/Gazeta TELEGRAF
Sa keq…!
Dy djem rreth 16 vjeç kishin hipur në një pemë dekorative e po këpusnin disa degë të lulëzuara të saj. I pyeta: “Pse po i këputni, o djem ? M’u përgjigjen me ashpërsi e me disa fjalë që s’mund t’i shkruaj! Mendova pse kaq i ashpër ky brez tani ? Në fakt këto fenomene i gjejmë dhe në moshë më të madhe. I sheh të ngasin makinat pa patentë. I gjen me armë në makinë, të prodhojnë e shesin drogë. S’e kanë për gjë të përleshen në mes të bulevardit me thika e mjete të forta. Arrijnë deri sa të vrasin dhe atë që i ka bërë kokën! I sheh të gjakosur në klub për arsye banale. Guxojnë të ofendojnë mësuesët. Numri më i madh i vrasjeve, aksidenteve, përdhunimeve, të përdorimit të drogës i përket kësaj moshe. Epo, kjo s’ka ndodhur më parë! Hysen Guri, mësues me përvojë ishte i shqtësuar për punën e dobët që zhvillon shkolla me nxënësit. Në kohën tonë theksoi, shkolla e komuniteti mbante një qëndrim kritik ndaj familjes. Shkolla kishte në programet mësimore edukimin patriotik, atë qytetar, shëndetësor aty dhe rregullat e qarkullimit. Tani për këto as që bëhet fjalë, e prandaj kemi dhe fenomene negative sidomos me adoleshentët. Forca krijoi të drejtën. Duket, këtë force, diktatura na kishte bërë zap. 
Kjo moshë quhet mosha “rebele”, ose mosha e “kapërcimeve të mëdha”
Përfshin të gjithë rritjen dhe ndryshimin që ndodh në trupin e një personi. Janë faktorët gjenetikë ushqimorë e shëndetësorë, që ndikojnë në këtë ndryshim kaq të shpejtë. Adoleshenca nuk është thjesht një periudhë ndryshimi midis fëmijërisë dhe pjekurisë, por përbën një fazë të veçantë zhvillimi me veçori të veçanta, e cila fillon me ndryshimet biologjike (hormonale) dhe përfundon me kompletimin psikologjik të individit. Gjatë periudhës së adoleshencës, mbizotëron një nervozizëm dhe liri, që shpesh herë konsiderohen si të pajustifikueshme nga prindërit dhe te afërmit. Adoleshencën e jetojmë veç një herë dhe disa sjellje “negative”, na bëhen mësim për jetën e mëvonëshme.
Adoleshenti vepron, pastaj mendon!
Fillon me moshën e pubertetit, e cila tek vajzat fillon 2-3 vjet para djemve e shpie në nji trup me madhësinë e një të rrituri dhe në pjekuri seksuale që i jep fund fëmijërisë. Mendimi bëhet abstraktë dhe idealistë. Ky është një shembull se diçka nuk ecën, por askush s’merr përgjegjësinë! E ka fajin familja, shkolla, shoqëria ? Asnjë s’e pranon! Për arsye superiore meshkujt priren të kenë respekt më të madh për veten, duke u treguar burrëror e tendenciozë. Është interesant se vajzat adoleshente, të pjekura më herët, shihen prej moshatarëve të braktisura dhe madje të bezdisura. Më vonë në shkollën e mesme, këto janë mjaft popullore, por të prirura për të përdorur drogën, duhanin e alkoolin. Gjatë kësaj kohe të dy sekset shtojnë 5-6 kg në peshë. Sot, adoleshenca tenton të fillojë më herët biologjikisht dhe të përfundojë më vonë nga ana shoqërore se sa ndodhte më përpara.
Personaliteti i adoleshentit
Adoleshentët i dallon vetëm një gjë e “vogël” nga të rriturit, përvoja jetësore. Ata në këtë drejtim janë fëmijë, kurse në të tjerat aspak. Adoleshenti nuk njeh realitetin social. Ata në këtë moshë u duket se gjithçka është e tyre dhe veprimet, nuk janë të matura sa duhet. Madje tek rastet kur ata janë të zemëruar me shokë, shoqe, prindër, apo këdo tjetër, janë të ndjeshëm dhe vështirë përmbahen nga zemërimi. Ai është psikolog i vetës. Kalon orë të tëra duke vështruar jo vetëm para pasqytës, por dhe brenda shpirtit të tij. Kjo është arsyeja që kërcen kur ia fyen atë pjesë që e “ njëh dhe e di vetëm ai”. Në ketë botë subjektive që ai ndërton, prindi duhet të hyjë duke “trokitur” me shumë takt dhe në momentin e duhur. Kjo është e domosdoshme sepse duhet ta përgatisë fëmijën, për ta ballafaquar këtë realitet të brendshëm, me atë social. Personaliteti i adoleshentit shqërohet me disa probleme që kanë të bëjnë me seksin, vetëdijen, kontrollet prindërore, qëndrime ndaj normave morale dhe sociale. Adoleshenti i sukseseshëm është ai që i përgjigjet pyetjes: “Kush jam unë” ? Edhe pse është moshë kalimtare midis fëmijërisë dhe moshës së rritur, adoleshenti është në gjendje të mendojë deri diku mirë, megjithëse familja dhe shpesh shoqëria, nuk e lënë të marrë vendime të rëndësishme që lidhen me familjen apo profesionin e ardhshëm. Gjatë adoleshencës mendimet e individëve janë vetëm fluturime të fantazisë për mundësitë e të së ardhmes. Ai shpesh bëhet i padurueshëm abstrakt e idealist për kohën. Duhet theksuar se adoleshenti, në këtë faze, mendon jo si i rrituri, por as si fëmija. 
Adoleshenti, familja, shoqëria
Kur adoleshenti krijon ndjenjën e identitetit përpiqet që të kërkojë më tepër pavarësi dhe në familje . Reagimi i prindëve ndaj kësaj pavarësie pëcakton shpesh klimën brenda familjes. Duke mos lëshuar pe asnjëra pale, shpesh pëfundon në konflikte me pasoja familjare, që tek na kanë çuar deri në vrasje. Në këto kushte, si prindërit dhe adoleshentët, duhen të mësohen të përballojnë shqetësimit lidhur me komunikimin, kontrollin, pavarësinë, përgjegjësinë, autoritetin edhe pse hasen konflikte serioze në mospajtimin e të resë me të vjetrën. Këto janë të paevitueshme, e që më në fund të fundit, do të përfundojnë me fitimin e së resë. Marrëdhëniet prind-adoleshent janë shumë të mprehta. Midis fëmijës që bën luftë për pavarësi e që përplaset me kontrollin e zakonshëm prindëror, adoleshenca shpesh shihet si një periudhë e dobësimit të ndikime tek të rriturit. Ata e divorsojnë veten e tyre nga vlera e sjelljet e të moshuarve. Fillimisht dëgjon shprehjet: “Rri o babë, ku di t’i si është kjo punë!” Konflikti prind – adoleshent arrin kulmin në adoleshencën e herëshme, sidomos midis nënës e vajzës, për problemet e përditëshme si, pastërtia, punët, veshjen, dashurisë, oraret e vona të kthimit në shtëpi. Shpesh prindërit i bëjnë pyetje fëmijës: Më kë dole ? Ku ishe? Pse u vonove ? Këto, adoleshentin e bezdisin shumë, duke mos dhënë asnjë përgjigje, ose duke gënjyer. Inividët që kanë interesa dhe personalitete të përbashkëta, ka të ngjarë të bëhen shokë. Me kalimin e kohës sasia e të qëndruarit bashkë rritet. Tek meshkujt kemi një shoqëri që lidhet me aktivitetet e përbashkëta, kurse te femrat kemi një komunikim verbal. Si në shoqëri dhe në familje adoleshentët, kanë probleme serioze. Disa vuajnë nga një stres ekstrem. Burrimet janë nga më të ndryshme si: Dashuria e dështuar, xhelozia, ose realizimi i një qëllimi arsimor, ose shoqëror, përdorimi i alkoolit apo i drogës. Këto çojnë në krime, vrasje, vjedhje, që shpesh janë të pa riparueshme duke u shoqëruar me vonë dhe me çrregullime nervore. Rastet tek ne janë të shumta. Fjala vjen, nipi vret gjyshin, djali babën, shoku godet me thikë shokun, e shumë raste të tjera që ne i kemi prezente. Pavarrësisht ç’ka trajtuam, shumica e adoleshentëve, janë në gjendje të përballojnë problemet e moshës dhe të hedhin themelet e një moshe që quhet: “Mosha e rritur e hershme”, që ndryshon shumë, nga ajo e adoleshencës.
