Avokat Adriatik Ago: Policia Gjyqësorë të bëhet pjesë e Reformës në Drejtësi

1005
Proceset e integrimit kanë përfshirë gjithë institucionet e shoqërisë e të shtetit në një varg reformash të karakterit politik, legjislativ, strukturor, ekonomik e më gjerë. Për vetë problematikat e grumbulluara ndër vite, sot ka dalë në pah se, Reforma në Drejtësi është nga më kryesoret, pasi lidhet me ekzistencën e shtetit demokratik, me respektimin e parimeve bazë të funksionimit te tij, por edhe me luftën ndaj fenomeneve si atë të korrupsionit, të krimit të organizuar, luftës kundër terrorizmit etj. Reforma në drejtësi për vetë objektin e saj, është me një spektër të gjerë tematikash, dhe për realizimin me sukses, kërkohen që të preken kushtetuta, ligje organike të funksionimit të pushtetit gjyqësor, të organit të akuzës, pse jo dhe të shumë institucioneve të rëndësishme me burim formimi kushtetues, si KLD, Gjykata e Lartë, Gjykata Kushtetuese, etj. Aktualisht është bërë e njohur dhe paketa e reformatore, e cila ka një numër të konsiderueshëm të akteve ligjore që do të miratohen sipas procedurave të caktuara. 

Reforma në Policinë Gjyqësore

Jam munduar që të ndjek proceset e deritanishme të kësaj reforme, të njihem me titujt dhe përmbajtjen e paketës reformatore, por nuk më ka zënë syri që të ketë nisma për sa i përket reformimit të Policisë Gjyqësore të shtetit shqiptar. Ndoshta ekipi i ekspertëve nuk e ka konsideruar atë si çështje prioritare, dhe e ka të ndërvarur me ndryshimet e mëvonshme të ligjeve të kësaj fushe. Edhe në disa dokumente të rëndësisë strategjike të disa institucioneve, si ajo e Ministrisë së Drejtësisë, Prokurorisë së Përgjithshme, etj, nuk kam konstatuar që të jenë vënë objektiva mbi reformën në Policinë Gjyqësore që vepron sot. Ndërkohë që në dokumentin e Strategjisë së Rendit Publik 2015-2020 është parashikuar riorganizimi i Policisë Gjyqësore në Policinë e Shtetit, si një ndër objektivat prioritare në fushën e sigurisë, por për pozicionin, vendin dhe rolin që ka Policia e Shtetit, ajo nuk mund të bëhet lider në këto reforma, por vetëm bashkëpunuese me institucionet kryesore që kanë këtë përgjegjësi. Sot çdo kush, person i fushës ose jo, mund të shtrojë pyetjen, se a duhen reformuar strukturat hetimore, a është efikas modeli aktual i policisë gjyqësore, a i përgjigjet ai volumit dhe specifikave që kanë dalë në rendin e ditës në çështjet e kriminalitetit, në fushën e krimit të organizuar, atë të korrupsionit, terrorizmit, apo dhe në fenomenet e reja të krimeve si ato kompjuterike, të krimit ekonomik e financiar etj, ku autorët shfrytëzojnë, krahas formave e metodave të mirëstudiuara dhe të rejat e teknologjisë, të komunikimit, të fuqisë financiare, etj. 

Kapacitetet e hetimit, në përgjegjësinë e re ligjore

Pra, shqetësimi aktual është, se sa janë kapacitetet hetimore të përballojnë cilësisht këtë përgjegjësi ligjore, e cila duhet pranuar se, me gjithë treguesit pozitiv të këtyre viteve të fundit, problematikat janë të shumta, ngjarjet e rënda të pa zbuluara kanë zënë rrënjë dhe ende nuk po shikojnë dritën e zbardhjes, dhjetëra kallëzime bëhen nga strukturat audite për raste korruptive, abuzive, pse jo dhe për vjedhje me fondet publike, vet politika ngre lloj-lloj akuzash të karakterit individual a institucional, shumë agjenci, inspektorate, kryejnë inspektime, konstatojnë shkelje ligjore, pranojnë e dërgojnë vetë materiale në organin e akuzës për fillimin të hetimeve dhe marrjen nën përgjegjësi penale të personave konkret, etj dhe përfundimet janë tepër të dobëta, ku midis tyre, ka çështje që nuk fillohen, pasi argumentohen se nuk plotësojnë kushtet procedurale, ka që regjistrohen dhe pushohen mbas një kohe të gjatë të kryerjes së hetimeve, personat publik herë pas here deklarohen të pafajshëm, ndërkohë që kur është ngritur akuza, zhurma ka qenë e madhe, mediatike, ka pasur raste që hetimet janë ndjekur dhe me mase sigurie “arrest në burg/shtëpi”, etj. Sot ne modelet e punës së institucioneve të akuzës, ku bashkautorë është dhe Policia Gjyqësore, është hequr dore nga analizat dhe nxjerrjet e përgjegjësive, kur deklarohet një pafajësi, kur ndryshon një akuze, një mase sigurie, kur shkelen rregullat e sekretit apo afatet e hetimeve,etj, dhe këto konstatohen në seancë gjyqësore nga mbrojtja ose media etj. Nuk kemi parë që në raste të tilla, të jetë mbajtur qëndrim, rasti të jetë analizuar, personat përgjegjës të jenë identifikuar, dhe të jenë marrë masa ndëshkimore ose të paktën të mos përsëritjes nga të tjerët një gjë e tillë. Nëpër ligje, kode, e deri te shumë akte të përbashkëta të organit e akuzës me institucione të tjera, të duket se gjërat janë të rregulluara, çdo gjë shkon vaj, por në praktike as që bëhet fjalë për respektimin pse jo dhe për njohjen e tyre. Që nga koha e krijimit të saj e deri më sot, shtyllat kryesore të organizimit dhe funksionimit të policisë gjyqësore në sistemin akuzator, janë: 
a. Seksionet e Policisë Gjyqësore, Seksione të Posaçme, etj. Në këto seksione ka oficerë të Policisë Gjyqësore të emëruar nga Prokurori i Përgjithshëm, si dhe nga Ministri i Brendshëm, ai Financave, i Mbrojtjes etj. Policia Gjyqësore e Seksioneve në Prokurori ngarkohet vetëm me kryerjen e hetimeve paraprake të procedimeve penale që nisin mbi bazë kallëzimesh, ose materialeve të audititit, etj. 
b. Shërbimet e Policisë Gjyqësore, ku përfshihen të gjitha strukturat e Policisë së Shtetit si: Kriminale, Rendit, Qarkullimit, Kufitare etj., dhe policitë e tjera si, Policia Ushtarake, Tatimore, Doganore, Ndërtimi, Burgjet etj., si dhe çdo polici tjetër, që me ligjin organik të krijimit të saj, do t’i njihet cilësia e ushtrimit të funksioneve të tilla. 

Domosdoshmëria e përfshirjes së Policisë Gjyqësore në Reformën për Drejtësi

Me pak fjalë, Policia Gjyqësore ka barrën dhe përgjegjësinë për zbulimin, hetimin dhe dokumentimin e veprës penale. Arsyet për të menduar se modeli aktual duhet t’i nënshtrohet reformës brenda saj dhe të përfshihet në Reformën në Drejtësi, janë të shumta, por ato fillojnë që nga kompozimi i “dy llojeve” të policisë gjyqësore, e cila të jep pasqyrën që policia gjyqësore në shtetin shqiptar është e kompozuar në dy pushtete, në pushtetin ekzekutiv dhe në vartësinë e organit te prokurorisë, që tek ne është konceptuar si një organ i një lloji të veçantë “sui generis”, duke mos qenë as në gjyqësor, as ne ekzekutiv, ndërkohë që modelet e shumta të vendeve të BE e kanë në pushtetit ekzekutiv. Për rrjedhojë, vijnë natyrshëm dhe arsyetime të tjera që kanë krijuar dallime si, caktimi i ndryshëm i kushteve dhe kritereve për rekrutimet, trajtimet, jetën administrative të tyre dhe shumë marrëdhënieve të tjera që mund të jenë fiksuar me ligjin organik të organizimit të Policisë Gjyqësore, por që në praktike nuk kanë gjetur zbatim. Në fund të fundit baza ligjore e tyre është e njëjtë, dhe produktet që duhet të japin janë të njëjta, të kryejnë hetime dhe asgjë tjetër. Atëherë pse dy lloje të ndryshme strukturash, dy vartësi, dy lloje sisteme arsimore për oficerët e Policisë Gjyqësore, agjentët? Në praktikë për këto vite shumë probleme nuk kanë shkuar sipas ligjit, komisioni i procedimit disiplinor nuk ka vepruar si duhet, pak janë marrë në analizë shkeljet e konstatuara, pak janë dhënë masa disiplinore që i njeh ligji. Pak ose aspak është rakorduar për emërimet, transferimet, shkarkimet në Policinë Gjyqësore të Policisë së Shtetit, duke respektuar kërkesat e ligjit. Këto marrëdhënie janë lënë në heshtje ndër vite, dhe shumë herë kanë qenë në varësi të pëlqyeshmërisë subjektive. Disa herë është ndërhyrë në ligjin organik të Policisë Gjyqësore dhe pak është bashkëpunuar ose rakorduar midis institucioneve, pasi ka munguar analiza, njohja e gjendjes dhe vizioni reformator për përmasimin e saj. Kështu shpjegohet ndërhyrja në vitin 2012, ku u vendos që të barazohet përgjegjësia e punonjësit të Policisë së Shtetit që mbante gradën “Kryeinspektor” me “oficerin e Policisë Gjyqësore” dhe të kryente veprimtari procedurale njësoj si ky i fundit. 

Ndërhyrjet e pastudiuara

Praktika vërtetoi se, një ndërhyrje e tillë ishte tepër e pastudiuar. Ajo nuk gjeti zbatim asnjëherë, aq më pak sot që në Policinë e Shtetit, kjo gradë policore nuk ekziston, ndërsa ligji është në fuqi. Janë shumë të pa detajuara veprimet që përmend K.P. Penale, kur bëhet fjala për tre termat “policia gjyqësore”, “oficeri i policisë gjyqësore” dhe “agjenti i policisë gjyqësore”. Edhe Urdhri i Përbashkët midis Ministrisë së Rendit dhe Prokurorinë e Përgjithshme të vitit 2008 apo udhëzime të tjera, nuk kanë detajuar në mënyre konkrete veprimtarinë e gjithsecilit nga rolet, duke sjellë mosveprime dhe rënie të cilësisë së hetimeve. Pra, në tërësinë e tyre reforma duhet të ketë në qendër, rregullimin e te gjitha marrëdhënieve që ka nxjerrë praktika, e kryesisht raportet e Policisë Gjyqësore me Prokurorinë, që si raporte proçeduriale të shërbejnë në zhvillimin e hetimeve paraprake, të rrisin cilësinë, objektivitetin, të jenë të paanshme dhe gjithëpërfshirëse. Nga studimet e deri sotme, rezulton se për shkaqe edhe të karakterit subjektiv, nuk janë ndërmarrë reforma me synim forcimin e kapaciteteve të hetimit, është mjaftuar me ndryshime apo përmirësime sipërfaqësore, nuk janë bërë investime me buxhete të veçanta për infrastrukturën e krijimin e kushteve normale për lehtësimin e punës. 

Problemet në burimet njerëzore

Pika më e dobët e këtyre strukturave janë burimet njerëzore. Në këto funksione është rekrutuar personel tepër i dobët nga pikëpamja arsimore, pa përvojë, pse jo dhe personel klientelist i ardhur nga struktura të tjera që nuk kanë asnjë lidhje me profesionin e vështirë, por tepër të bukur të hetimit. Është mjaftuar me kryerjen e kurseve afat shkurtra trajnimi, ose me trajnime nga donatorë e homologë të huaj që janë të atashuar pranë institucioneve tona. Në Policinë e Shtetit, shërbimi i Policisë Gjyqësore, si një nga shërbimet bazë të hetimeve, e cila përballon pothuajse gjithë figurat e krimit të Kodit Penal, për vite me radhë, nuk ka funksionuar arsimi policor tradicional për të nxjerrë specialistë hetimi, ndërkohë që janë trashëguar dëme të mëdha në drejtim të rekrutimit të personave me arsim të cunguar, pasi kurset trajnuese për gradë policore, nënkuptonin arsimin profesional të mirëfilltë, janë bërë kalime në strukturat hetimore nga radhët e shërbimeve të tjera që nuk lidheshin me hetimin, por që ishin të detyruar për shkak të politikave të burimeve njerëzore, duke i dhënë përparësi gradës dhe jo arsimit apo formimit real të punonjësit. 

Problemet e mbartura në Policinë e Shtetit

Përfshirja e Policisë Gjyqësore në Reformën në Drejtësi, e bën të domosdoshme, edhe problemet e mbartura dhe të paqarta ndër vite që janë në Policinë e Shtetit. Siç dihet nga gjithë baza ligjore aktuale që rregullon veprimtarinë e këtij institucioni, dalin në pah dy lloj aktivitetesh, e konkretisht: 
– Aktivitete administrative, parahetimore gjurmuese (hetimet proaktive). 
– Aktivitete paragjyqësore, që lidhen me kryerjen e veprimtarisë procedurale (hetimi paraprak). 
Të parat, d.m.th, aktivitetet administrative kryhen, pasi një gjë e tillë rrjedh nga fakti se, Policia e Shtetit është pjesë e pushtetit ekzekutiv, ka ligjin e saj ku pasqyrohen objektet e punës dhe fushat e veprimit. Bashkë me homologët e saj të tjerë të administratës publike, si shërbimi pyjor, policia ushtarake, strukturat tatimore, doganore, inspektorate të ndryshme,kanë për synim realizimin e parandalimit dhe të shtrëngimit administrative, për shkeljet e konstatuara sipas procedurave përkatëse. Por, e veçanta në Policinë e Shtetit është se, veprimtaria administrative e saj shtrihet dhe në disa drejtime të tjera që vetë ligj organik ia njeh si tagra dhe që janë: 
a. Veprimtaria informative
b. Mbledhja dhe përpunimi i të dhënave personale, apo mbledhja, administrimi dhe ruajtja e informacionit policor
c. Procedimi policor, (hetimi proaktiv). 
Këto tagra që ushtrohen, dallojnë nga veprimtaria procedurale penale dhe kryhen nga strukturat e Policisë së Shtetit me uniformë, të cilat automatikisht gëzojnë dhe atributin e policisë gjyqësore. Kjo duhet të kuptohet mirë dhe qartë. Të dytat, dallohet nga këto veçori: 
a. Nga aktivitete detyruese
b. Nga aktiviteti urdhërues ose i deleguar
c. Aktivitetet ndihmës ose të deleguar nga gjykata ndërmjet prokurorit. 
Është shumë e rëndësishme të kuptohet se, aktiviteti detyrues është pothuajse i njëjtë me atë administrativ të Policisë së Shtetit, kur bëhet fjalë për veprimtari parandaluese kriminale. Pikërisht këtu është dhe thelbi i kësaj reforme, që të bëhet ndarja e punës midis njerëzve të të njëjtës strukturë, por që dikush të marrë përsipër aktivitetin detyrues apo aktivitetin administrative (parandalimin) dhe dikush tjetër të marrë përsipër aktivitetin urdhërues apo delegues procedural. Hetimi ose veprimtaria procedurale kryhet nga ato struktura të administratës shtetërore, që ligji organik i tij i njeh këtë atribut, por për shkak të mos qartësimit të dallimeve midis veprimtarive të mësipërme, (parandalimi) dhe veprimtarisë procedurale (gjyqësore) apo të mos përcaktimit të strukturave dhe njerëzve konkretë, për të kuptuar secili, se çfarë do kryejë, e bën të vështirë të kuptuarit e doktrinës mbi Policinë Gjyqësore si në teori ashtu dhe ne rastin e zbatimit në praktikë të saj. E meta e madhe, e trashëguar kjo në Policinë e Shtetit, është mos njohja në detaje e aktiviteteve apo roleve të Policisë Gjyqësore, mos listimi dhe ndjekja nga afër e problemeve që nxori praktika në zbatimin e modelit aktual, deri në mos marrjen e masave konkrete për përballimin e tyre. Ne jemi tunduar nga interesat e çastit dhe nuk jemi ndalur për të analizuar pse u bë ky ose ai ndryshim, çfarë produkti solli, kush është përgjegjës i kësaj pune, për të mirë ose për të keq qoftë. Në këtë mënyre ka kaluar koha, të metat kanë zënë rrënjë, përgjegjësia asnjëherë nuk është ndarë, kostot e tyre nuk janë administruar dhe pasojat i vuan shoqëria apo organizata e policisë së shtetit. Detyra jonë është, që në tërë organigramën strukturore të Policisë së Shtetit, të bëjmë implementimin e integruar të aktiviteteve të Policisë Gjyqësore, ose e kundërta, aktiviteteve të Policisë Gjyqësore, t’i gjejmë strukturën e përshtatshme, duke caktuar se çfarë roli i takon secilit të kryejë pa konflikt kompetencash. Në shtypin e përditshëm është krijuar ideja se krijimi dhe funksionimi i Byrosë Kombëtare të Hetimit, do të japë zgjidhje përfundimtare e hetimit dhe se ky është modeli i strukturave hetimore që na duhet sot. Mbroj mendimin se organizimi i BKH-së, si një strukturë e posaçme, do të kontribuojë në hetimin e veprave penale të veçanta, ndaj subjekteve të posaçme të cilët kërkojnë vëmendje të veçantë. Por, kjo nuk ka lidhje me shqetësimin që dua të ndaj me opinionin e kësaj fushe, për sa i përket kryerjes së reformës së policisë gjyqësore dhe përfshirjes së saj në Reformën në Drejtësi. 

Rekomandimet e ndërkombëtarëve

Po nuk funksionoj Policia Gjyqësore në nivelet vendore, në hallkat e para të konstatimit të veprës penale, edhe BKH do të çalojë, ajo nuk do të furnizohet me informacione, të dhëna, për çfarë ndodh përditë në jetën kriminale të shoqërisë, dhe shumë shpejt do të veçohet dhe do e ndjejë izolimin e saj. BKH-ja, në fund të fundit duhet të kompozohet si një ndër hallkat e sistemit hetimor të shtetit. Madje, vetë krijimi i kësaj strukture të posaçme, do e shtroj si domosdoshmëri edhe reformimin e policisë gjyqësore në shkallë vendi. Për të disatën herë organizmat ndërkombëtare si PAMEKA IV, ICITAP OSBE, kanë shtruar rekomandimet e tyre për reformën në strukturat hetimore, për trajnime dhe investime, me qëllim fuqizimin, rritjen e profesionalizmit, mbajtjen pastër të figurave për personelin, vendosjen e standardeve, kushteve e kritereve në rekrutime, e deri në mënyrat e trajtimet e tyre moral e material. Është momenti i duhur për një reforme të tillë, sidomos kur gjen përkrahje dhe nga partnerët tanë strategjik si SHBA. Besoj se dhe nënshkrimi i marrëveshjes së bashkëpunimit të Qeverisë Shqiptare me FBI-në, kohët e fundit është një shprehje konkrete e kësaj mbështetje dhe inkurajim për të ndërmarrë nisma të tilla reformatore për forcimin e kapaciteteve hetimore në vendin tonë
Sigal