Tabela me temat që duhen përgatitur nga gjimnazistët për provimet e maturës
Ministria e Arsimit dhe Shkencës, ka publikuar programet orientuese për lëndën e psikologjisë dhe sociologjisë që synojnë t’u vijë në ndihmë hartuesve të provimit kombëtar të Maturës Shtetërore 2013 dhe nxënësve që i kanë zgjedhur këto dy lëndë për provime me zgjedhje. Programi orientues i Maturës Shtetërore 2013 për lëndën e psikologjisë është i ndarë në katër pjesë. Po ashtu edhe programi orientues i Maturës Shtetërore 2013 për lëndën e sociologjisë është i ndarë në katër pjesë.
Programi i Psikologjisë
Studimi i psikologjisë
Në këtë linjë, nxënësit njihen me fushën e psikologjisë dhe me zhvillimin që ajo ka pësuar; me çfarë merret psikologjia dhe këndvështrimet me të cilat ajo i sheh fenomenet psikologjike; me degëzimet e psikologjisë dhe me mënyrën se si studiuesit e psikologjisë e pasurojnë diturinë psikologjike.
Biopsikologjia
Në këtë linjë, nxënësit njihen me bazat biologjike të sjelljes njerëzore dhe me themelin kimik të saj; me mënyrën se si ne vihemi e mbahemi në kontakt me botën në të cilën jetojmë; me ndërtimin e aparatit që na ndihmon të kuptojmë botën; me rrugët që ndjekin sinjalet që prej organeve të shqisave e deri në tru; me shqisat e të parit, dëgjuarit, shijuarit, nuhatjes; me perceptimin përkatës dhe me faktorë ndërmjetës në procesin e perceptimit; me konceptet dhe teoritë mbi motivacionin; me motivet për të ngrënë, për të pirë e për të arritur sukses; me marrëdhëniet dhe hierarkinë e motiveve; me natyrën e emocioneve dhe teoritë që i shpjegojnë ato; me mënyrat e shprehjes së emocioneve; me stresin, stresorët dhe reagimin ndaj tyre; me sistemin imunitar dhe sëmundjet; me marrëdhëniet midis modeleve sjellore dhe sëmundjeve të caktuara; me mbrojtjen nga stresi dhe adoptimin e besimeve dhe të sjelljeve të shëndetshme.
| Nr. | Linja | Objektivat |
| 1 | Studimi i psikologjisë | – Të dallojë këndvështrimet e sotme të psikologëve për kuptimin e sjelljes dhe të proceseve mendore.- Të përshkruajë nënfushat kryesore të psikologjisë.
– Të tregojë veçorinë e psikologjisë në studimin e sjelljes dhe të proceseve mendore. – Të përshkruajë zhvillimin e psikologjisë si një shkencë empirike. |
| 2 | Biopsikologjia | – Të shpjegojë bashkëveprimin e trashëgimisë me mjedisin në lidhje me sjelljen.- Të analizojë rolin e biologjisë dhe të të nxënit në motivacionin dhe emocionet.
– Të përshkruajë teoritë kryesore për motivacionin. – Të analizojë aspektet fiziologjike, afektive, kognitive dhe sjellore të emocioneve. – Të shpjegojë reagimet fiziologjike dhe psikologjike ndaj stresorëve. |
| 3 | Zhvillimi | – Të përshkruajë zhvillimin si proces jetësor.- Të përshkruajë teoritë për zhvillimin njerëzor.
– Të listojë dhe të krahasojë teoritë e personalitetit. – Të shpjegojë periudhën personale të zhvillimit dhe rëndësinë që ka ajo për jetën. |
| 4 | Njohja | – Të përshkruajë kuptimin dhe parimet e të nxënit.- Të rendisë pjesët përbërëse të të mësuarit kognitiv.
– Të përshkruajë mënyrën si bëhet regjistrimi dhe përdorimi i informacionit të kujtesës. – Të përshkruajë sistemet e kujtesës afatshkurtër e afatgjatë. – Të analizojë metodat e përmirësimit të kujtesës. – Të shpjegojë strategjitë dhe pengesat për zgjidhjen e problemeve dhe marrjen e vendimeve. – Të përshkruajë natyrën e ndërgjegjes. – Të përshkruajë karakteristikat dhe teoritë e gjumit, të ëndrrave dhe të hipnozës. – Të përshkruajë drogat psikoaktive dhe rolin e tyre në psikikë. – Të përshkruajë natyrën e inteligjencës dhe si testohet ajo. |
| 5 | Variacionet mes individëve dhe grupeve | – Të përshkruajë karakteristikat dhe origjinën e sjelljes anormale.- Të rendisë metodat e përdorura për studimin e sjelljes anormale.
– Të shpjegojë kategoritë kryesore të sjelljes anormale. – Të përshkruajë metodat më të shquara për trajtimin e sjelljes anormale. – Të përshkruajë kategoritë shoqërore dhe kulturore. – Të analizojë ndikimin shoqëror dhe marrëdhëniet shoqërore. – Të dallojë sjellje të shëndetshme mendore. – Të vlerësojë rolin e psikologut dhe të psikiatrit. |
- 1. PESHA SIPAS LINJAVE
| Nr. | Linja | Pesha (në përqindje) |
| 1 | Studimi i psikologjisë | 10% |
| 2 | Biopsikologjia | 31% |
| 3 | Zhvillimi | 21% |
| 4 | Njohja | 21% |
| 5 | Variacionet mes individëve dhe grupeve | 17% |
|
Totali: |
100% | |
Programi i Sociologjisë
Programi orientues i Maturës Shtetërore për lëndën e sociologjisë synon t’u vijë në ndihmë hartuesve të provimit kombëtar të Maturës Shtetërore 2013 dhe mësuesve, të cilët i përgatisin nxënësit për provimin e kësaj lënde.
Metodat e kërkimit sociologji
| Nr. | Linja | Objektivat |
| 1 | Metodat e kërkimit sociologjik | – Të përshkruajë karakteristikat kryesore të metodave të kërkimeve sociologjike. |
– Të krahasojë përparësitë e kufizimet e një metode të kërkimit sociologjik.
– Të përshkruajë llojet kryesore të vëzhgimeve sociologjike (vëzhgim i pjesshëm dhe i përgjithshëm, vëzhgim sistematik dhe jo sistematik, vëzhgim i drejtpërdrejtë dhe jo i drejtpërdrejtë, vëzhgim pjesëmarrës dhe jopjesëmarrës) dhe procedurën e realizimit të tyre në kushtet e shoqërisë shqiptare.
– Të listojë kriteret dhe kërkesat kryesore të kampionimit sociologjik, për të realizuar praktikisht kampionime sociologjike të thjeshta.
– Të përshkruajë llojet kryesore të intervistave sociologjike (intervista e lirë, intervista e strukturuar dhe intervista gjysmë e strukturuar).
– Të shpjegojë dokumente të ndryshme zyrtare dhe vetjake në studimet sociologjike në shoqërinë shqiptare.2Kultura, individi, shoqëria- Të shpjegojë konceptin gjithëpërfshirës të kulturës.
– Të tregojë kuptimin e simbolit kulturor, funksionet kryesore të simboleve kulturore dhe veçoritë kryesore të zhvillimit të tyre.
– Të përshkruajë kuptimin e gjuhës si tërësi simbolesh kulturore.
– Të përshkruajë rolin e veçantë të gjuhës shqipe në shpjegimin e disa dukurive kulturore e gjuhësore të vendeve të tjera të Europës.
– Të shpjegojë konceptin sociologjik të normave kulturore dhe shumëllojshmërinë e tyre; të argumentojë raportet ndërmjet normave kulturore dhe normave ligjore.
– Të përcaktojë konceptin sociologjik të nënkulturës dhe të kundërkulturës.
– Të argumentojë se kultura shqiptare është mozaik nënkulturash dhe e zhvilluar në periudha të gjata kohore si kundërkulturë; argumentet t’i ilustrojë me shembuj e fakte të qëmtuara nga jeta e përditshme.
– Të dallojë vështirësitë kryesore (etnocentrizmi, ksenocentrizmi), me të cilat ndeshen njerëzit kur kalojnë nga njëri sistem kulturor tek tjetri.
– Të përshkruajë rëndësinë teorike dhe praktike të relativitetit kulturor.3Shoqërizimi- Të shpjegojë kuptimin sociologjik të shoqërizimit në formimin e personalitetit të njeriut.
– Të japë disa shpjegime kryesore sociologjike të procesit të shoqërizimit (vetja shoqërore dhe marrja e rolit të tjetrit sipas Xh. H. Mid, pikëpamja e Ç. H. Kult për shoqërinë si pasqyrë etj.)
– Të përshkruajë ndikimet e veçanta të mjediseve dhe faktorëve të ndryshëm (familja, shkollimi, grupet e vogla të shoqeve dhe shokëve më të afërt, mjetet e komunikimit masiv, opinioni publik).
– Të përshkruajë veçoritë e shoqërizimit përgjatë këtyre cikleve të jetës në shoqërinë shqiptare.4Devianca- Të përshkruajë e të arsyetojë karakterin relativ të sjelljeve deviante, faktorët dhe rrethanat social-kulturore kryesore që përcaktojnë nëse një model sjelljeje është deviant ose jo.
– Të përshkruajë pesë tipet kryesore të krimit (krimi kundër personit, krimi kundër pasurisë, krimi i urrejtjes ose i mërisë, krimi i “jakave të bardha” dhe i ashtuquajtur “krimi pa viktima”).
– Të përshkruajë shpjegimet kryesore biologjike dhe gjenetike të deviancës.
– Të shpjegojë teorinë sociologjike të kontrollit të Trevis Hirshit dhe teorinë e etiketimit të Hauërd S. Beker për shpjegimin e deviancës.
– Të shpjegojë kuptimin e deviancës parësore dhe dytësore.
– Të përshkruajë funksionet kryesore shoqërore të sjelljeve deviante (pohimi i vlerave kulturore më të rëndësishme, përcaktimi i kufijve moralë, forcimi i unitetit shoqëror, faktor i rëndësishëm ndryshimesh shoqërore).5Shtresimi gjinor dhe familja- Të përshkruajë format kryesore të shfaqjes së pabarazisë gjinore.
– Të rendisë objektivat kryesore të lëvizjeve feministe.
– Të dallojë format kryesore të martesës (endogamia dhe ekzogamia, monogamia dhe poligamia).
– Të përshkruajë funksionet shoqërore të formave kryesore të martesës.
– Të rendisë pikëpamjet kryesore për dilemën bashkëkohore: martesë apo bashkëjetesë.
– Të rendisë format kryesore të familjes.
– Të shpjegojë funksionet kryesore të familjes (shoqërizimi, rregullimi i marrëdhënieve seksuale, riprodhimi dhe nxitja emocionale e përkrahja ekonomike).
– Të interpretojë dukurinë e divorcit dhe rrjedhojat shoqërore e psikokulturore të saj.
– Të përshkruajë veçoritë e divorcit, interpretimet sociologjike të tij dhe faktorët që e nxisin atë.6Raca dhe etniciteti- Të shpjegojë kuptimin sociologjik të konceptit racë, etnicitet, pakicë kombëtare dhe pakicë etnike.
– Të tregojë ç’janë paragjykimet dhe diskriminimet.
– Të analizojë katër format kryesore të marrëdhënieve ndërmjet shumicës dhe pakicave etnike në shoqëritë moderne (pluralizmi, asimilimi, veçimi (vetëveçimi) dhe shfarosja).7Analiza sociologjike e besimeve fetare- Të përshkruajë funksionet kryesore të besimeve fetare (forcimi i unitetit shoqëror; përcaktimi i kuptimit të jetës; faktori i kontrollit shoqëror; ndikime të karakterit shoqëror të të shenjtës).
– Të analizojë prirjet kryesore të ndryshimit të besimeve fetare në shoqëri (shekullarizimi dhe fondamentalizimi).8Urbanizimi dhe karakteristikat e punës në shoqëritë më të urbanizuara- Të tregojë parakushtet e urbanizimit dhe karakteristikat e qyteteve paraindustriale.
– Të përshkruajë veçoritë e urbanizimit përgjatë periudhës së industrializimit.
– Të analizojë dukuritë e prirjet kryesore të zhvillimeve urbane pas Luftës së Dytë Botërore (shpërqendrimi urban, zona urbane, përtëritja urbane, xhentrifikimi, eksurbanizimi).
– Të përshkruajë interpretimet kryesore sociologjike të jetës shoqërore në qytete (dallimet e mënyrës urbane të jetesës nga mënyra rurale, urbanizimi si mënyrë jetese dhe ekologjia urbane).
– Të analizojë karakteristikat kryesore të punës në shoqëritë më të urbanizuara ose më të industrializuara (pakësimi i punës së gjallë të njerëzve në bujqësi; rritja e peshës specifike të punëve jakëbardhë, shtimi i profesioneve shumë të kualifikuara dhe rritja e rëndësisë së tyre; pakësimi i peshës specifike të të vetëpunësuarve; papunësia; ekonomia e paligjshme; rritja e shkallës së diversitetit në vendin e punës; rritja e shkallës së përdorimit të teknologjive të informacionit).9Shtresimi i shoqërisë dhe lëvizjet shoqërore- Të përshkruajë karakteristikat kryesore të shtresimit shoqëror.
– Të përshkruajë karakteristikat kryesore të organizimit të shoqërisë në sistemin e kastave.
– Të përshkruajë karakteristikat kryesore të organizimit të shoqërisë në sistemin e klasave.
– Të analizojë dukurinë e lëvizshmërisë shoqërore individuale e strukturore dhe veçoritë e tyre në sistemin e kastave e të klasave.
– Të analizojë dukurinë e ndryshimit shoqëror dhe karakteristikat kryesore të tij (i përgjithshëm dhe me veçori dalluese në çdo shoqëri; përgjithësisht i qëllimshëm, por i paplanifikuar në të gjithë rrjedhojat; rrjedhoja kontradiktore dhe kohëzgjatje të ndryshme).
– Të interpretojë idetë sociologjike për lëvizjet shoqërore dhe tipet kryesore të lëvizjeve shoqërore (lëvizje alternative, lëvizje realizuese, lëvizje reformuese dhe revolucione.10Shoqëria tradicionale, moderne, pasmoderne- Të përshkruajë katër karakteristikat kryesore të shoqërisë moderne sipas Peter Bergerit (venitja e komuniteteve të vogla tradicionale; zgjerimi i mundësive për zgjedhje vetjake; zgjerimi i spektrit të shumëllojshmërisë shoqërore; orientimi nga e ardhmja dhe rritja e vetëdijes së kohës).
– Të përshkruajë karakteristikat kryesore të shoqërisë tradicionale, të krahasuara me ato të shoqërisë moderne.
– Të analizojë dhe të interpretojë pesë karakteristikat kryesore të shoqërisë pasmoderne (rënia e modernitetit; zbehja e dritës së përparimit; shkenca nuk përballon zgjidhjen e çështjeve; intensifikimi i debateve kulturore; ndryshimi i vazhdueshëm i institucioneve shoqërore).
PESHA SIPAS LINJAVE
| Nr. | Linja | Pesha (në përqindje) |
| 1 | Metodat e kërkimit sociologjik | 10% |
| 2 | Kultura, individi, shoqëria | 13% |
| 3 | Shoqërizimi | 9% |
| 4 | Devianca | 11% |
| 5 | Shtresimi gjinor dhe familja | 11% |
| 6 | Raca dhe etniciteti | 9% |
| 7 | Analiza sociologjike e besimeve fetare | 10% |
| 8 | Urbanizimi dhe karakteristikat e punës në shoqëritë më të urbanizuara | 11% |
| 9 | Shtresimi i shoqërisë dhe lëvizjet shoqërore | 9% |
| 10 | Shoqëria tradicionale, moderne, pasmoderne | 7% |
|
Totali: |
100% | |
