Prof. Dr. Alqi Naqellari: Kriptomonedha, a i duhen Shqipërisë?

Kriptomonedhat, a i duhen Shqipërisë

 Prof.Dr. Alqi NAQELLARI

Një kriptomonedhë është një monedhë dixhitale ose virtuale që sigurohet nga kriptografia. Kriptomonedhat janë një lloj parash që mund të përdoret për të lehtësuar transaksionet ndërkombëtare. Ato synojnë të zëvendësojnë paranë reale në funksionet e saj si mjet pagese, mjet këmbimi, rezervë vlerash etj. Shumë kriptomonedha janë rrjete të decentralizuara të bazuara në teknologjinë e blockchain-një librezë e shpërndarë e zbatuar nga një rrjet i kompjuterave të ndryshëm.

Një tipar përcaktues i kriptomonedhave është se ato zakonisht nuk lëshohen nga ndonjë autoritet qendror, duke i bërë ato teorikisht të imunizuar nga ndërhyrjet ose manipulimet e qeverisë. Një kriptomonedhë është një formë e re e aseteve dixhitale bazuar në një rrjet që shpërndahet në një numër të madh kompjuterësh. Kjo strukturë e decentralizuar u lejon atyre të ekzistojnë jashtë kontrollit të qeverive dhe autoriteteve qendrore.

Njerëzit e përdorin atë për kalimin dhe blerjet në internet. Ka shumë faqe në internet ku përdoruesi mund të konvertojnë kriptomonedhat në para të vërteta dhe ti transferojë ato në llogarinë bankare të subjekteve ekonomikë. Këto faqe UEB-i japin kurse të këmbimit në kohë reale.

Me kalimin e viteve, koncepti i një monedhe virtuale, të decentralizuar ka fituar një pranim midis rregullatorëve dhe organeve qeveritare. Megjithëse nuk është një mjet i njohur zyrtar i pagesës ose i një vlere, kriptomonedha ka arritur të sigurojë një vend të rëndësishëm për veten e tij dhe vazhdon të bashkëjetojë me sistemin financiar pavarësisht se kontrollohet rregullisht dhe debatohet.

Sot ekzistojnë më shumë se 2,000 kriptomonedha. Shumë prej atyre shenjave dhe monedhave gëzojnë popullaritet të jashtëzakonshëm në mesin e një komuniteti të përkushtuar, të mbështetësve dhe investitorëve.

            Bitkoin(bitcoin) monedha më e përdorur e tregut virtual.

Kriptomonedha më e njohur sot në botë është  Bitcoin, e cila u lëshua në tregun virtual në vitin 2009 nga një individ ose një grup i njohur me pseudonimin “Satoshi Nakamoto.”  Që nga nëntori i vitit 2019, në qarkullim ishin mbi 18 milion bitcoin me një vlerë totale të tregut rreth 146 miliardë dollarë.

Bitkoin nuk ka një formë fizike dhe përdoret vetëm për transaksione në internet. Ajo nuk lëshohet nga një bankë qendrore ose mbështetet nga një qeveri, prandaj politika monetare, normat e inflacionit dhe matjet e rritjes ekonomike që ndikojnë në mënyrë tipike në vlerën e monedhës nuk zbatohen për bitkoin. Përkundrazi çmimet e bitkoin ndikohen nga disa faktorë: -Kërkesa dhe Oferta e tregut. -Kostoja e prodhimit. -Shpërblimet e lëshuara për prodhuesit  dhe verifikimin e transaksioneve në blockchain. -Numri i monedhave konkurruese. -Shkëmbimet në të cilat tregtohet. -Rregulloret që rregullojnë shitjen e saj. -Qeverisja e saj e brendshme, etj.

Kursi këmbimit të bitkoin është i paqëndrueshëm, nga krijimi i saj deri sot ka pasur ndryshime drastike, nga 1BTC= 0.003$ për njësi arriti në 1BTC= 18000$ dhe sot është rreth 1BTC= 8961.93$. 1 BTC= 7936 Euro, 1BTC= 6870 Paund, 1BTC= 62034.70 Juan kinez ose renmimbi etj. Në raport me monedhat e tjera ka kurse shumë të diferencuara, për shembull Rupia Indoneziane ka kursin 1BTC= 127,743,144.00RI ose Franku Guines 1BTC= 84454384.68FG etj.  Leku shqiptar në ditët e fundit ka pasur kursin 1BTC = 978,096.12 ALL. Në fillimin e bumit të kriptomonedhave në 2017, vlera e tregut të Bitcoin përbënte afro 87% të tregut të përgjithshëm të tyre.

Së fundi është hedhur ideja që kriptomonedhat të përdoren edhe në Shqipëri. Banka Qëndrore  nuk e ka përkrahur këtë mendim, ka qënë përgjithësisht neutrale. Edhe unë kam mendimin që në këtë situatë të tregut monetar shqiptar,  të ekonomisë shqiptare, dhe shkalla e pranimit prej vendeve të ndryshme të botës, është veprim i nxituar për të adaptuar ligje për futjen e kriptomonedhave në Shqipëri. Futja e tyre do ta çorjentonte tregun shqiptar. Ai edhe kështu siç është është një treg i deformuar ku vendin kryesor në qarkullim e zënë monedhat e huaja. Edhe në këto kushte roli BQ ka rënë ndjeshëm në treg dhe në realizimin e treguesve makroekonomikë. Nëse futen kriptomonedhat atëhere Banka Qëndrore do shndërohet thjeshtë një magazineë parash, e denjë vetëm për muze.

Dhjetë kriptomonedhat më të famëshme që qarkullojnë sot në botë.

Kriptomonedha e parë me bazë blockchain ishte Bitcoin. Sot, ka mijëra kriptovaluta alternative me funksione dhe specifikime të ndryshme. Disa nga këto janë klone ose zgjatime të Bitcoin, ndërsa të tjerat janë monedha të reja që u ndërtuan nga e para. Sot, vlera e përgjithshme e të gjitha monedhave në ekzistencë është rreth 214 miliardë dollarë. Disa nga monedhat konkurruese janë:

1. Ethereumi (ETH). Ether, filloj qarkullimin në 2015, aktualisht është valuta e dytë më e madhe dixhitale. Mbulesë tregu 15.6 mld$.
2. Ripple (XRP). Filloj qarkullimin në vitin 2012, Ripple “u mundëson bankave të zgjidhin pagesa ndërkufitare në kohë reale, me transparencë nga fundi në fund, dhe me kosto më të ulët. Mbulesë tregu 9.2 mld$.
3. Litecoin (LTC). Litecoin, hedhur në qarkullim në vitin 2011, ishte ndër të parat kriptomonedha që ndoqi gjurmët e bitcoin dhe shpesh është referuar si “argjendi për arin e bitcoin”. Mbulonte 3 mld$.
4. Tether (USDT). Hedhur në qarkullim në vitin 2014, Tether e përshkruan veten si “një platformë e mundësuar nga blockchain e krijuar për të lehtësuar përdorimin e monedhave fiat në një mënyrë dixhitale. Mbulonte 4.6 mld $.
5. Bitcoin Cash (BCH). BCH filloi jetën e saj në gusht të vitit 2017, si rezultat i një prej i ndarjeve të BTC. Që nga 8 janari i vitit 2020, BCH kishte një mbulim tregu prej 4.4 miliardë $.
6. Peshorja (LIBRA). Zyrtarisht në 18 qershor 2019, Kriptomonedha e FB. Facebook lëshoi ​​letrën e bardhë për Peshoren.
7. Monero (XMR). Monero është një monedhë e sigurt, private dhe e pashtershme. U lëshua në qarkullim në Prill të vitit 2014 dhe ngjalli interes të madh midis komunitetit të kriptografisë. Që nga 8 janari i vitit 2020, Monero kishte një vëllim tregu prej 994.0 milion $.
8. EOS (EOS). Përveç Peshores, një nga monedhat më të reja dixhitale është EOS. U hodh në qarkullim në qershor të 2018. Që nga 8 janari i vitit 2020, EOS kishte një vëllim tregu prej 2.7 miliardë $.
9. Bitcoin SV (BSV). Zhvilluesit e Bitcoin SV sugjerojnë që kjo kriptomonedh rikthen protokollin origjinal të zhvilluesit të Bitcoin Satoshi Nakamoto. Që nga 8 janari i vitit 2020, BSV kishte një mbulim tregu prej 2.1 miliardë $.
10. Monedha Binance (BNB). E themeluar në vitin 2017, Binance është ngritur shpejt për t’u bërë shkëmbyesi më i madh në llojin e tij. Që nga 8 janari i vitit 2020, BNB kishte një mbulesë tregu prej 2.3 miliardë $.

            Avantazhet. Kriptomonedhat ofrojnë shumë nga avantazhet që konsumatorët kërkojnë sot të ketë një monedhë; midis të cilëve përmendim decentralizimin, transparencën dhe fleksibilitetin. Zgjerimi i diskutimit për gjithçka që mund të arrijë blockchain nëpër industri të shumta e forcon dyfish këtë pikë. Disa nga avantazhet e kriptomonedhave.

–Së pari, sistemi është shumë i shpejtë, dhe i lehtë për t’u përdorur. Kriptomonedhat e bëjnë më të lehtë transferimin e fondeve direkt midis dy subjekteve ekonomike, duke eleminuar palën e tretë të ndërmjetësit që mund të jetë një subjekt bankar apo thjeshtë një kartë krediti. Bitkoin zgjat një maksimum prej 10 minutash për të vërtetuar një transaksion. Për Ethereum është rreth 10 sekonda.

– Së dyti, kryerja e transaksioneve është shumë e lirë, ose thuajse falas, në raport me transaksionet e tjera monetare si PayPal, Payoneer etj. Transferimet e fondeve kryhen me tarifa minimale të përpunimit, duke lejuar përdoruesit të shmangin tarifat e larta të ngarkuara nga bankat dhe institucionet financiare për transferime.

– Së treti, sistemi është plotësisht i sigurt. Transferimi parave sigurohet nga përdorimi i çelësave publikë, çelësave privatë dhe formave të ndryshme të sistemeve stimuluese, si Prova e Punës ose Dëshmia e Aksioneve. Në sistemet moderne të kriptomonedhave, “portofoli” i përdoruesit ose adresa e llogarisë, ka një çelës publik, ndërsa çelësi privat njihet vetëm nga pronari dhe përdoret për të nënshkruar transaksione.

– Së katërti, të dhënat e përdoruesit janë plotësisht të sigurta. Transaksionet janë plotësisht anonime, nuk mund të përcaktohet se nga kush kompani apo subjekt ekonomik është kryer transaksioni dhe kush do jetë përfituesi. Pjesëmarrësit përdorin vetëm adresën e rrjetit të dërguesit dhe marrësit. Asnjë identitet i pjesëmarrësve përkatës nuk publikohet në librin e përbashkët.

– Së pesti, nuk ka kufij për transaksione. Në këtë sistem mund të realizosh transaksione të mëdha pa kufizim. Përdoruesi mund të dërgojë valutën në çdo kohë nganjëra anë e botës në anën tjetër të saj.  Kjo do të thotë se nuk ka kufij kohorë, sistemi është 24 për 24 orë pa pushim.

            -Së gjashti, kriptomonedhat nuk kanë lidhje me Bankat Qëndrore. Kursi këmbimit të tyre është fleksibël, dinamik, përcaktohet nga kërkesë-oferta. Nuk ka asnjë rregullore qeverie apo banke të ndikojë në monedhat e pavarura. E vetmja gjë që mund të bëjë qeveria, Banka Qëndrore është  të ndalojë “shndrimin e kriptomonedhave në monedha normale” si dollar, euro juan jen, rubë etj, etj. Bankat dhe Qeveritë nuk mund të ndalojnë dot asnjë transaksion të kryer nga monedhat e fshehta.

-Së shtati, në këtë sistem nuk ka inflacion sepse është i kufizuar numri mjeteve monetare. Nuk mundet dot të shtohet numri tyre siç ndodh në sistemin e sotëm real bankar kudo në botë. Në rastin e bitkoin janë 21 milion njësi. Pasi të jetë vënë në përdorim e gjithë kjo sasi nuk mund të prodhohet më, prandaj nuk ka shans të ndodhi inflacioni.

– Së teti, Bankat Qëndrore e humbasin një pjesë të rolit të tyre në ekonomi. Kështu objektivi për arritjen dhe ruajtjen e nivelit të çmimeve bie, për të mos thënë se që sot ky objektiv ka rënë. Kriptomonedhat funksionin e parasë si mjet këmbimi dhe pagese e kryejnë më së miri dhe kjo është e provuar.

-Së nënti, transaksionet janë të  pakthyeshme. Kjo është edhe avantazh edhe disavantazh. Eshtë avantazh sepse shanset për transaksione mashtruese janë shumë të ulëta ose mund të themi se është gati e pamundur të ekzekutohen.

            Disavantazhet. Kriptomonedhat përballen me kritika për një numër arsyesh, duke përfshirë përdorimin e tyre për veprimtari të paligjshme, paqëndrueshmëri të kursit të këmbimit dhe cenueshmërinë e infrastrukturës. Përmenim disa disavantazhe.

– Së pari, nëse e humbni portofolin, nuk ka asnjë mënyrë për ta rikthyer atë në gjendjen e mëparëshme. Pagesa nëse kryhet nuk mund të anullohet ose nuk është e kthyeshme. Nëse gabimisht paguani dikë duke përdorur kriptomonedhat, atëherë nuk ka asnjë mënyrë për të rikthyer transaksionin.

– Së dyti, kursi i paqëndrueshëm i këmbimit, përbën një disavantazh për kriptomonedhat, në mënyrë të veçantë për bitkoin. Bitcoin, filloi qarkullimin në 2010 me një kurs këmbimi prej $ 0.003 USD. Që nga fillimi, bitkoin kaloi nëpër disa rritje dhe rënje. Vlera e saj thuajse arriti në rreth 17.900 dollarë amerikanë (që nga dhjetori 2017) më tej duke zbritur në 9221.01 USD në Prill 2018. Sot kursi këmbimit është 1BTC= 8951.93$.  Shpesh mungesa e një kursi stabël bën që ky ekosistem i kriptomonedhave  të karakterizohet si një flluckë.  Një shqetësim i rëndësishëm, por ai mund të tejkalohet duke lidhur vlerën e tyre direkt me asete të prekshme dhe jo-materiale.

– Së treti, jo të gjitha faqet e internetit i pranojnë këto monedha dixhitale.

– Së katërti, jo të gjitha vendet pranojnë të përdorin këto kriptomonedha. Në thelb, ekzistojnë vetëm dy shtete të cilat janë duke përdorur kriptomonedhat në modalitetin paraprak Zvicra dhe Singapori. Ngadalë dhe në mënyrë të qëndrueshme po konsolidon pozicionin e saj në ekonominë botërore dhe ne mund ta shohim atë duke u nisur nga bitkoin.

–Së pesti, kryhen transaksione të paligjëshme. Natyra gjysmë anonime e transaksioneve të kriptomonedhave i bën ato të përshtatshme për një mori aktivitetesh të paligjshme, siç janë pastrimi i parave dhe evazioni fiskal. Sidoqoftë, avokatët e kriptomonedhave shpesh vlerësojnë shumë anonimitetin e tyre, duke përmendur përfitimet e intimitetit, si mbrojtje për bllokuesit e investiguesve ose aktivistët që jetojnë nën qeveritë diktatoriale. Disa monedha prej kriptove janë më private se të tjerët. Bitcoin është një zgjedhje relativisht e dobët për kryerjen e biznesit të paligjshëm në internet, pasi analiza teknike e Blockchain e Bitcoin ka ndihmuar autoritetet të arrestojnë dhe ndjekin penalisht kriminelët. Sidoqoftë, ekzistojnë më shumë monedha të orientuara në intimitet, të tilla si Dash, Monero, ose ZCash, të cilat janë shumë më të vështira për tu gjetur.

-Së gjashti, konkurenca e ulët me sistemet e tjera. Numri i monedhave dixhitale dhe adaptimet e tjera po rritet me shpejtësi, ai është akoma i vogël në krahasim me numrin e transaksioneve që gjigandi i pagesave, VISA, përpunon çdo ditë. Për më tepër, shpejtësia e një transaksioni është një tipar tjetër i rëndësishëm me të cilin kriptomonedhat nuk mund të konkurrojnë në të njëjtin nivel me lojtarët si VISA dhe Mastercard derisa infrastruktura që jep këto teknologji të shkallëzohet masivisht. Një evolucion i tillë është kompleks dhe i vështirë për t’u bërë pa probleme. Sidoqoftë, janë propozuar disa zgjidhje.

            -Së shtati, siguri jo e plotë në internet.  Si një teknologji dixhitale, kriptomonedhat i nënshtrohen shkeljeve të sigurisë në internet dhe mund të bien në duart e hakerave. Ka prova të këtyre hakerimeve, me shumë ICO të shkelur, duke ju kushtuar investitorëve qindra miliona dollarë. Zbutja e kësaj ndërhyrje do të kërkojë mirëmbajtje të vazhdueshme të infrastrukturës së sigurisë, më shumë lojtarë që merren me këtë drejtpërdrejt, dhe duke përdorur masa të shumta të sigurisë në internet që tejkalojnë ato që përdoren në industritë tradicionale bankare.

-Së teti, mungesa e Rregulloreve. Edhe nëse teknologjia përsoset, dhe shpëtohet nga të gjitha problemet e listuara më lart, derisa teknologjia të miratohet nga qeveritë e vendeve të ndryshme dhe të rregullohet, do të ketë rrezik të rritur për të investuar në këtë teknologji. Shqetësime të tjera me teknologjinë janë kryesisht me natyrë logjistike. Për shembull, ndryshimi i protokolleve, i cili bëhet i domosdoshëm kur teknika është duke u përmirësuar. Kjo mund të marrë mjaft kohë dhe të ndërpresë rrjedhën normale të operacioneve.

            -Së nënti, nuk është material. Ekziston shqetësimi se kriptomonedhat si Bitcoin, etj nuk janë të vendosura në asnjë mall material. Megjithatë, disa hulumtime kanë identifikuar se kostoja e prodhimit të një Bitcoin, e cila kërkon një sasi gjithnjë e më të madhe të energjisë, lidhet drejtpërdrejt me çmimin e tij të tregut. Veç këtyre që përmendëm më lartë mund të ketë avantazhe dhe disavantazhe të tjera.

Avantazhet dhe disavantazhet, pranimi nga vendet e ndryshme të botës dhe situata ekonomike e ekonomisë shqiptare janë kushtet që mundësojnë përdorimin e kriptomonedhave në Shqipëri. Këto kushte nuk e favorizojnë futjen e kriptomonedhave. Eshtë me rrezik për ekonominë nëse pranohet zyrtarisht qarkullimi dhe njohja e saj në raport me monedhat reale. Kjo mund të bëhet kur atë ta njohin pjesa më e madhe e vendeve të botës. Ne nuk kemi pse të nxitohemi. Askush nuk e pengon asnjërin të luaj me paratë e tij, por mos të harojë se çdonjeri nuk është pronar i parave, ai është vetëm përdorues i tyre.