Ekonomia shqiptare ndodhet në ngërç, në “kurthin e likuiditetit”. Në këtë shkrim do analizojmë shkurt disa agregatë të lidhur me kurbat e ekuilibrit IS-LM dhe do tregojmë situatën ku jemi dhe çfarë duhet bërë për të dalë nga ky ngërç. Kurthi i likuiditetit meqenëse është i lidhur me agregatët monetarë dhe shpreh pozicionet e tyre është i lidhur edhe me politikat monetare dhe efektin e tyre të transmisionit. Në këtë mënyrë veprimet e politikave monetare dhe efektet e tyre në ekonomi reflektohen në kurbat IS- LM të cilat janë kurba ekuilibri që shprehin marrëdhëniet midis të ardhurave dhe normës së interesit kur tregjet e të mirave dhe tregjet monetare janë në ekuilibër. Në ekonominë shqiptare për vitin 2015 në 4 muaj kishim deflacion, ndërsa në muajt e tjerë kishim një inflacion me normë rreth zeros. Në muajt e fundit u ul interesi për kredi dhe depozita. Kjo ndodhi pas uljeve të fundit të normës së REPO-ve nga Banka e Shqipërisë. Ulja e depozitave është normale dhe e pritshme sepse u ul norma e tyre e interesit. Ndërsa kemi edhe rënie të stokut të kredive ndaj subjekteve ekonomike në lekë. Ky është një fenomen jo i zakonshëm me ndikime negative në ekonomi. Me uljen e normave të interesit, normalisht stoku i kredive duhej të rritej, në fakt është ulur.
Cilët janë disa nga faktorët e kësaj uljeje?
-Niveli i lartë i kredive me probleme dhe të humbura.
-Mosbesimi i bankave tek biznesi.
-Dokumentet e shumta dhe pengesat që ju sjellin bankat bizneseve.
-Norma e lartë e interesit në kreditë në lekë.
-Problemet me ekzekutimet e kolateraleve.
-Ekzistenca e kredive në euro dhe dollar.
-Kredia informale prej subjekteve të ndryshme, etj.
Ulja e kredive, si pasojë e ndjeshmërisë së ulët ndaj normave të interesit dhe e agregateve të tjerë ka bërë që efektet e politikës monetare të jenë mjaftë të ulëta në ekonomi, për këtë arsye duhet të ndërhyjë qeveria me politika ekspansioniste. Më poshtë do shikojmë, duke përdorur të dhënat e Bankës së Shqipërisë për agregatët monetarë, pozicionet e kurbave L, M2, I, IS dhe LM. Në analizë do ti analizojmë me radhë këto tregues dhe lidhjen midis tyre.
Një përshkrim i shkurtër teorik i kurthit të likuiditetit
Rasti i ” kurthit të likuiditetit ” ndodh në situata të rënies së dukshme ekonomike, kur prodhimi dhe të ardhurat kanë rënë shumë sa që zvogëlojnë kërkesën për para për motivin e transaksioneve dhe për këtë arsye ulet norma e interesit. Situata është e komplikuar kur banka qendrore përpiqet për të kompensuar rënien në aktivitetin ekonomik duke rritur Ofertën nominale të parasë (M), duke blerë obligacione në tregun e hapur, e cila do të ulë më tej normën e interesit. Në këtë mënyrë pritet që investitorët (ose punëdhënësit) të inkurajohen prej normës së interesit për të investuar më shumë. Pyetja më e rëndësishme në këtë situatë mund të jetë: Punëtorët dhe punëdhënësit çfarë qëndrimi do të mbajnë në një rënie të vazhdueshme, ku situata e komplikuar edhe mund të vazhdojë të përkeqësohet. Punëtorët, duke parashikuar se nga falimentimi i shumë kompanive mund të rritet papunësia më tej, marrin masa paraprake për të mbajtur të holla në duart e tyre duke shpenzuar shumë pak në mallrat e konsumit. Në krahun tjetër, sipërmarrësit duke parë se kërkesa për mallrat e konsumit nuk rritet por vazhdon të ulet, gjithashtu i mbajnë të hollat në duart e tyre dhe nuk preferojnë ti investojnë ato. Kurthi i likuiditetit ndodh kur njerëzit grumbullojnë të holla për shkak se ata presin një ngjarje negative, të tilla si deflacionin, uljen e kërkesës agregate dhe GDP, rritjen e papunësisë ose luftëra. Njerëzit nuk blejnë, bizneset nuk marrin hua, bankat nuk japin hua, nuk është më e mjaftueshme aftësia paguese, perspektiva ekonomike është e pasigurt dhe investitorët nuk investojnë për shkak të kthimeve të pritshme të ulëta të investimeve. Karakteristikat më të zakonshme të një kurthi të likuiditetit janë normat e interesit pranë zeros dhe luhatjet e bazës monetare që nuk rezultojnë në luhatje në nivelet e çmimeve të përgjithshme. Sipas Keynesianistëve, duke përdorur modelin IS-LM për të analizuar kurthin e likuiditetit, ne shohim se si një ekspansion monetar nuk ka ndikim në normat e interesit (i) ose në nivelin e GDP (Y). Vetëm zgjerimi fiskal çon në një nivel më të lartë të PBB-së (Y) pa ndryshime në normat e interesit. Në rastin teorik, kurthi i likuiditetit është një situatë ku kërkesa për para është plotësisht elastike në lidhje me normën e interesit, dmth, rritjet e njëpasnjëshme në ofertën e parasë nuk arrijnë të ulin më tej normat dhe, për këtë arsye, të inkurajojnë investimet dhe konsumin. Kjo ndodh kur normat e interesit janë aq të ulëta saqë agjentët mund të presin vetëm që ajo të rritet në të ardhmen. Norma e ulët bëjnë që subjektet ekonomike ti mbajnë mjetet likuide, në vend që ti investojnë. Nga ana tjetër, kjo situatë kërkon kujdes për të investuar në bono, sepse çmimi i tyre është i lartë për shkak të rënies së normavetë interesit dhe rritjes së pritshme. Si rezultat, injeksionet e likuiditetit vihen mënjanë, në vend që të përdoren për investime produktive, ngase janë krejtësisht të paefektshëm. Në kushtet e analizave Hicksiane(IS-LM), kurba LM është horizontale, kështu që vetëm politika ekspansioniste fiskale (e cila vepron mbi IS) mund të rrisë prodhimin dhe punësimin, si dhe nuk shkakton presion në rritjen e normave të interesit, për pasojë nuk ka efektin e mënjanimit të investimeve private (crowding-out). Në të tilla kushte, është koha e politikës fiskale për të rifilluar investimet dhe për të mbrojtur fuqinë blerëse të të varfërve. Lidhja korrelative midis agregatëve monetarë sipas muajve korrik 2014 deri në janar 2016 paraqitet si më poshtë:
M3 M2 M1 PJB Dep. l. afat Dep. gj. af Tot. Dep %REPO
X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 Y
X1 1
X2 0. 864 1
X3 0. 981 0. 844 1
X4 0. 949 0. 867 0. 980 1
X5 -0. 860 -0. 537 -0. 906 -0. 856 1
X6 -0. 872 -0. 588 -0. 927 -0. 888 0. 994 1
X7 -0. 715 -0. 605 -0. 837 -0. 855 0. 838 0. 881 1
Y -0. 933 -0. 766 -0. 925 -0. 876 0. 850 0. 864 0. 703 1
Analiza e lidhjeve midis agregatëve monetarë është e njëjtë me përjashtim të lidhjeve të tyre me normën mesatare të inflacionit e cila ka ndryshuar.
= REPO ka lidhje direkte me treguesin e depozitave totale me k = 0. 703. Kjo do të thotë se ulja e normës së repove ka ndikuar në uljen e totalit të depozitave, pra, ka pasur një ndikim negative. Ulja e REPO-ve është shoqëruar prej bankave tregtare me uljen e normës së interesit të depozitave. Ka ndikuar pëlqyeshëm k= -802 në sens të kundërt në totalin e depozitave në valutë. Kjo do të thotë se rënia e normave të depozitave ka kah të kundërt me depozitat në valutë, kështu nëse REPO-t janë ulur dukshëm depozitat totale në valutë janë rritur dukshëm. Kjo vjen sepse normat e depozitave në lekë janë ulur më shumë se ato në valutë.
=REPO ka lidhje direkte, të njëkahëshme me depozitat në lekë me afat, depozitat gjithsej me afat dhe depozitat me afat në valutë. Koeficienti korrelacionit në lidhje me depozitat me afat në lekë është më i madh se +0. 85, gjë që tregon se ka një lidhje të fortë, të vlerësueshme. Është pikërisht ulja e normës së REPO-ve që ka ndikuar në uljen e normës së depozitave me afat. Kjo i ka bërë subjektet ekonomike të jenë indiferentë ndaj tyre dhe të gjejnë mundësi të tjera investimi, si në bono thesari apo në investime në rrugë informale direkt nëpër firmat e ndërtimit.
=REPO ka lidhje të forta dhe të kundërta me paratë jashtë banke, agregatët M1, M2 dhe M3. Kjo lidhje është normale dhe e pritshme duke u nisur nga raporti i tyre në lidhje me depozitat në lekë dhe në valutë. M1 ka lidhje më të fortë sepse përfshin paratë jashtë banke plus depozitat pa afat të cilat janë rritur në krahasim me depozitat me afat.
=X1(M3) ka lidhje të forta dhe të njëkahëshme me M2, M1 dhe para jashtë banke, ndërsa ka lidhje të forta me kah të kundërt me Depozitat në lekë me afat. Kjo do të thotë se elementët e tjerë të këtij agregati kanë dhënë ndikime më të mëdha në kah të kundërt të tyre. Kjo shihet edhe te depozitat në valutë të cilat kanë lidhje të forta të njëkahëshme me M3.
Koeficienti i korrelacionit midis REPO-ve korrik 2014 dhe janar 2016 dhe normës së inflacionit mesatar vjetor për të njëjtën periudhë është -0401.
Grafiku Nr. 1 Dinamika e normës mesatare të inflacionit dhe REPO-ve
Në një ekonomi normale, me efekt të plotë transmisioni kjo lidhje duhet të ishte shumë e fortë. Në Shqipëri nuk është e fortë sepse ekzistojnë me një ndikim shumë të ndjeshëm në treg, dy valutat e tjera, euro dhe dollari. Në këtë mënyrë leku futet me to në konkurrencë të pa drejtë sepse norma bazë e tij është shumë herë më e lartë se norma bazë e euros dhe dollarit që tentojnë në zero. Lidhja me kah të kundërt është reflektuar edhe me lidhjen e normës mesatare të inflacionit me agregatët monetarë të dhënë në lidhjen korelative të e mësipërme.
-vijon nesër-
