1.
Ugo Ojetti, L’Albania, a cura di Olimpia Gargano, Milano, Ledizioni, 2017.
Ky është prezantimi italisht i botimit për Shqipërinë nga studiuesja italiane Dr Olimpia Gargano, më shkruan :ky libër i shkruar në vitin 1902 nga Ugo Ojetti është publikuar për herë të parë në një botim të ri, me prezantimin dhe komentim tim, ajo përmban edhe hartën origjinale “Shqipëria së Madhe” në vitin 1902. Ugo Ojetti lindur në Romë, 15 korrik, 1871 – vdekur në Firenze, 1 janar, 1946 ka të mbledhura në këtë libër përshtypjet e vizitës së tij në Shqipëri, përfunduar në verën e vitit 1901 si një korrespondent për Corriere della Sera. Botuar në Torino në vitin 1902, është paraqitur këtu për herë të parë në një botim të ri, të shoqëruar me shënime që kanë bërë të njohur apo kanë mundur të rizbulojnë një nga librat më të mirë të udhëtimit të autorëve italianët në Shqipëri. Vëllimi përfshin riprodhim të hartës origjinale “Shqipëria e Madhe”.
2.
Dr Olimpia Gargano në prezantimin që bën për lexuesin italian shkruan: “Më 1 korrik 1901, Ugo Ojetti hyri në Brindisi për t’iu drejtuar Prevezës, ndalesa e parë e udhëtimit të tij në Shqipëri si një korrespondent për “Corriere della Sera”. Fryti i kësaj përvoje, një stine vere, kaluar në mes njerëzve dhe tokave shqiptare është libri që kemi në duart tona, një seri udhëtimesh në një vend me të cilin ne jemi të bashkuar nga i njëjti det Gazetari, shkrimtari dhe kritiku i artit, në më pak se tridhjetë vjet Ugo Ojetti, tashmë ishte i famshëm si autor i romaneve. Pastërtia e stilit të tij të gjallë, të detajuar dhe paraqitja e gjendjes reale u bë një shembulli i prozës së artit në dekadat e para të shekullit të njëzetë në artikuj letrare, me tema kulturore, që janë botuar. Libri i tij i parë i udhëtimit, në Amerika fitimtare (1899), ka mbledhur raportet e postuar nga Shtetet e Bashkuara. E dyta ishte pikërisht Shqipëria, botuar në vitin 1902. Në ato vite, shkruan studiuesja italiane Dr O. Gargano, Adriatiku lindor ishte në optikën e politikës së jashtme italiane. Brigjet që dukeshin në anën e kundërt të kanalit të Otrantos konsideroheshin si burime ekonomike dhe tregtare madje edhe si koloni të reja të mundshme jashtë shtetit. Këto Projekte morën formë, megjithatë në rrugë të pasigurt, në pranverën e vitit 1939, kur pas pushtimi fashist, mbreti i Italisë, Vittorio Emanuele III ka shtuar në kurorën e tij si Perandori i Etiopisë, edhe titullin e mbretit të Shqipërisë.
Në nivel shkencor, letrar, ne duhet të kujtojmë faktin, se Italia ka iu përkushtua këtij vendi, kunadhe vlera e të cilit është ende e njohur vetëm për lexuesit e specializuar. Për të qenë më preciz me lexuesin dhe veten po kujtoj disa emra, mos harrojmë monografitë e vlefshme nga Arturo GALANTI “Shqipëri. Lajme gjeografike, etnografike dhe historike” (vitit 1901), “Studimet e natyrore-etnografike” e Antonio Baldacci (Albania, 1929), “Gërmimet arkeologjike” e Luigi Maria Ugolini, “Ese” dhe “Hetimet gazetareske” të Vico Mantegazza. Deri më tani, më i njohur për punën e përgjithshme ishte: “Shqipëria, një dhe një mijë” (1939) e Indro Montanellit, i lindur edhe nga një seri e çështjesh që punonte aso kohe për “Corriere della Sera”. Montanelli arriti të atin, Sextilius, i cili ishte tashmë në vend, si përgjegjës për organizimin kulturor italian. Tani ky botim i ri i librit nga Ugo Ojetti hedh dritë mbi një tjetër kontribut të rëndësishëm në zbulimin e Shqipërisë dhe Evropës në shekullin e fundit.
“Kam vizituar vende janë nënshtruar një vizion të dyfishtë: nëse nga kronikani i vëmendshëm Ojetti paraqitja e të dhënave është aktuale, nga ajo që do të ishte për një lexues i pasionuar, proza e tij është e mbushur me citate të drejtave të autorit, në një lojë intertekstuale, i cili krijon efektin e një vendi në antologji, ku literatura e dhënë ka imazhe të hapura një hapësirë në të cilën një ndërmjetës luan hendekun midis të dhënave reale – për natyrën e saj të kufizuar dhe pa pagueshme – dhe një të kaluar legjendare, nëse jo mitike.” Dhe më tej: “Referencat e tij shkojnë nga bota e lashtë (në vendin e parë, Virgjili) me Dante, Viktor Hugo, dhe natyrisht Bajron, i cili përshkroi i Shqipërinë me vargje, që kanë skalitur karakterin e shqiptarit si të pashlyeshëm në imagjinatën evropiane. Edhe para se të zbarkonin nga anija, shkrimtari-udhëtar gjen në kujtesën e tij jehonën e atyre vendeve që dalin në dritë sedeftë agimit dhe kënga e dytë e Childe Harold-it është udhëzues i përsosur nga këtu për drejt Dodonës së Janinës”. Nëse Bajroni kishte gjetur shqiptarët me fustanella si malësorët skocezë të fëmijërisë së tij, Ojetti i sheh ato si një zviceranë që nuk janë korruptuar ende nga progresi, karaktere e një albumi direkt që ishte një strehë për artistët. Në vend të kësaj, porte midis “malet blu të Hotit, Kastrati, e Pulati kurorëzuar me re, legjendarë për arrogancën e ashpër të banorëve “, shënon hyrjen pë në mbretërimit e paepur” të ligjit të maleve, i cili është “kodi i së drejtës zakonore, që për shekuj me radhë e ka përshkuar fenomeni i gjakmarrjes”. Në Durrës atyre u kujtohen fjalët e Marcus Tullius Cicero, që në shek e Parë vv 58. C. Ai u tërhoq në ekzil vullnetar: “Unë kam ardhur në Dyrrachium, qyteti i lirë, e i këndshëm…Dashuria për kulturën klasike e ka udhëhequr atë për të parashikuar në faqet e saj Ajo që do të vijë m të vërtetë në shek XX, kur arkeologjia italiane rishfaqet mbetet në Bouthroton. Ndër figurat më të njohura në historinë e Shqipërisë nuk është Aliut të frikshëm të Tepelenës, Ojetti ngjall këtë portret përmes tablosë së vargjeve që i kishte kushtuar Viktor Hugoi. Të emëruarit Pasha të Janinës në kohën e Perandorisë Osmane, Ali. Ka ushtruar pushtetin e tij gjithnjë të pavarur dhe despotik, taktisien i aftë, ai luante me orbitën politike franceze dhe britanike, në përputhje me lehtësinë e momentit. Gjykata i tij e Janinës ishte një destinacion për diplomatë, arkitektë, shkrimtarë dhe udhëtarët nga e gjithë Evropa. “Engjëlli i vdekjes”, “gjeniu i errësirës”, “despot i Epirit”, “njeri lufte dhe krimesh “, këto janë disa nga epitetet e që Ali Tepelenës i janë dhënë nga shkrimtarë si; Alexandre Dumas së pari, i cili e kishte bërë antagonist hero tek “Lindore” për shkëlqimin, e zymtë dhe piktoresk të mjaftueshëm për të siguruar një vlerësim të lartë miratues. Në pallatin e tij ka qenë i gjykuar për shkathtësi diplomatike ose sharlatan i momentit, që pas disa përpjekjeve të pasuksesshme për të gjetur gurin filozofik e kishte pësuar duke shkuar madje drejt vdekjes. Nga kujtimet e Ojetti dalin edhe emrat, të gjitha italianë, të dy artistëve kryesorë ndërtues të pallatet e pashallarëve, dmth, të Neapolitanit dhe sicilianit Carretto Del Santo Monteleone. Syri i raportuesit identifikon situatat si pasqyra të pasura të letërsisë, udhëtimit, dhe vizitorëve të tjerë të huaj. Ne mësojmë se kalaja nëntokësore e Janinës u kthye në burg, i vërtetë ishte edhe ferri i qindra të dënuarve, të cilit nga dënimi iu kishte fshirë të gjitha gjurmët e njerëzimit. Ata mbetën të grumbulluar në errësirë, duke pritur për një gjykim që nëse ndonjëherë do të mund të lëshohej pas dekadash,. Ugo Ojetti mbërriti në Shqipëri në të njëjtin vit në të cilin piktorja, shkrimtarja dhe etnografia londineze Mary Edith Durham filloi kërkimin që do ta kishte bërë atë një nga autorët më të rëndësishme në letërsinë e udhëtimit në Ballkan. Pyes veten, nëse e ato duke udhëtuar nëpër këto shtigje sigurisht, që secili ka lënë dëshmi të vlefshme për ata që duan të lëvizin në zbulimin e këtij rripi ende enigmatik të Lindjes më afër shtëpisë, përfundon parathënien e saj studiuesja italiane Dr. Olimpia Gargano.
3.
Dr Olimpia Gargano, mëson gjuhët italiane dhe latine në shkollë të mesme Angelico Aprosio të Ventimiglia. përkthyese letrare; nga gjuhët anglisht, frëngjisht, gjermanisht, mban një doktoraturë në Letërsi Krahasuese në Université Nicës Sophia Antipolis dhe Universitetit të Napolit L’Orientale. Hulumtimi i saj fokusohet në analizën e imazhit të Shqipërisë në letërsinë moderne dhe bashkëkohore, me vëmendje të veçantë në veprat e Mary Edith Durham, Alexandre Degrandi, Ugo Ojetti. Ndër botimet e saj më të fundit në gjuhën italiane, janë përkthimi dhe redaktimi i botimit të Mary Edith Durham,. “Zbulimi i Evropës Shqipërisë në fillim të shekullit të njëzetë”, botuar në Leçe, nga Besa në vitin 2016.
