Niazi JAHO, konstitucionalist / Historiku i kompromiseve politike

484
Sigal

Ka kompromise partiake që duhen mbështetur dhe inkurajuar. Por ka edhe kompromise me të cilat nuk duhet të pajtohemi, madje duhet reaguar

Ka kompromise partiake që duhen mbështetur dhe inkurajuar. Kjo ndodh kur ato janë në përputhje me kushtetutën dhe ligjet në fuqi. Por ka edhe kompromise me të cilat nuk duhet të pajtohemi, madje duhet reaguar. Kjo ndodh kur ato nuk janë në përputhje me Kushtetutën dhe ligjet përkatëse. E shikoj të nevojshme të ndalem në këto të fundit, sepse në këtë apo atë masë ato shoqërohen me pasoja të dëmshme. Duke e trajtuar problemin në mënyrë kronologjike rezulton:

1- Kushtetuta, që u miratua në nëntor të vitit 1998, sanksionoi edhe nenin 154, ku bëhej fjalë për përbërjen dhe mënyrën e zgjedhjes të anëtarëve të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ). Konkretisht: Dy anëtarë zgjidheshin nga Kuvendi, dy nga Presidenti i Republikës dhe tre nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë (KLD). Përmbajtja e këtij neni u pasqyrua edhe në kodin zgjedhor që u miratua në vitin 2000. Në vitin 2002, opozita e atëhershme kundërshtoi procedurën e zgjedhjes të anëtarëve të KQZ-së me pretendimin se kjo mënyrë zgjedhjeje ishte në favor të mazhorancës. Për kapërcimin e këtij ngërçi bllokues në nenin 22 të kodit zgjedhor të vitit 2003 u ndryshua procedura e zgjedhjes të anëtarëve të KQZ-së. Presidenti i Republikës dhe KLD-ja duhet të mbështeteshin dhe të kishin parasysh propozimet e partive politike përkatëse. Synimi i këtij ndryshimi ishte balancimi relativ politik i përbërjes së KQZ-së. Kjo procedure në fakt, ashtu siç theksohej edhe në raportet e OSBE- ODHIR, e kthente Presidentin dhe KLD në “vulosës” së propozimeve partiake. Para dhe pas këtij ndryshimi reagime, por ato nuk u përfillën. Duke filluar nga viti 2004 (në rekomandimet e përbashkëta të OSBE-ODHIR Komisionit të Venecias) si dhe në raportet e OSBE-ODHIR 2005-2007, të hiqej vëmendja se kjo procedure duhej të rishikohej sepse binte ndesh me nenin 154 të Kushtetutës Por ato nuk u morën parasysh. Në dhjetor të vitit 2008, që u miratua Kodi i ri Zgjedhor, dhe që neni 154 ishte shfuqizuar anëtarët e KQZ-së do të zgjidheshin vetëm nga Kuvendi Kjo u bë për të konsoliduar më mirë balancën politike të KQZ-së, që si rrjedhim nënkuptonte edhe ndikimin ndaj tij sipas linjave partiake. Efektet e këtij ndryshimi mendoj se u ndjenë në mënyrë evidente në dy zgjedhjet e fundit.

2- Në kodin zgjedhor të vitit 2003, u miratua dispozita që përcaktonte procedurën e zgjedhjes të Kolegjit Zgjedhor të Gjykatës të Apelit Tiranë (neni 163 i kodit të atëhershëm dhe neni 146 i kodit në fuqi). Sipas dispozitave të mësipërme Kolegji Zgjedhor prej tetë vetash, zgjidhej me short nga gjyqtarët e tjerë. Neni 163 i kodit të mëparshëm, ashtu si dhe neni 146 i kodit në fuqi, u jepnin të drejtë dy partive parlamentare më të mëdha të mazhorancës dhe dy partive parlamentare të opozitës, që të përjashtonin nga një gjyqtarë që rezultonte fitues nga shorti pa paraqitur asnjë arsye përse kërkohej ky përjashtim. Reagimet në atë kohë evidentonin faktin, se kjo procedure cenonte pavarësinë e gjyqësorit, ndërsa nga KLD-ja që ishte dhe është “qeveria e gjyqësorit nuk u dëgjua asnjë kontestim, megjithëse zgjedhja e kolegjit bëhej nën drejtimin e tij. Në ato kohë u tha se kjo bëhej për të rritur besimin partiak, në fakt ky ishte një tjetër kompromis në dëm të parimit kushtetues që përmendëm më lart’ Vërejtjet e paraqitura në këtë drejtim nga OSBE-ODHIR, dhe Komisioni i Venecias në raportet 2004-2007 nuk u morën parasysh. Ndoshta kjo është dhe arsyeja që në raportin e OSBE-ODHIR të vitit 2009, në një nga rekomandimet ne mënyrë kategorike thuhet: Të hiqet kjo dispozitë. 3. Si në kodin zgjedhor të vitit 2003 dhe në kodin në fuqi, gjyqtarëve të kolegjit zgjedhor u garantohet një mbrojtje e veçantë, jo në aspektin e jetës apo paprekshmërisë së tyre, në ndalesën ligjore që ndaj anëtarëve të kësaj gjykate gjatë periudhës për të cilën është krijuar kolegji nuk duhej të merrej asnjë masë disiplinore. Në atë kohë edhe për këtë çështje pati disa reagime, sepse kjo dispozitë binte ndesh me parimin kushtetues të barazisë para ligjit (neni 18). KLD-ja edhe në këtë rast nuk dimë të jetë prononcuar.

4. Në vitin 2004, sidomos mes dy partive politike më të mëdha lindi përsëri konflikti lidhur me balancimin politik të KQZ-së. “Për ta” ekuilibruar këtë, u tentua të jepte dorëheqjen ndonjë nga anëtarët e KQZ-së. Kjo nuk u arrit. Për kapërcimin e këtij ngërçi u arrit kompromisi, që binte ndesh me kushtetutën dhe me vetë kodin zgjedhor. U vendos që t’i ndërpritej mandati para kohe një anëtari të KQZ-së. Meqë një veprim i tille ishte flagrant në gazetën “Panorama” botova shkrimin: “Një precedent me pasoja të dëmshme”. Po në këtë gazetë dikush që trajtonte këtë çështje më kritikonte se këtë problem unë e kisha vlerësuar në mënyrë të ngushtë, se nuk kisha pasur parasysh kryesoren, dobinë e kësaj marrëveshje që zhbllokoi situatën. Përgjigja ime ishte korrekte dhe e shkurtër: “Më hoqët mundësinë të polemizojë sepse ju çështjen e trajtoni politikisht ndërsa unë juridikisht”.

5. Në kodet zgjedhore të periudhës 2000 – dhjetor 2008 një kapitull të veçantë “për referendumet”. Në fakt ky kapitull edhe pse është në fuqi nuk është përfshirë në kodin e vitit 2008. Në vitin 2004, OSBE-ODHIR dhe Komisioni i Venecias kanë rekomanduar të rishikohen thuajse të gjitha dispozitat e këtij kapitulli (për dy nene vërejtjet janë të natyrës kushtetuese). Në fakt asnjë nga këto dispozita nuk është rishikuar. Siç duket ajo që u ka interesuar më pak, dy partive më të mëdha është organizimi i referendumeve të përgjithshme apo lokale. Do të ishte absurde të pretendohej se në këto12 vitet e fundit nuk ka qenë e nevojshme të zhvillohej asnjë referendum i tillë.

6. Në vitin 2007, me konsensusin e gjerë parlamentar të dy partitë më të mëdha parlamentare ranë dakord të kënaqnin dy partitë e vogla parlamentare, me qëllim që edhe ata të kishin një anëtar në KQZ. Për këtë, u pa me vend që të ndërhyhej në kushtetutë, në nenin 154 të saj (tani i shfuqizuar). Numri i anëtarëve të KQZ-së, nga shtatë që ishte u rrit në nëntë. Në atë kohë botova shkrimin: “KQZ: 7-ta u bë 9-të”. Flitet dhe bëhen deklarata për të qenë tepër të matur në ndryshimet kushtetuese, por siç del nga shembulli i mësipërm, interesat e ngushtë konjukturale partiake “justifikojnë” edhe ndërhyrjet e rëndomta.

7. Në 21 prill 2008, me një nxitim të paparë brenda pak orëve dhe në ambiente të mbyllura, që përjashtonin çdo lloj transparence, u ndërhy në 11 nene të kushtetutës (64, 65, 67, 68, 87, 88, 104, 105, 149, 153 dhe 154). Partitë e vogla u mënjanuan. Publikut të gjerë i mungonte informacioni. Pati disa reagime, por ato nuk u përfillën. Projekt amendamentet u miratuan. Kuvendi nuk shfrytëzoi të drejtën që ato të dërgoheshin për vlerësim edhe në referendum. Për shkak të mosplotësimit të kuorimit (1/5 së deputetëve) nuk u arrit që projekt amendamentet kushtetuese t’i nënshtroheshin referendumit (këtë të drejtë e garanton neni 177 i kushtetutës). Në këtë drejtim, siç dihet nuk pati sukses as nisma e lëvizjes “për mbrojtjen e kushtetutës” që synonte organizimin e një referendum1′ Gjykata Kushtetuese u shpreh se organizimi i referendumit për çështje kushtetuese duhet të jetë në përputhje me nenin 177 të kushtetutës. Pas kësaj në shtypin e përditshëm dhe në disa emisione televizive u bënë kritika për nenet e ndryshuara, sidomos për ato që kishin të bënin me zgjedhjen e presidentit dhe mocionet e besimit dhe mosbesimit. Por pati edhe nga ata që i konsideruan të drejta dhe të nevojshme këto ndryshime. Lidhur me ndryshimet kushtetuese të 21 prill 2008 si dhe për disa çështje të tjera paraqet interes libri i profesor Luan Omarit “Ndarja e pushteteve dhe pavarësia e instiucioneve kushtetuese” botim i vitit 2011.

8.  Në dhjetor të vitit 2008 siç u përmend më lart u miratua kodi zgjedhor që është në fuqi. Sipas nenit 67 të këtij kodi, kryetarëve të partive politike u është dhënë e drejta që kandidaturën e tyre ta paraqesin në një apo më shumë zona zgjedhore. Ky është një privilegj që bie ndesh me nenin 18 të kushtetutës. Pas afro një viti (në vitin 2009) OSBE-ODHIR, bën vërejtje për këtë dispozitë.

Sipas njoftimeve në media, përfaqësues të opozitës janë shprehur për nevojën e ndryshimeve në kushtetutë dhe në veçanti për rishikimin e nenit 87, ku bëhet fjalë për zgjedhjen e Presidentit të Republikës. Menjëherë pas kësaj (gjithmonë sipas njoftimeve të shtypit) përfaqësues të maxhorancës janë shprehur kundër ndryshimeve kushtetuese.

Duke pasur parasysh faktin se Kushtetuta nuk është monopol i asnjë partie, pavarësisht se ajo miratohet në Kuvend dhe ndryshohet po nga Kuvendi, publiku i gjerë mendoj se ka të drejtë të njihet si me argumentet e njërës palë ashtu dhe me ato të palës tjetër. Praktika e akuzave të ndërsjella aq më tepër kur kemi të bëjmë me çështje ligjore dhe kushtetuese, mendoj se nuk do të kontribuonte në nxitjen dhe inkurajimin e debatit konstruktiv dhe gjithëpërfshirës.

Është e drejtë e gjithsecilit të shprehet ashtu siç ai mendon. Mendimi i kundërt duhet respektuar edhe kur mund të mos jesh dakord me të. E rëndësishme është të paraqiten argumente pa paragjykime dhe pa politizimin e problemit.