Vaksina kineze që po përdoret masivisht në Shqipëri, quhet CoronaVac dhe është prodhim i kompanisë private kineze SinoVac. Nga 9 dhjetori 2020, deri në 9 shkurt 2021, një sasi prej 10 milion e 162 mijë e 123 doza hyri në Turqi nga Kina. Debatet ishin të shumta.
Deputeti i Partisë Republikane (opozite) në Ankara, Emir Murat deklaroi se vaksina kineze u soll në Turqi përmes kompanise farmaceutike Turke “Keyman”. Ministri i Shëndetësisë Fahrettin Koca, e mohoi pretendimin e deputetit Murat dhe deklaroi se vaksina ishte importuar me marrëveshjen midis SİNOVAC dhe Zyrës Shtetërore të Furnizimit dhe se nuk ishte e mundur të përdorej një ndërmjetës.
Mes akuzave dhe kundërakuzave politike, u fut në mes juristja e Keymen Ilaç, Senanur Kapusuz. Juristja e mori vaksinën duke u përfshirë si vullnetare në testin e fazës së tretë, por në Twitter-in e saj, në 4 dhjetor, zbuloi se ishte kompania Keymen Ilaç ajo që e ndërmjetësoi ardhjen e vaksinave në Turqi, duke nxjerrë bllof Ministrin e Shëndetësisë. Mbiemri Kapusuz, është familjar në Turqi.
Salih Kapusuz është nënkryetari i Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), që është partia e Presidentit Erdogan. Senanur është vajza e tij dhe lidhja mes partisë në pushtet dhe kompanisë Keymen Ilaç, që doli papritur si ndërmjetësuese mes Kinës dhe Turqisë.
Një tjetër diskutim i fortë në Turqi, ishte çmimi me të cilën u ble vaksina. Në fillim u deklarua 70 dollarë për dozë, duke shkaktuar reagimet e opozitës, që solli shembullin e Indonezisë me 13 dollarë për dozë. Më pas, çmimi u ul papritur në 12 dollarë për dozë, për të zhdukur hijet e një skandali të madh financiar, me një gropë rreth 550 milionë dollarë.
Megjithëse çmimi u ul dhe skandali u duk sikur u shua, vaksina e Sinovac nuk gjeti qetësi në Turqi. Kryetari i Partisë Republikane, Kemal Kılıçdaroğlu plasi një tjetër skandal.
“1 milion doza vaksine të importuara nga Kina falas u faturuan në Zyrën e Furnizimit Shtetëror nga kompania Farmaceutike Keymen për secilën dozë prej 12 dollarësh”, deklaroi ai. Kılıçdaroğlu tha, “Deri më 9 Shkurt 2021, për këto, DMO i pagoi kompanisë Keymen 121 milion e 945 mijë e 476 dollarë.”
Rreth 12 milionë dollarë më shumë ishin paguar nga Qeveria për 1 milionë dozat e falura, sipas kryetarit të opozitës turke.
“Po pyes z.Erdogan “Sipas deklaratës doganore per 1 milion doza të vaksinës nuk merret asnjw pagesw. Pra një milion doza të vaksinave janë falas, shkruan shumë qartë, domethënë 12 milion dollarë vaksina janë dhënë falas. Firma Keymen a mori 12 milion dollarë apo jo? Po pres përgjigjen e kësaj pyetjeje”, insistoi Kryetari i Partisë Republikane Kemal Kılıçdaroğlu ne 23 shkurt 2021.
Ku shkuan 12 milionë dollarët? Si u mbyll skandali? A ka lidhje me Shqipërinë?
Ende nuk dihet asgjë se si përfundoi historia e 1 milion vaksinave falas në Turqi, as e parave. Një muaj më pas e njëjta kompani, Keymen Ilaç, të njëjtën sasi vaksinash prej 1 milion, por me një çmim prej 2 dollarësh më pak, i solli CoronaVac (produkt i Sinovac) në Shqipëri. Ende sot nuk është dhënë asnjë informacion rreth marrëveshjes, nuk është thënë kur filloi negociata, a u kontaktua direkt kompania kineze, apo u dhanë dozat që ishin tashmë në Turqi.
Nuk është sqaruar sa është çmimi për dozë. Ndërkohë që kryeministri i Shqipërisë deklaron se çmimi është sekret, në Turqinë e Erdoganit, ka më shumë transparencë. Atje u debatua për çmimin, u deklarua sa janë paguar dozat. Mund të thuhet me siguri, se transparenca në Turqi është shumë herë më e madhe se në Shqipëri.
Në kushtet e mjegullës së paprecedente dhe të pajustifikuar, ajo që mbetet e paqartë është nëse Shqipëria u përfshi në skandalin e vaksinave falas të Turqisë.
Dy kompani me probleme në të shkuarën
Në 25 maj 2010, kompania është hequr nga lista e Kombeve të Bashkuara për biznesin “Global Compact”.
Arsyeja e përjashtimit, siç mund të shihet në linkun e mësipërm ishte se ka dështuar në komunikimin e progresit. Në një letër angazhimi që drejtori i atëhershëm i komopanisë Mutlu Topal i ka dërguar organizatës së Kombeve të Bashkuara, premtoi se, nga vitit 2011, gjithçka do të kthehej në normalitet dhe Keymen Ilaç do të listohej përsëri nga OKB (Global Compact).
Në fakt kompania nuk pati asnjë progres deri në 2016, kur Cantürk Alagöz e mori kompaninë. Që atëherë, duke forcuar edhe lidhjet me partinë në pushtet, Keymen Ilaç është shndërruar në një kompani preferenciale, edhe në fushën e vaksinave.
Jo më pak hije ka patur mbi kompaninë që i ka prodhuar vaksinat CoronaVac. Sipas Washington Post, në vitin 2009, drejuesi i kompanisë Sinovac, është gjykuar për ryfshet.
Pasi në 2003, virusi SARS shkaktoi një pandemi, në 2009 drejtuesi i kompanisë dha ryfshet tek Autoriteti Rregullator i ilaçeve në Kinë, në mënyrë që të miratonte vaksinën e tij.
