INTERVISTA/ Flet mjekja Liljana Kristuli: Sëmundja e vartësisë nga jo substancat, problem i kohës
Vartësitë më të studiuara deri tani kanë qenë ato të lidhura me drogat (substancat).Vitet e fundit, po flitet gjithmonë e më shumë për vartësitë nga jo substancat, të cilat kanë pasoja rrënuese njësoj si përdorimi i drogës. Të kalosh orë të tëra në FB, ose duke luajtur poker, të vësh baste o të luash kumar, me shuma, të cilat nuk t’i mban xhepi, të rrish me orë në palestër, janë vetëm disa shembuj të personave që kanë humbur ndjenjën e masës, që janë duke shkatërruar jetën e tyre dhe të të tjerëve, e që megjithëse nuk e pranojnë, se janë të sëmurë.
Ç’do të thotë të kesh vartësi, pra te jesh nën vartësinë e diçkaje apo dikujt…?
Të kesh vartësi, do të thotë të kesh nevojë, për diçka ose për dikë, për të plotësuar një kërkesë jetësore, një mirëqenie fizike apo psikologjike. Kjo vartësi mund të jetë normale, fiziologjike ose patologjike, e sëmurë.
Vartësi normale është vartësia për ajër, ujë, ushqim, për raporte shoqërore e dashuri familjare, të cilat në masën e duhur na bëjnë të jetojmë e të ndjehemi mirë psikologjikisht.
Vartësi patologjike, të sëmura, janë ato vartësi, të cilat zvogëlojnë ose anulojnë kontrollin mbi vetveten,si dhe aftësinë për të bërë zgjedhje, duke ndikuar negativisht në jetën e personit vetë dhe të personave që e rrethojnë. Këta persona duan të mbushin jetën e tyre që e ndjejnë të kotë, dhe zhvillojnë vartësi nga jo substancat mbi një bazë pasigurie, paqartësie, papjekurie, shpresash të humbura, o dëshirash të pa realizuara.
Si kuptohet kur dikush ka vartësi nga “drogat” jo substanca?
Ashtu si për të gjitha drogat e tjera, shenjat janë të njëjta… Pra personi nuk arrin ti rezistojë impulsit për tu marrë “me drogën e tij”. Dëshira e pafrenueshme që ndjen deri sa ta rifillojë dhe humbja e kontrollit (në masë e në kohë) mbasi e ka filluar. (p.sh futet në FB, e kalon aty gjithë orët e natës, fillon të luajë kumar e vazhdon edhe pse i ka humbur pothuajse të gjitha të hollat). Shqetësim, e nervozizëm në rast se për ndonjë arsye nuk mundet të merret me “drogën e tij”. Vazhdon të sillet njësoj, megjithëse është i ndërgjegjshëm që po shkatërron veten e familjen.
Përpiqet të heqë dorë, por pa sukses… Rifillon përsëri, mbasi ka hequr dorë për pak kohë.
Cilat janë vartësitë nga jo substancat_
Mund t’i ndajmë në këto lloje: vartësia nga persona (prindërit, të afërmit, partneri, krerë frymëzues)
varësi nga gjendje të ndryshme (seksi, blerje të pa kontrolluara,stërvitje e tepruar në palestër). Varësia nga bota virtuale (internet, facebook, celularë). Vartësia nga loja (kumari, bastet)
Mendoj të fillojmë me vartësinë emocionale, pra si mund të përcaktohet një vartësi afektive, emocionale?
Shpesh duket e vështirë të bësh dallimin midis lirisë dhe pavarësisë të një personi. Shumë persona janë të pavarur fizikisht, materialisht dhe ekonomikisht, pra mund të përballojnë jetën më së miri edhe vetëm, por në brendësinë e tyre nuk ndjehen të lirë: ata e venë veten e tyre në vartësi të personave të tjerë, në vartësi të veprimeve,të mendimeve e të gjykimeve të tyre. Ka persona, gra ose burra qofshin,të cilët një lidhje dashurie e jetojnë si një përkushtim ndaj personit tjetër, të aftë të bëjnë çdo lloj sakrifice ose të durojnë çdo lloj keqtrajtimi, e vuajtje, që e anulojnë personalitetin e tyre e jo rrallë të humbasin edhe jetën në emër të kësaj dashurie. Kjo është pa dyshim një vartësi e sëmurë emocionale, e cila zhvillohet në një person me një vetëstimë të ulët, me mungesë pjekurie në dinjitetin e vlerat e tij personale. Kjo mungesë vetëvlerësimi mund të jetë pasojë e eksperiencave negative në fëmijëri, në gjirin e familjes ose në rrethin shoqëror.
Kur mund të themi se një lidhje dashurie është e ekuilibruar?
Një lidhje dashurie bëhet e ekuilibruar vetëm kur të dy partnerët kanë arritur autostimën personale, kur arrijnë ta njohin , ta çmojnë njëri- tjetrin e të respektojnë hapësirat e veta dhe të partnerit. Kur ky lloj raporti nuk bazohet mbi këtë bazë, kemi të bëjmë me një vartësi emocionale të sëmurë, e cila paraqitet ne forma të ndryshme
-Vartësia emocionale këmbëngulëse: personat e prekur nga kjo lloj vartësie, nuk janë në gjendje të largohen nga një partner edhe se ky i fundit nuk është më i disponueshëm (emocionalisht o seksualisht), është egoist, violent, ka një lidhje tjetër dashurie, ka vartësi nga droga,etj..
-Vartësia emocionale e varur. Personat e këtij grupi, janë të gatshëm të bëjnë gjithçka për partnerin e tyre, të kujdesen edhe në mënyrë të tepruar vetëm që të mos braktisen prej tij.
-Vartësia nga lidhja emocionale. Personat e këtij grupi, kanë frikë të mbeten vetëm , pa një relacion ( pra jo pikërisht pa partnerin me të cilin kanë këtë lidhje)
Që të mos mbeten vetëm,mund të durojnë edhe keq trajtimin, e shpesh edhe pse e dinë që dashuria ka marrë fund, ose që ky raport po i shkatërron, nuk janë në gjendje të shkëputen.
-Vartësia emocionale e dyfishtë. Për personat e këtij grupi nuk është problem ndarja, por konsolidimi i një raporti. Ata ose janë të tërhequr emocionalisht nga persona, të cilët nuk janë të disponueshëm ndaj tyre, pra vuajnë në heshtje për një dashuri që nuk ju përgjigjet, ose largohen menjëherë sapo një relacion fillon të bëhet i qëndrueshëm. (mund të ndodhë edhe pas takimit të parë, para martesës,pas kontaktit të parë seksual etj.)
-Vartësia Romantike. Personat e këtij grupi lidhen në mënyrë romantike, me të gjithë partnerët e tyre, e shpesh edhe me më shumë se një njëkohësisht.
Shumë nga këto kategori nuk janë kështu të qarta e të dalluara mirë tek individët. Një person mund të vuajë njëkohësisht nga dy tipe të ndryshme vartësie emocionale.
Nga kjo vartësi patologjike, mund të themi se personat shpesh bëhen stalker, pra e ndjekin në mënyre këmbëngulëse objektin e dashurisë së tyre, duke ja vështirësuar shpesh edhe jetën. Për këtë fenomen,kam folur më gjatë tek libri “Heshtja nuk është Zgjidhje”
