100-vjetori i Pavarësisë kombëtare është një ditë krenarie dhe me të drejtë duhet të jetë një festë për të gjithë, për arritjet e shqiptarëve sot, për luftërat kundër të huajve, në mbrojtje të të drejtave kombëtare. Duhet të jetë një kujtim edhe i luftës kundër diktaturave të brendshme dhe të jashtme, por mbi të gjitha, në këtë ditë të bardhë, duhet të kujtohen edhe ata që me jetën dhe veprat e tyre pasuruan historinë e kombit shqiptar, të cilët me vuajtjet, sakrificat dhe jetën e tyre bënë të mundur këtë festim. Një ndër këta është edhe Ilia Dilo Sheperi. Është për t’u përshëndetur fakti se, këtë vit, këtij burri nga një familje e nderuar dhe patriotike, por edhe shumë e vuajtur dhe e persekutuar nga diktatura komuniste, iu dha titulli i lartë “Nderi i Kombit”. Ilia Dilo ishte njëri nga dishepujt e shqiptarizmës, një lavdërues i dalluar i gjuhës shqipe, punëtor i zellshëm i arsimit shqip, por fatkeqësisht i panjohur për brezin e sotëm të shqiptarëve, pasi vepra e tij lihet pas dore dhe injorohet nga media dhe institucionet e tjera të shoqërisë. Ilia Dilo ishte një shembull bartës i vlerave të vërteta demokratike dhe të atdhetarizmit dhe qe cilësuar nga dijetarë të ndryshëm si “Babai i gjuhësisë Shqiptare”. Pasi ishte i njohur për patriotizmin e tij, Ilia Dilo ishte caktuar të bënte pjesë në delegacionin së bashku me At Gjergj Fishtën për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve në kryeqytetet e Evropës, por fatkeqësisht për arsye shëndetësore, thuhet se nuk kishte mundur të shoqëronte Fishtën në atë udhëtim. Ai luftoi fashizmin e nazizmin, por edhe komunizmin, ideologjitë më çnjerëzore që ka njohur historia.
Si i tillë, Ilia Dilo dhe patriotë të tjerë si ai, nuk duhet të harrohen, por të kujtohen me nderim, që të mos tradhtohet gjaku dhe vuajtjet e tyre, pasi këta si individë dhe si familje, kanë kontribuar për të drejtën, mirëqenien dhe për të mbarën e gjithë kombit.
Familja e tij pësoi shumë nga akuzat me të pavend dhe më të pabesueshme që mund të trillonte vetëm propaganda e kuqe komuniste.
“Edhe po të më vrisni, edhe po të më therni, në fytin tim do lexoni alfabetin shqip”, ishte përgjigjja e Ilia Dilo Sheperit ndaj kërcënimeve të shovinistëve grekë, pasi ishte “mallkuar” nga Patrikana e Stambollit për veprimtarinë e tij patriotike. Me këtë burrë, i cili i shërbeu Atdheut me besnikëri dhe dinjitet, duhet të jetë krenare jo vetëm familja e tij e gjerë dhe Zagoria nga rrjedhë ai, por në këtë 100-vjetor, me kujtimin e tij të mburret edhe e gjithë Shqipëria dhe i mbarë kombi shqiptar.
28 Nëntori këtë vit është një rast historik për të kujtuar dhe festuar pavarësinë kombëtare nga Perandoria osmane. Por është gjithashtu edhe një moment në histori për të kujtuar para-ardhësit e shumtë që, secili në mënyrën e vet, kanë kontribuar për realizimin dhe kurorëzimin e kësaj dite me fuqinë e tyre të shpirtit, me kurajon dhe guximin e tyre të pa-përkulshëm si edhe me angazhimin dhe besimin e patundur në vizionin e tyre për një Shqipëri të lirë, të pavarur e demokratike. Është gjithashtu edhe një ditë për t’u zotuar për një të ardhme më të mirë, për një komb më dinamik dhe më të bashkuar, plotë shpresë, dashamirësi, dhe integritet kombëtar.
Gjatë këtij viti, janë mbajtur dhe po mbahen fjalime të ndryshme me rastin e 28 Nëntorit që shënon edhe 100-vjetorin historik të Pavarësisë. Por nuk besoj se, asnjë deri tani as nuk i afrohet frymës atdhetare dhe patriotizmit të shprehur në fjalimin që mendoj mbetet ndër fjalimet klasike, që Ilia Dilo Sheperi mbajti më 28 Nëntor 1920, në Gjirokastër, në një kohë kur kërcënimet ndaj Shqipërisë ishin të shumta. Në kujtim të këtij rilindësi të madh, sjellim fjalimin e plotë të mbajtur në Gjirokastër, më 28 Nëntor, 1920 nga Ilia Dilo Sheperi:
“Shqipëria divine, Dheu klasik i trimërisë, kremton sot një nga më të shenjtat ditë të historisë së saj kombëtare: Ditën e Rilindjes së pagëzimit në jetën e re të Lirisë! Ditën e vënies mbi krye të kurorës së Independencës!
Pas pesëqind vjet jetë t’ashpërt të robërisë dhe në një kohë tragjike, kur arushët e Ballkanit u vërsulën t’a shuajnë pa mëshirë gjallërinë e kombit shqiptar, në orizontin e Shqipërisë ndriti Ylli i Mëngjesit, mbi Kathedralin e Vlorës shkrepëtiti Diell’i i Lirisë! U ngreh Flamuri madhështor i Skënderbeut dhe Perëndia e Lirisë së Kombeve dekretoi shpëtimin e Shqipërisë!
Ajo e drejtë e shenjtë q’u ka falur natyra kombeve të botës ju njojt edhe kombit t’onë që ruan karakterin dhe traditat e Ilirëve, u dha edhe popullit tonë heroik që ka vaditur me gjak gjithë Sinisinë ballkanike dhe, së fundi, për t’u shpëtuar dyndjeve të valeve të barbarëve, gjatë shekujve, ka qenë shtrënguar të lerë Alltarin e Atdheut të vet dhe të kapërcejë male e dete dhe të përhapet nepër gremina të huaja. Në këtë vend legjendar, që është shkretuar dëndur nga kataklizmat e luftërave të pareshtura dhe mbi gërmadhat e 70 qyteteve të bukura bërë pajë e zjarrit të legjioneve romane, vajtojnë zogjtë sot e kësaj dite!
Të tëra këto ngjarje, të gjitha këto tradita e kanë vleftën e kujtimit të naltë, të heroizmës shqiptare. Dëshmojnë therorësitë e pashembullta të fisit arbnor. Pasqyrojnë jetën morale të stërgjyshërve dhe udhëheqin shpirtin e energjisë e të therorisë së brezit t’onë të ri.
Ja! Kjo është dita simbolike në të cilin kombi shqiptar hyn në radhët e popujve të lirë dhe zë vendin që i përket historisë së tij.
Traditat e mbetura nga Pellazgët e Mitologjisë, trimëri e trashëguar nga stërgjyshërit t’anë, përmenden sot në kronologjinë e qytetërimit.
Himni i Indipendencës t’onë këndohet nepër oborret e kombeve të rinjë e të lirë. Te Deum-i i paradisit të fesë s’onë meshohet sot nëpër Kishërat e botës ideale! Na përshëndesin, na përgëzojnë, na urojnë kombet e lirë! Na kanë zili e na falen popujt që përpiqen të harrijnë një ditë të bardhë!
Ideali që kanë ëndërruar stërgjyshërit, ay ideal i shënjtë që kanë profetizuar heronjtë, protagonistët e luftrave të lirisë s’onë, u realizua sot. Qëllimi i naltë për të cilin kanë luftuar ata burrërisht nepër malet e ashpërt dhe kanë derdhur gjakun e vlefshëm të tyre: u harrit, u krye!
Intrigat e huaja dhe komeditë e mbrendshme që u lojtën një kohë mbi kurizin e Atdheut nuk e lanë popullin shqiptar të jetonte i lumtur në këto tetë vjetët e para të jetës së re. Krijuan një situatë të rëndë dhe rrezikuan njëment tërësinë dhe Independencën e Atdheut.
Gjatë këtyre kohërave të vështira duallën në shesh apostoj të rremë duke predikuar ungjillin magjik të një bese fatale. Një maqavelizmë që synonte t’i mësonte popullit shiqptar disiplinën e skllavërisë dhe të ç’këputte nga trup’i Atdheut vendin më të shëjntë: VLORËN bujare që e ka falur natyra për të qenë vend i pelegrinazhit të Shqiptarëvet. Forca ideale, energjia virgjine dhe patriotizmi i naltë i popullit shqiptar i kapërcyen, gjithë rreziqet që kërcënonin Atdheun.
Dita e 28 Nëndorit 1920 është e para që kremton sot plot enthusiazmë Shqipëria redente, sbukuruar nga Stili gjer në Shkodër me trendafile dafine!
Mblidhuni bijt e Shqipërisë përpara këtij Alltari të madh t’Atdheut. Faluni! Përunjuni përpara këtij Senotafi të shënjtë! Adhuroni shpirtrat e Deshmorëvet! Dhe lavduroni këtë ditë madhështore!
Gëzohuni o Shqiptarë t’arratisur në çdo anë të botës. Këndoni ju zogjt’e bukur që fluturoni në qiellin e Shqipërisë! Lulëzoni ju fusha! Gjëmoni ju male! Buçitni ju, lumnejë dhe dete të Shqipërisë! Bekonani ju o Dëshmorët e shënjtë t’Atdheut! Kurajo, durim dhe shpresë, Ti o Shqipëria iredente!”
