmijëve ukrainas brenda territorit ukrainas dhe përtej kufirit në Rusi si një krim lufte sipas ligjit ndërkombëtar. Duke pasur parasysh krimet e shumta të kryera në Ukrainë, kjo është vetëm maja e ajsbergut. Për shumë, madje edhe vetë ata, të cilët akuzohen, si dhe mbështetësit e Gjykatës, ky hap i GJNP-së erdhi si befasi. Edhe nëse vendimi gjen miratim të gjerë, me përjashtim të Kremlinit dhe mes mbështetësve të tij, ai ka shkaktuar një debat: nëse dhe si ky urdhër arresti mund të pasohet në të vërtetë nga arrestimi i Putinit që është presidenti i një prej shteteve më të fuqishme në botë dhe të vihet në bankën e të akuzuarve në Hagë?
Nga njëra anë, ndikon juridiksioni i kufizuar: vetëm shtetet që janë anëtarë të GJNP-së janë në kompetencën e saj dhe, çuditërisht, shtetet e fuqishme si SHBA, Rusia apo Kina nuk janë ndër shtetet anëtare. Nga ana tjetër, ndërsa Këshilli i Sigurimit i OKB-së mund t’i drejtohej gjykatës dhe t’i referonte situatat, vetoja e fuqishme e anëtarëve të tij të përhershëm është përdorur shumë shpesh për të mbrojtur veten ose aleatët dhe për të bllokuar drejtësinë ndërkombëtare. Si rezultat, mizoritë masive në shumë konflikte në mbarë botën mbeten të pandëshkuar dhe autorët mbeten në pozitat e pushtetit, ndërsa komuniteti ndërkombëtar mbetet i paralizuar nga dallimet politike apo kufijtë ligjorë.
Shtetet afrikane e kanë kritikuar GJNP-në në të kaluarën për marrjen e masave vetëm kundër krerëve të shteteve në shtetet afrikane, por jo kundër atyre jashtë Afrikës. Me Putinin, një kryetar shteti jo-afrikan u padit së fundmi për herë të parë. Shumë shtete afrikane e kanë akuzuar GJNP-në se është e njëanshme ndaj Afrikës dhe kanë shprehur shqetësimin se historia e deritanishme e Gjykatës pasqyron probleme më të thella sistematike brenda strukturës së gjykatës. Debati arriti kulmin me një rezolutë të Bashkimit Afrikan të vitit 2017, duke u bërë thirrje vendeve anëtare të tërhiqen nga GJNP.
Afrika e Jugut dëshiron të ndërpresë bashkëpunimin me Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë për shkak të trajtimit të padrejtë të pretenduar të disa vendeve. Një samit me Rusinë gjithashtu mund të luajë një rol. Afrika e Jugut nuk e ka dënuar luftën e agresionit të Rusisë në Ukrainë. Qeveria e këtij vendi thotë se dëshiron të mbetet e paanëshme.
Afrika e Jugut kishte njoftuar në 2016 se do t’i jepte fund bashkëpunimit me IÇ në Hagë. Edhe në atë kohë mosmarrëveshja me Gjykatën Penale kishte të bënte me vizita nga jashtë.
Në qershor të vitit 2015, presidenti sudanez Omar al-Bashir udhëtoi për në Afrikën e Jugut, ndërsa IÇ e kërkonte atë me një urdhër arresti për gjenocid dhe krime lufte. Afrika e Jugut, si anëtare e IÇ-së, do të ishte e detyruar ta arrestonte, por nuk e bëri. Ministri i atëhershëm i Drejtësisë e arsyetoi se vendi e konsideronte më të rëndësishëm imunitetin diplomatik të krerëve të shtetit sesa anëtarësimin në gjykatën penale.
Krahas GJNP krimet kundër njerëzimit ndiqen edhe nga gjykatat nacionale. Kjo është një tjetër rrugë gjyqësore që ka ekzistuar prej kohësh së bashku me GJNP-në dhe po përdoret gjithnjë e më shumë nga shtetet sovrane si institucionalisht ashtu edhe praktikisht: juridiksioni universal. Në vitet e fundit, ka pasur raste tepër të suksesshme në të cilat shtetet aplikuan juridiksion universal: Në janar 2022, Gjykata e Lartë Rajonale në Koblenz, në Gjermani, dënoi Anëar R. – një shtetas sirian që punonte në Damask si një zyrtar i lartë për torturat e mijërafishta në burgun famëkeq “. Dega 251” të inteligjencës ushtarake ishte përgjegjëse me burgim të përjetshëm për krime kundër njerëzimit. Ky vendim shënon dënimin e parë ligjor për krimet e kryera në luftën siriane. Ai është një hap i rëndësishëm dhe shumë i nevojshëm drejt drejtësisë për mijëra viktima që kanë ikur nga sundimi i Asadit ose që vazhdojnë ta durojnë atë. Procedura të ngjashme gjyqësore tashmë janë zhvilluar në Frankfurt, Mynih dhe Shtutgart. Në Suedi, Holanda, Spanja, Zvicra, Franca, Argjentina dhe vende të tjera po ndihmojnë njësitë e hetimit special dhe organizatat joqeveritare (OJQ) për të përgatitur procedimet e mundshme penale kundër autorëve individualë ose për të kryer hetime strukturore.
Pavarësisht nga vëmendja relativisht e vogël që i kushtohet përpjekjeve të tilla në diskursin publik, potenciali i juridiksionit universal duhet të njihet dhe përdoret. Nga njëra anë, përpjekjet e shteteve individuale – pavarësisht shqetësimeve të përgjithshme – në asnjë mënyrë nuk e minojnë punën e IÇ. Në fakt, Statuti i GJNP-së parashikon rolin plotësues të gjykatës, duke theksuar përparësinë e gjykatave kombëtare në mbrojtjen e drejtësisë ndërkombëtare.
Nga ana tjetër, juridiksioni universal nuk i nënshtrohet të njëjtave kushte si GJNP: kur kjo e fundit mbetet e paaftë për të vepruar për shkak të juridiksionit të kufizuar ose pafuqisë politike, shtetet mund të ndjekin në mënyrë të pavarur këtë rrugë ligjore alternative për të ndëshkuar krimet ndërkombëtare. Pa dyshim, interesat politike hyjnë në lojë edhe në praktikën e juridiksionit universal, veçanërisht në rastet e profilit të lartë, ose ku marrëdhëniet diplomatike luajnë një rol në çështjen nëse shtetasit e shteteve të caktuara duhet të ndiqen penalisht. Kufizimet në jurisprudencën belge dhe spanjolle, të cilat u bënë pasi OJQ-të ishin përpjekur disa herë të ngrinin padi kundër zyrtarëve të lartë amerikanë dhe izraelitë, e bëjnë të qartë se juridiksioni universal nuk është plotësisht i lirë nga ndikimet politike.
Ashtu si në rastin e GJNP-së, juridiksioni universal shpesh është akuzuar se është në thelb një koncept perëndimor i njëanshëm ndaj Jugut Global. Por praktika tregon për qëndrime pa dallime në zbatimin e ligjit ndërkombëtar: precedenti historik i një dënimi të një ish-kreu shteti nën juridiksion universal ndodhi në Senegal; Argjentina ka luajtur prej kohësh një rol udhëheqës jo vetëm në hetimin e zyrtarëve të qeverisë së Mianmarit, por edhe në hetimin e krimeve të kryera në Spanjë gjatë regjimit të Frankos, të cilat mbeten të pandëshkuara atje sipas ligjeve të amnistisë. Krimet e kryera nga Federata Ruse dhe ushtria ruse në Ukrainë jo vetëm që ndikuan në urdhrin e arrestit për Putinin, por edhe në përpjekjet në shumë shtete individuale për të mbledhur prova dhe për të përgatitur gjyqe të ardhshme në Gjermani, Francë, Suedi, Poloni, Shtetet baltike, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Evropian. Një studim nga Maximo Langer i të gjitha rasteve të juridiksionit universal, i përfunduar në vitet 1960, zbuloi se shumica dërrmuese e këtyre rasteve u drejtoheshin individëve jo-afrikanë.
Pikëpamja se GJNP është i vetmi institucion i aftë për të ndëshkuar krimet sipas ligjit ndërkombëtar nuk është e drejtë të mbivlerësohet në dëm të gjykatave nacionale. Këtë qëndrim e konstatojmë edhe në praktikën e ndjekies së krimeve kundër njerëzimit në Luftën në Kosovë. U veprua drejtë me gjykimin e kriminelit presidentit serb Sllobodan Millosheviç dhe bashkëpunëtorëve të tij në Qeverinë e Serbisë. Ndërsa kritikohet praktika e arrestimit dhe gjykimit të drejtuesve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës që luftuan për çlirimin nga pushtuesit, të cilët çuditërisht u njësuan me ndjekjen penale njëlloj si kriminelët serbë që kryen genocid barbar shtetëror ndaj popullit shqiptar në Kosovë. Qeveria dhe Kuvendi i Kosovës pranuan nën presionin e partnerëve ndërkombëtarë gjykimin e kriminelëve të luftës nga GJNP. Kjo u shfrytëzua për të ndjekur edhe luftëtarët e UÇK.
E dobishme është të studiohen edhe rrugë të tjera, që mund të ndihmojnë në zbatimin e një axhende të vërtetë globale të drejtësisë penale.
