Dorëshkrimet e Stavri Kristos: Si më caktoi Nexhime, gazetar në Radio Moska dhe ndihma e Gogo Nushit

647
Sigal

Dorëshkrimet e gazetarit Stavri Kristo:

  • Thirrja urgjente e Nexhmije Hoxhës për t’u paraqitur në Tiranë
  • Nexhmija ishte në Kongresin e Miqësisë Shqipëri-BS, ndaj u takova me shokun Vandush Vinçani
  • -Urdhëri: Do shkosh me punë në redaksinë e gjuhës shqipe të Radio Moskës
  • -Nexhmije Hoxha: Këshilltari i Ambasadës Sovjetike, ka shfaqur dëshirën të të takojë, por jo me këtë xhaketë
  • – Gogo Nushi (atëhere Ministër i Tregtisë) mori urdhër  të më japë autorizim për veshmbajthje
  • – Drejt BRSS me vaporin “Transilvania”, si një pallat madhështor që llamburiste
  • -Si  iu vërsulën studentët shqiptarë bukës së bardhë, që po i tërhiqte si me magnet
  • -Në një tavolinë me kompozitorin e ri Tish Daija

Albert Z. ZHOLI

Dorëshkrimet  e ish gazetarit të redaksinë së gjuhës shqipe të Radio Moskës Stavri Kristo, janë tejet mbresëlënëse. Ishin vitet 1950. Bota ishte ndarë në dy kampe Socialist dhe atë Kapitalist. Flitet për periudhën e viteve të para pas LDB kur marrëdhëniet e Shqipërisë më ish-BS ishin në kulmin e tyre. Kur i lexon sot këto kujtime nuk mund të besohen se si ishte jeta e shqiptarëve dhe mënyra e perceptimit të shoqërisë mes vajzave dhe djemve. Të rritur në një shoqëri të mbyllur, kur ende nuk njiheshin mbrëmjet e vallëzimit në shkolla apo Opera, jeta e rinisë ruse ishte krejt tjetër. Por edhe vetë mirëqënia në ish-BS nuk mund të krahasohej me Shqipërinë e varfër. Këto dorëshkrime të sinqerta përcjellin te lexuesi varfërimë e shqiptarëve në ato vite, por edhe fsnikërinë e të rinjve shqiptarë dhe dëshirën e tyre për të mësuar.

Kthim në vite

Gjithmonë e më shpesh them me vete se ato tetë vjetët e qëndrimit tim në Bashkimin Sovjetik kanë qenë për mua si vizita e doktor Faustit të Gëtes në kantierin ku ngrihej diga për të mbrojtur tokat e Vendeve të Ulëta nga uji i detit: “O çast ndalu, ti je i mrekullueshëm!” i tha ai skenës së punës krijuese, duke gjetur atje kuptimin e vetë jetës… Atje, pra, në vendin e sovjetëve, mësova se jeta merr vlerat e saj të vërteta në aliazh me punën, krijimtarinë dhe se gjithë historia njerëzore, qytetërimi, krijimi i kulturës, artit, teknologjisë së lartë, s’janë veçse frut i përpjekjeve të njeriut për t’u larguar nga bota shtazore me punë dhe nëpërmjet saj. Kësisoj, duke e parë punën si burimin e vetëm të të mirave materiale dhe shpirtërore, m’u bë zakon ta kem atë si qëllimin kryesor në jetë, t’i falem asaj, si Zotit: Nder e lavdi Ty, o krijuese e njeriut dhe qytetërimit njerëzor! E, njëkohësisht, atje u ndërgjegjësova se jeta është e papërsëritshme dhe e patjetërsueshme, se vlerësimi dhe mbrojtja e saj janë virtyti më i lartë njerëzor, ndërsa mospërfillja dhe nëpërkëmbja e saj (tëndes apo të tjetrit), përbëjnë krimin më të shëmtuar… Motivet e këngës ruse: “Ja lublju tebja zhiznjë, i dumaju shto eto vzaimna” (të dua ty, o jetë, dhe mendoj se kjo është e ndërsjelltë), që këndohej asokohe kudo, më tingëllojnë shpesh në veshë edhe sot e kësaj dite…Së dyti, atje, në Rusinë Sovjetike, u binda se neve, “njerëzve të qytetëruar”, në rrugën “nga shpellat në pallate” na ka mbetur ende brenda vetes shumë kafshëri, që shfaqet në formën e injorancës, prepotencës, urrejtjes, hakmarrjes dhe, në radhë të parë, në format e ndryshme të zhvatjes, shfrytëzimit të njeriut nga njeriu… Jo rrallë, ajo shfaqet në forma aq të egra, sa më vjen të bërtas: “O njerëz, çlirohuni nga kafshëria! Pa zhdukur mbeturinat e jetës shtazarake në shpirtin dhe në mendjen tonë, duke filluar secili nga vetja, as që mund të bëhet fjalë për shoqëri njerëzore të mirëfilltë, ku të punohet në përputhje me ligjet e së bukurës, ku të sundojë drejtësia, liria, barazia… Së treti, atje, në vendin e sovjetëve, zbrita nga “retë”, ku më kishin ngjitur flatrat idealiste të “ekzaltimit revolucionar” dhe qëndrova “me të dyja këmbët në tokë”: Mësova të vërtetën e madhe se të gjitha marrëdhëniet njerëzore, sidomos ato të sferës së prodhimit dhe, aq më tepër, të shpërndarjes së të mirave materiale, kanë “gur themeli” interesat materiale dhe shpirtërore të secilit dhe se cilësia e marrëdhënieve tona është në raport të drejtë me respektimin, harmonizimin dhe balancimin e këtyre interesave, me atë ç’i japim dhe i marrim njëri-tjetrit në të gjitha fushat e jetës… Shkurt: Atje, mësova ta shikoja botën realisht, si materialist… Nxitur nga kjo, atje, në Rusinë Sovjetike, hoqa dorë përfundimisht nga parimi egoist-idealist “secili për vete, një Zot për të gjithë” dhe bëra timin parimin: “Të gjithë për një, një për të gjithë”. Rrjedhimisht, mësova të vlerësoj kolektivitetin dhe çdo parim që i bashkon dhe nuk i ndan njerëzit në kasta dhe klasa… Atje, pra, u bëra komunar. Dhe tani, nga thellësia e shpirtit, dua të thërras: “O njerëz, që doni jetën, punën, lirinë, bashkohuni në luftën kundër kafshërisë dhe ligjeve të xhunglës”…

 Thirrja urgjente e Nexhmije Hoxhës për t’u paraqitur në Tiranë

 

Nuk kisha mbushur as javën në fshat ku kisha shkuar me pushime, kur më thërresin urgjentisht në Përmet, në Komitetin e Partisë të Rrethit. Bashkëfshatari im, Spiro Jani, asokohe sekretar i këtij komiteti për propagandën dhe edukimin, më thotë se më kërkonin urgjentisht në Komitetin Qendror të PPSH-së në Tiranë, ku duhet të takoja personalisht Nexhmije Hoxhën ose zëvendësin e saj, Vandush Vinçani. Kaq. E vështrova Spiron gjatë në sy: Ç’është zëri, demede?! Ai buzëqeshi. “Besa s’di gjë, tha pastaj, por për mirë është, o derëbardhë, për mirë. Shoqja Nexhmije të do dhe të vlerëson shumë ty, vazhdoi ai. Ja, para ca kohësh lavdëroi shkrimet e tua të fundit që u botuan në “Zëri”, edhe në një mbledhje me ne, sekretarët. Më bëhet qejfi shumë, tha ai, po ku të gjejmë ndonjë makinë që të nisesh sa më parë”. Ngriti receptorin e telefonit dhe se me kë bisedoi. “Paske fat, o Stavro. Qenka ende këtu makina e shtypit…”.

Me të lënë pas urën e Përmetit, Gazi-69 filloi të fluturonte. Arritëm në Tiranë brenda orarit zyrtar, një orë para se të mbylleshin zyrat. Shkova sakaq ku më kishin kërkuar. Dezhurni më tha se shoqja Nexhmije ishte në Kongres (ato ditë zhvillonte punimet Kongresi i Shoqatës së Miqësisë Shqipëri-BS), por po të doja, më lidhte me shokun Vandush. Ai më priti e më uli përballë. “Shoqja Nexhmije kishte dëshirë të të njoftonte vetë, filloi ai, por meqë ndodhi kështu, po ta jap sihariqin unë: Është vendosur të shkosh me punë në redaksinë e gjuhës shqipe të Radio Moskës. Kandidatura jote rezultoi më e mira… Dakord?”, buzëqeshi. Ndjeva se po më mbusheshin sytë me lot të nxehtë gëzimi… “Janë porositur shokët e Ministrisë së Jashtme që të nxjerrin pasaportën dhe ta dërgojnë për vizë në Ambasadën Sovjetike. Dakord? Hajde, pra, të vaftë mbarë!”, më uroi ai dhe, duke kapur me të dy duart këmbën e paralizuar nga plumbi gjatë luftës, u ngrit. Më përqafoi dhe e përqafova…Pas ca javësh, më thërret përsëri Nexhmije Hoxha. “Këshilltari i Ambasadës Sovjetike, më thotë, ka shfaqur dëshirën të të takojë dhe të pret në orën kaq e aq në filan ditë (datën dhe orën nuk e mbaj mend)…. Po shiko, vishu një çikë, më tha ajo duke më parë nga koka te këmbët. Me këtë xhaketë do të shkosh? Si e vjetër më duket, shumë… Ik te shoku Gogo (atëhere Ministër i Tregtisë) dhe thuaji nga ana ime të të japë nje autorizim për veshmbajthje, si të gjithëve që dalin jashtë shtetit…”. Në Ambasadën Sovjetike më pritën shumë mirë. Më gostitën me çaj, pasta, reçel dhe, kur u ndamë, vetë këshilltari më dha pasaportën dhe më uroi rrugë e punë të mbarë… Do të nisesha sapo të qepja kostumin dhe një pallto të madhe, stofin e të cilave e bleva me autorizim, duke marrë paradhënie, në dyqanin e funksionarëve. Tani duhej prerë bileta për t’u nisur me vaporin e pasagjerëve Transilvania…

Me vaporin “Transilvania”

Me t’u shkëputur nga Nëna dhe nga ata që më shoqëruan deri brenda në port, shpejtova hapin dhe fillova të kërkoja me sy vaporin “Transilvania”, ashtu si e kisha përfytyruar, si një pallat madhështor që llamburiste mbi ujë… Mirëpo në mjegullën e dendur të asaj mbrëmjeje po shikoja në mol vetëm nja tri a katër drita që krijonin ca si rrathë të zbehtë në bordin gri në të bardhë dhe dridheshin, sikur vinin nga ndonjë botë surreale, e ftohtë dhe e largët… Në njërin prej këtyre rrathëve shkëlqenin paksa më fort parmakët e kromuar të shkallëve metalike. Shpejt, drejt tyre! Sapo kisha hedhur këmbën në shkallën e parë, dëgjoj që lart, nga bordi, zërin e indinjuar të Filomenës:

– Stavro, po ç’u bëre, more djalë?!

U ngjita me një buzëqeshje fajtori dhe qëndrova para saj “gatitu”… Ajo hoqi njërën dorë nga parmaku ku ishte mbështetur dhe vazhdoi me të njëjtin ton:

– Shko shpejt e regjistrohu, të të caktojnë kabinën, apo ke ndërmend të flesh në holl?

Vazhdova të ecja drejt korridorit të gjatë, të shtruar me një tapet jeshil me bordura të kuqe, që përfundonte te një derë e madhe prej xhami…

– Prit, more djalë, prit, pa do të shkojmë edhe atje, mos ki merak, – tha Filomena, duke zbutur zërin… Ç’të ishte atje vallë? Buzëqeshja e saj enigmatike ma shtoi më shumë se fjalët kureshtjen për derën e madhe prej xhami, por Filomena nuk më la shteg ta pyesja:

– Ja, te kjo dera këtu bëhet regjistrimi. Ku e ke pasaportën dhe biletën?

Të them të drejtën, këta dy muajt e fundit, Filomena, me të cilën po shkonim së bashku në Radio Moska, më ishte bërë si kujdestare, tutore e vërtetë. Dhe më kishte ndihmuar mjaft. Bashkë shkuam për të nxjerrë pasaportat, bashkë në Ambasadë për vizat… Kjo, për arsye se ajo kishte qenë edhe një herë tjetër në Bashkimin Sovjetik, kishte mbaruar atje shkollën e Komsomolit (rinisë komuniste) dhe e fliste rusishten më lirshëm se unë. Për inerci, këtë rol ajo po vazhdonte ta luante edhe tani, gjatë këtij udhëtimi.

– Trokit, pra! Unë po të pres këtu… – tha ajo.

Nuk më bënë asnjë regjistrim… Një nëpunës, i veshur me një kostum gjysëm civil, gjysmë ushtarak, më mori pasaportën, e vendosi në një kanistër katrore mbi tavolinën e tij dhe i bëri shenjë me mjekër një djaloshi që të dilte me mua, me sa dukej, për të më treguar kabinën… Djaloshi përpara, unë pas, ndoqëm edhe pak korridorin e gjatë, pastaj u kthyem majtas dhe ndaluam te një “shesh” trekëndësh, rreth të cilit ishin rreshtuar kabinat. Djaloshi qëndroi te dera e tretë dhe e hapi, dera ishte mbyllur me çelës nga jashtë. Dhoma, në mund ta quajmë kështu, ishte një “e ndarë e ngushtë” me “mure” pupuliti, që më kujtoi sakaq kumacin e pulave në fshat… Kishte një krevat marinarësh me dy kate, një lavaman shumë të vogël, ndanë të cilit ishin varur dy peshqirë dhe përsipër, një pasqyrë. Ngjitur fare me “murin” e dritares rrumbullake ishte një dollap i vogël, kapaku i të cilit mund të përdorej edhe si tavolinë… Djaloshi më në fund ma dha çelësin mua, duke bërë shenjë me gishtin tregues të dorës së djathtë se do të isha vetëm… Buzëqeshi dhe u largua. Unë lashë valixhen në këmbët e krevatit dhe u ktheva te Filomena që po më priste atje, te korridori i gjerë, i shtruar me tapet jeshil dhe bordura të kuqe anash, përballë derës së madhe me xhama, prapa të cilave llamburisnin ca shandanë të mëdhenj… Filomena kësaj radhe më shpjegoi se atje, prapa saj, ishte salla e restorantit, një sallë luksoze, plot llambadarë e drita, ku shqiptarët e uritur jepnin “shfaqjen e parë” të makutërisë së tyre… – Po eja, eja të rrimë ca në holl, sa të bjerë çanga, – tha ajo buzagaz. Dhe atje më tregoi një histori, e cila duket si anekdodë, por me siguri është e vërtetë. Po jua tregoj edhe unë: Dera e restorantit të anijes hapej vetëm pasi shtroheshin tavolinat, ndërroheshin mbulesat dhe vendoseshin mbi to kriporet, shishet me vaj e me uthull dhe kanistrat me bukë të bardhë, objekti i parë që tërhiqte vështrimin e shqiptarëve, si me magji… Në ato vite, buka, si të gjitha sendet e konsumit (përfshi këtu edhe veshmbathjen), ishin me triska… Në fshatra dhe shumë qytete të vogla hahej bukë misri. Vetëm në Tiranë dhe në dy-tri qytete të tjera kishte bukë të zezë, e cila shitej me racion dhe nën një kontroll shumë të rreptë… Bukë të bardhë s’gjeje gjëkundi, sikur të vrisje dhjetë, si i thonë fjalës… Nejse, restoranti, pasi i kishtë bërë të gjitha përgatitjet, qe hapur dhe studentët shqiptarë që shkonin për të studiuar në Bullgari, Rumani dhe në Bashkimin Sovjetik, duke penguar njëri-tjetrin nga nxitimi, ishin derdhur nëpër tavolina… Sipas rregullit, duhej të uleshin, të lexonin qetësisht menunë e mbështjellë në kapakë të trashë për të zgjedhur gjellën dhe të prisnin kamerierin për të porositur. Eh, mirë, kujt i shkonte mendja te rregullat dhe menuja… Të gjithë iu vërsulën bukës së bardhë, që po i tërhiqte si me magnet. Rrëmbyen nga një fetë, të dytën, të tretën, derisa u doli fundi kanistrave… Kur erdhën kamerierët për të marrë porosinë, shqyen sytë nga habia: Si është e mundur, mos kemi harruar të vëmë bukë? Jo, kjo ishte e pamundur, kanistrat ishin plot! Ku fluturoi gjithë ajo bukë?! Duke nënqeshur me ironi, kamerierët sollën kanistra të tjera…

– Se mos ma bësh edhe ti kështu, ore! – tha Filomena buzëgaz, duke mbledhur vetullat…

Kur u futëm në restorant, ndërsa po kërkonim vend bosh, na shkuan sytë te Kaliroi, e shoqja e Skënder Hajros, që ishte në atë kohë këshilltar i parë në ambasadën tonë në Moskë. Ajo me dorën lart po na ftonte në tavolinën katërshe, ku ishte ulur së bashku me kompozitorin e ri Tish Dahija, që i kishte dalë e drejta e studimit për në Konservatorin e Moskës. U përshëndetëm. Pasi na tha se ata e kishin zgjedhur darkën, Tishi xhentil, i zgjati sakaq menunë Filomenës (lista e gjellëve ishte në rumanisht dhe në rusisht)…

– Faleminderit Tish, – tha ajo, – po edhe unë e kam bërë prej kohësh zgjedhjen time: Biftek “Transilvania”, me patate të skuqura. Ta rekomandoj edhe ty, – vazhdoi ajo, duke u drejtuar nga unë, – jam e bindur që do të të pëlqejë… Kaliroi dhe Tishi vunë buzën në gaz plot kuptim, por s’thanë gjë. Kur erdhën kamerierët, u duk qartë se edhe ata kishin porositur të njëjtën gjellë. Biftekët “Transilvania” na erdhën në ca pjata të mëdha druri, që zunë gjithë sipërfaqen e tavolinës. – Tesh edhe po të duem gja tjetër, tha Tishi në atë shkodrançen e tij melodioze, s’kena mundësi me e marr, u mbush tavolina, s’ka ma vend… A thue na e bane me qëllim rumunët? – qeshi ai…

– Hajde, Tish, se pas këtij bifteku s’të shkon mendja as për bakllava! – qeshi Filomena…

Bifteku ishte vërtet i shijshëm. Eh, si shkonte ai me bukën e bardhë! Kanë kaluar afro gjashtëdhjetë vjet dhe mua më vjen sikur e kam ende në gojë shijen e asaj buke dhe të mishit të pjekur në zgarë, ndërsa në hundë më kundërmon këndshëm aroma e tij e përzier me atë të rigonit dhe piperit të zi…

Vazhduam të hanim në heshtje.

Nesër do lexoni:

-Reshidi, djali i Haxhi Lleshit: Pse, ka çalamanë dhe lypsarë në vendin e sovjetëve?!

– Viti 1954 ka mbetur si viti i ndryshimeve të mëdha në Indokinë, si viti i fitoreve të vietnamezëve kundër kolonialistëve francezë

-Si filloi lufta e heshtur atomike mes BRSS dhe SHBA

– Rreziku i Luftës së Tretë Botërore, lufta, ku do të përdoreshin pa asnjë dyshim armët atomike u qëndronte si shpata e Damokleut popujve mbi krye…

-23 qershor, vajgurmbajtësja sovjetike “Tuajse”, u qëllua papritur nga një anije lufte tajvaneze, situatë luftarake