Akademiku Aleksandër Stipçeviç: Nuk ndryshon Ballkani me Car Dushanin!
Akademik Prof. Dr. Aleksandër Stipçeviç, në një prononcim ekskluziv flet për burgun famëkeq të Goli Otokut dhe 16.101 të burgosurit e periudhës së Informbyrosë, për vendosjen e përmendores së Car Dushanit në Shkup dhe për përkthimin e botimin e librit të tij të fundit “Kultura tradicionale e arbëneshëve të Zarës”
Profesor i nderuar, cili është vlerësimi Juaj për listat e të burgosurve në Goli Otok, ku janë përfshirë mbi 16.100 persona, prej të cilëve mbi 400 kanë vdekur nga torturat?
Aleksandër Stipçeviç: Është një tregim i tmerrshëm. Deri para disa kohësh as që kemi guxuar të përmendin Goli Otokun e ku edhe të flasim për atë se çfarë ka ndodhur atje. Një kushëri imi ka qenë në Goli Otok 2 vjet dhe ka dalë, por pastaj ai i ka folur ndokujt diçka se çfarë ka përjetuar dhe ka ndodhur atje dhe menjëherë kanë ardhur pas tij dhe përsëri ia kanë vazhduar edhe dy vjet. Askush nuk ka guxuar me bëza për këtë. Ishte ky një sekret i madh, por gjithsesi, do të dihej dhe nuk mund të fshihej më kujtohet kur një shkrimtar kishte shkruar mbi llogoret e vdekjes në Sibir dhe gjatë promovimit të këtij libri një ish i burgosur i Goli Otokut dukshëm i shqetësuar u ngrit e tha: “Pse ju shkruani për llogoret në Sibir, kur unë kam përjetuar vetë gjithçka në Goli Otok”. Atëherë Karlo Shtajner (autor i librit 7.000 ditë në Sibir M.L) u ngrit e tha: “Kolegë, ti nuk e di se çfarë do të thotë Sibiri”. Sidoqoftë, Goli Otoku është tmerr, trishtimi dhe fatkeqësia më e madhe e sistemit komunist në ish- Jugosllavi.
Goli Otoku është formuar me urdhër të Aleksandër Rankoviçit që e ka drejtuar Jovo Kapiçiç, ku i burgosuri i parë ka qenë Alfred Pal i datëlindjes 1920, i cili është burgosur më 5 maj 1949 dhe ka dalë nga burgu më 25 shkurt 1954?
Aleksandër Stipçeviç: Goli Otoku nuk ka qenë rast i vetëm. Ajo që ka ndodhur me Blajburgun që është ngjarje pas Luftës së Dytë Botërore, pa asnjë gjykim kanë vuajtur tmerret e atij komunizmi më së paku mbi 150 mijë veta. Janë 150 mijë veta, një gjeneratë e tërë e kroatëve kanë vuajtur këto tmerre komuniste. Sa i përket Goli Otokut, mua më kujtohet sapo kishim kuptuar për këtë kamp vdekjeprurës, sepse nuk ka qenë aq vështirë të kuptojmë sepse ka qenë mjaft afër Zarës, në të vërtetë ndërmjet Zarës dhe Rijekës, por nuk ka mundur të fshihet. Atje i kanë burgosur të ashtuquajturit informbyroistët dhe njëri thoshte: “Mirë kanë bërë që i kanë burgosur, sepse ata kanë bërë aq gjëra të këqija, saqë e kanë marrë atë që e kanë merituar, por jo nga të tjerët, por nga të vetët. E kanë paguar pikërisht nga të vetëve e jo nga të tjerët. Ky “film” për Goli Otokun që Europa kurrë nuk e ka pa edhe pse ka pasur llogore edhe Hitleri që ka pasur metodat e veta, por kështu të vrasësh personin, jo vetëm vrasje fizike, por vrasje të personalitetit, dinjitetit është vërtetë e tmerrshme. Atë që kanë përjetuar njerëzit, të cilët kanë mbërritur atje, ku zakonisht kanë qëndruar 2 deri 2 vjet e gjysmë është turpi i atij regjimi dhe askush nuk mund ta justifikojë.
Jovo Kapiçiç ka dashur të arsyetohet për Goli Otokun dhe vdekjet, ku ndër 400 persona të vdekur është evidentuar edhe një shqiptar nën numrin rendor 4 të vitit 1952 të ushtarakëve të burgosur, që ka vdekur më 20 gusht 1952 -dosja 771?
Aleksandër Stipçeviç: Merreni me mend që Jovo Kapiçiç, përpiqet të arsyetohet, bile edhe të lavdërohet se ai ka qenë organizatori kryesor! Ne me saktësi e dimë se ai ka qenë organizatori kryesor, por ai nuk flet asgjë dhe flet se vetëm një person ka pësuar aty, por se askush nuk ka pasur leje dhe urdhër ta vrase asnjë person. Ndërkaq, ne sot posedojmë listën prej mbi 400 të vdekurve në kazamatet e Goli Otokut, vdekje në ankthet më të tmerrshme. E ky është Goli Otoku.
Kapiçiç përpiqet të arsyetojë dhe të justifikojë gjithçka, por i tërë sistemi ka qenë i tillë. Nuk ka qenë vetëm Goli Otoku, por edhe Jasenovçi, Stara Gradishka, Nova Gradishka, që i kanë themeluar pas ardhjes së partizanëve dhe kjo ka zgjatur deri në vitin 1947, ku janë varrosur ata që janë arrestuar në Blajburg dhe një krah i kryqëzimit të Blajburgut ka përfunduar në Jasenovc.
Regjimi partizano-komunist ka bërë masakra edhe ndaj shqiptarëve?
Aleksandër Stipçeviç: Po ashtu dihet mirëfilli se edhe 3.000 shqiptarë janë vrarë e masakruar duke shkuar gjoja në Mal të Zi dhe pasi kanë mbërritur në një luginë janë vrarë e masakruar të gjithë në atë masakrën e Tivarit. Pra, nuk ka qenë vetëm Goli Otoku, por fjala është për një regjim që absolutisht është “Pol Pot”, “Stalin”, “Mao Ce Dun”… Janë turpe të njerëzimit, ku edhe Tito ka qenë dhe është bashkë me atë. Është turp që në shekullin e XX, që ka qenë shekull i civilizuar, të ketë mundur diçka e tillë të ndodhte, në kohën kur nuk ka pasur luftëra.
Në atë kohë ka pasur edhe ligje, por nëse nuk ka ligj të sjellë, atëherë vlen ligji i mëparshëm dhe ka pasur ligje ndërkombëtare në bazë të konventave ndërkombëtare dhe në asnjë mënyrë, në asnjë rast nuk mundet të vritet njeriu pa vendim gjyqi ashtu si kanë vepruar komunistët dhe regjimi komunist. Dikush do të thoshte se ishin kohëra të tilla dhe se ata kanë pasur urdhra. Po, kohërat kanë qenë të tilla, por edhe unë kam jetuar në ato kohëra, por mua askush nuk më ka urdhëruar që të vras cilindo qoftë, ndërsa atyre “u paskan urdhëruar”. Pra, ata nuk më kanë urdhëruar mua, sepse kanë qenë të bindur se unë kurrë nuk do ta bëja një gjë të tillë, por u kanë “urdhëruar” atyre për të cilët kanë qenë të bindur se do ta bëjnë ate-do të vrasin cilindo qoftë pa pyetur për shkaqet dhe arsyet. Këto janë tmerret që nuk munden të arsyetohen dhe të justifikohen asesi.
Prof. Stipçeviç, kohëve të fundit në Shkup është ngritur shumë pluhur lidhur me vendosjen e disa përmendoreve e statujave e sidomos me vendosjen e përmendores së Car Dushanit në mes të Shkupit. Për Car Dushanin shqiptarët vlerësojnë se ai ka qenë pushtues e jo shpëtimtar, madje, të njëjtin qëndrim kanë edhe vetë maqedonasit?
Aleksandër Stipçeviç: Është e saktë se mbretëria e Car Dushanit në ato vise, ku nuk ka pasur serbë është vetëm një shtrirje e mbretërisë serbe. Në atë kohë në Shkup nuk kanë jetuar dhe nuk ka pasur serbë, por aty kanë jetuar shqiptarët, maqedonasit, grekët etj.. Nuk mundet në ditët e sotme të vendosen simbole të tilla të figurave që gjatë historisë kanë lënë gjurmë gjaku. Thjeshtë, janë kontraproduktive. Ata nuk janë të vetëdijshëm se me atë bëjnë vetëm keq, fillimisht të tjerëve dhe më në fund vetvetes. Kjo më së miri është parë edhe gjatë luftës në Kroaci: të gjitha ato që serbët ia kanë menduar të tjerëve, i kanë përjetuar vet. Tani, Serbia fundoset e pashpresë në mjerim dhe kurrë nuk do të ngrihet përderisa nuk zgjedh një udhëheqësi me politikan, sado pak normal që do të kuptojnë se atë që ata kanë bërë është krim i tmerrshëm ndaj të gjithë atyre që kanë përjetuar dhe vuajtur agresionin e tyre. Ata edhe vetë në Beograd duhet të kuptojnë se çfarë kërkojnë, por duhet të dëgjojnë edhe se çfarë flitet përreth dhe duhet t’i marrin parasysh e t’i pranojnë faktet se populli serb me qindra e qindra vjet do të akuzohet dhe do të konsiderohet si popull kriminel dhe keqbërës. Këtu nuk bëhet fjalë për individë, por në ato krime ka marrë pjesë tërë populli.
A korrespondon Car Dushani me kohën në të cilën jetojmë apo…?
Aleksandër Stipçeviç: Kur është fjala për Car Dushanin, ata në të vërtetë tërë kohën provokojnë njerëzit. Po Car Dushani çfarë ka të përbashkët me aktualitetin në të cilin jetojmë. Çfarë ka Car Dushani tani, çfarë kërkon? Ata në vete ndien një madhështi që duan t’i ringjallin, madhështi që janë të fryra, sepse në atë kohë nuk ka qenë vështirë të vendoset mbretëria, sepse nuk ka pasur asnjë shtet anash që ka mundur t’i kundërvihet Car Dushanit. Shtrohet pyetja kështu: Pse Car Dushani nuk e ka sulmuar Bizantin? Natyrisht, sepse Bizanti ka qenë perandori e fuqishme, ndërsa ai ka sulmuar ata që nuk kanë qenë të armatosur dhe ka qenë lehtë ata të mposhten dhe të sundojë me ata. Në të vërtetë edhe nuk i ka mposhtur e pushtuar, por vetëm e ka shpallë sundimin në ato territore në kuptimin “kjo është mbretëria ime…”.
Nëse në ato kohëra ka qenë ashtu disi është edhe e pranueshme, por sot të lavdërohesh dhe të aktivizosh gjëra të tilla është çmenduri. Unë në fakt nuk i kuptoj se ku jetojnë ata njerëz? Në çfarë kohërash jetojnë? Kjo vlen edhe për serbet edhe për maqedonasit dhe ata duhet ta kuptojnë se, koha ka shkuar larg dhe se nuk munden të sillen siç janë sjellë para disa qindvjeçarëve.
Qeveria e Maqedonisë mohon se qëndron prapa vendosjes së përmendores së Car Dushanit, ndërsa përmendoren e ruajnë forcat speciale të policisë?
Aleksandër Stipçeviç: Se kush dhe ku e kanë vendosur atë përmendore secilës polici i është e qartë dhe i duhen vetëm 5 minuta për të marrë vesh të gjitha informacionet. Mjafton të merren gjurmët e gishtërinjve dhe menjëherë do të dihet me emër e mbiemër se kush e ka vendosur. Nëse policia nuk e heton dhe nuk e hulumton me metodat bashkëkohore policore, atëherë për ata është shumë mirë i njohur personi-grupi që e ka vendosur atë përmendore. Po të mos ishte ashtu ata do të zhvillonin hetime. Do të ishte madje edhe mençuri nëse ata do të zbardhnin rastin dhe fajin do t’ia përshkruanin atij që e ka bërë këtë vepër, duke vlerësuar se, “ai” ka vepruar në mënyrë të kundërligjshme. Nga ana tjetër, kur është fjala për mënyrën e vendosjes së jashtëligjshme, duhet thënë se ajo përmendore është dashur të projektohet, të derdhet në bronz dhe pasi është bërë përmendorja është dashur të sillet në vend dhe të vendoset… Kjo nuk mund të bëhet lehtë, e aq më tepër natën…Pra, ata e dinë shumë mirë se kush e ka vendosur atë përmendore dhe nuk mund të shpëtojnë nga ajo se “…nuk e dimë se kush e ka bërë dhe kush e ka vendosur këtë përmendore”. Ata e dinë shumë mirë atë.
Cili mund të jetë mesazhi ose kuptimi i kësaj përmendore në Shkup?
Aleksandër Stipçeviç: Megjithatë, nuk e shoh mesazhin dhe kuptimin e përmendores së Car Dushanit. Mos vallë mendojnë se me përmendoren e Car Dushanit do ta ndryshojnë situatën politike ose diçka tjetër në Ballkan. Asgjë me atë nuk ndryshojnë. Vetëm mund të shkaktojnë urrejtje dhe tërbim të atyre për të cilët kanë synuar ta vendosin këtë përmendore. Me veprime të këtilla ashpërsohen marrëdhëniet ndërnacionale, e sot nuk është më koha e ashpërsimeve të marrëdhënieve ndërnacionale. Ata duhet të kuptojnë se kohërat kur ata kanë mundur me përmendore të tilla dhe falsifikate tjera mund të ofendojnë ndonjë popull tjetër dhe të përfitojnë diçka, janë kohëra të shkuara. Sot në Ballkan askush nuk mund të lëviz as gishtin e vogël pa qëndruar ndokush prapa dhe nëse ndokush nuk urdhëron që ashtu të veprohet. Vendosja e përmendoreve të tilla natën, është akt qyqar. Nëse do të ishte e nevojshme të vendoset një përmendore e tillë, atëherë ajo duhej bërë ditën me të gjitha ceremonitë, me fanfare e asesi natën. Me vetë këtë fakt e dezavuon edhe vetë përmendoren. Ajo përmendore shndërrohet në objekt talljeje e jo në përmendore, sepse të gjithë e dinë se ajo përmendore është vendosur natën në mënyrë ilegale.
Profesor i nderuar, të kalojmë pak tek libri i juaj “Kultura tradicionale e arbëreshëve të Zarës” që u botua nga Instituti Albanologjik në Prishtinë dhe te libri i Prof. Dr. Zef Mirditës: “Poeta nascitur, historicus fit- Ad honorem Zef Mirdita” (Poeti lind, historiani është për të nderuar Zef Mirditën)
Aleksandër Stipçeviç: Jam tepër krenar me këtë libër qoftë në gjuhën kroate, por edhe në përkthimin shqip, sepse është përpjekja e fundit që ka mund të bëhet për të shkruar diçka mbi arbëreshët. Fjala është sepse personat që më së miri kanë mundur me e ruajtur këtë thesar, janë gratë dhe ato më të vjetrat që me këmbëngulësi i kanë ruajtur tregimet popullore, këngët etj, ato në ndërkohë shumica kanë vdekur dhe bashkë me ato është zhdukur edhe një pjesë e këtij thesari. Mirëpo unë shumë vite më përpara para 40 viteve kur e kam blerë magnetofonin e parë, i kam incizuar me atë magnetofon. Ato materiale i kam shfrytëzuar tani për të shkruar një sintezë mbi kulturën tradicionale të arbëreshëve të Zarës. Unë me shumë kujdes ua kam shënuar emrat atyre që më kanë rrëfyer këto tregime. Mirëpo, kur doli ky libër, prof. Zef Mirdita i ka mbledhur të gjitha shkrimet e përkthyera dhe të botuara në gjuhën shqipe (kishte pasur më shumë se sa unë kam menduar…) dhe e ka shkruar një artikull të bukur, mbi librat dhe artikujt e mi në gjuhën shqipe. Shumë artikuj të mi janë përkthyer në Tiranë, në Prishtinë ose në Shkup dhe mund të lavdërohem se artikujt e mi lexohen dhe se kam shumë miq në të tre shtetet, që si dëshmi mund të jetë edhe fakti se çdo ditë më mbërrijnë libra nga andej. Kështu para disa ditës më erdhi një libër i kryetarit të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Muzafer Korkutit, i cili në librin e tij prej afro 500 faqesh kishte përmbledhur punimet e tij arkeologjike, që më erdhi mirë edhe për faktin e një përkushtimit të bukur që më kishte shkruar. Jam i sigurt se e kam bibliotekën më të pasur albanologjike në Kroaci. Madje, disa nga librat që nuk i kanë as bibliotekat e qytetit apo ato universitare unë i kam sepse mi kanë dërguar direkt ose botuesi ose autori. Kështu, falë kësaj biblioteke albanologjike, kur më është dashur që për Prof. Zef Mirditën të shkruajë diçka, unë kam shkruar për atë se çfarë kanë shkruar shqiptarët për arbëreshët e Zarës- që ka shumë shkrime.
Edhe ju e keni afirmuar mjaft Arbëreshin dhe arbëreshët, duke mohuar edhe thënien e Kalimahut?
Aleksandër Stipçeviç: Po edhe unë kam bërë shumë “propagandë” për arbëreshët e mi të Zarës, gjithkund, ku kam qenë përmes fjalës së thënë direkt ose përmes fjalës së shkruar. Ky libër është kulmi që unë kam kontribuar për albanologjinë, sepse është shumë vështirë të besohet se përsëri do t’i rrekesha shkrimit të një libri të tillë. Për të shkruar një libër të tillë nuk nevojitet vetëm njohuri, por edhe kohë, vetëmohim, përkushtim. Unë edhe studentëve të mi në fakultet u kam thënë: “Mos shkruani libra të trashë-të mëdha”!. Ekziston thënia e Kalimahut, drejtorit të dikurshëm të Bibliotekës së Aleksandrisë, i cili ka thënë: “Libri i madh është fatkeqësi e madhe edhe për autorin edhe për atë që e lexon”, ndërsa librat e mia kanë qenë secila më e trashë se tjetra…kështu që libri im me titull “Historia e librit” ka 850 faqe. Kurrë nuk kam menduar se do të shkruaj një libër të tillë, por ja se ajo doli në dritë,-përfundoi Aleksandër Stipçeviç.
Po libri i Prof. Zef Mirditës?
Aleksandër Stipçeviç: Prof. Zef Mirdita ka butuar një libër tepër voluminoz, shumë përtej thënies së Kalimahut, “Poeta nascitur, historicus fit- Ad honorem Zef Mirdita” (Poeti lind, historiani është për të nderuar Zef Mirditën). Libri ka 1.140 faqe, ku janë përfshirë 70 autorë eminent nga mbarë bota dhe unë kam bërë një artikull kushtuar figurës, veprës dhe krijimtarisë së Prof. Zef Mirditës që është pjesë e këtij libri. Ekstraktin e këtij artikulli me të drejtë botimi po ua jap në dorë, për të mos elaboruar gojarisht.
Mehmet Latifi
Albert Zholi
