Ndoshta për shkak të moshës, nuk ia dhanë në kohë lajmin se dashamiri i tij kishte ndërruar jetë. Po ta kishte ditur, askush nuk mund ta ndalonte Donatin pa u bashkuar me kortezhin. Por as cytësit e katundit nuk do të përmbaheshin, pa i hedhur ndonjë thumb. Ndër të tjera, plaku përfytyroi me vete: “Paska ardhur fantazma për të përcjellë fantazmën!”
Rruga me makinë nga qendra e komunës deri në Bruk, fshati i tij i lindjes, mbante rreth një orë. Në ndenjësen e parë, krejt pa dashje, Donat Shtjefni ngrinte shuplakën dhe, herë pas here, e tundte si shami para fytyrës, thua se donte të hiqte ndonjë pamje tunduese, që i kishte ngecur ndër sy. Stërnipi e vërente nga pasqyra, por nuk guxonte t’i fliste, sepse çfarëdo t’i thoshte, mjekërbardhi mund ta merrte si përqeshje të fshehtë. Aq më tepër që plaku ende e kishte mendjen aty, te përqeshjet dhe ngucjet e dynjasë. Mos do të tregoheshin aq të paturpshëm, sa t’i hidhnin spica edhe në shtëpinë, ku po shkonte për kafen e mortit?! Nuk iu duk e pamundur, sepse “Gjithë fajin e ka Donati”, murmuriti duke e mbajtur peshën mbi supet e veta. “Por edhe ai horri, doktori”, e lehtësoi njërin sup. Në pjesën tjetër të rrugës rikujtoi gjithë sa kishte ndodhur.
Në punët e stinës, duke qenë fqinjë të mirë, Donat Shtjefni dhe Pashk Shasi i ndihnin njëri-tjetrit. Mbas korrjeve të atij viti, teksa i nxehti i verës po zgjaste, Donatit iu shfaq një përskuqje sysh që nuk po i shqitej. Fqinja, zonja e shtëpisë, një xherahe e regjur, e njihte ilaçin. Ndanë lesave që ndanin oborret, ajo i dha Donatit një filxhan me qumësht. Ky e përdori sipas këshillës, duke e pandehur qumësht gomarice (ashtu iu tha). Por përskuqja nuk iu hoq. Atëherë xherahes i hyri dyshimi se, kur kishte kaluar dorë më dorë, ilaçi e kishte humbur efektin. Dhe që të mos e humbte herë tjetër, e bisedoi me të birin, i cili sapo ishte bërë me fëmijën e parë. Kështu, e ftuan fqinjin në shtëpinë e tyre. Mbasi xherahja i tha të shtrihej e t’i hapte sytë kapak, nusja shkopsiti bluzën dhe nxori gjirin e rëndë, duke e mbajtur me pëllëmbë nga poshtë, si të ishte ndonjë calik i larë me flori. Atij pacientit i vetëtoi në kokë: “Gjë më të bukur s’kanë parë sytë e mi e ndoshta kurrë nuk kanë me pa!” Por atë çast u dëgjua vaji i foshnjës dhe, ndonëse me mundim, ai e tejkaloi flakërimën e trurit. Megjithatë, kur nusja nisi të përkulej mbi fytyrën e tij, instinktivisht Bonatit iu hap pakëz goja.
– Sytë, sytë! – i thirri xherahja. – Unë të porosita të hapësh sytë, jo gojën!
Djali naiv, ende i virgjër dhe i pamësuar me përballje të tilla, nuk e deshi veten nga turpi. Mirëpo, sado u skuq deri poshtë lakores së gushës, u bind menjëherë. Ndërsa lehona nuk u ndal, duke shtrydhur gjirin, i hodhi pesë pika qumësht në njërin sy, pesë në tjetrin. Deri në fund të javës, e caktoi afatin xherahja, çdo ditë dhjetë pika për dy sytë. Dhe mos u mundo ti, se vij unë me nusen në shtëpinë tuaj. A bëhet mirë kështu, Pashk? iu kthye të birit, si duke i kërkuar leje. Tjetri tundi kryet dhe, ndoshta prej këtij miratimi, Pashku e llogariti fqinjin ndër dashamirët e tij më besnikë.
Mbasi kaluan vite dhe u duk se ngjarja ishte harruar, Donatit iu bedit një gjest i çuditshëm. Në shtëpi apo në rrugë, vetëm a me kënd, befas ngrinte dorën para fytyrës dhe e tundte si shami, thua se kishte mjegullim ndër sy. Shumëkush e pyeste, por asnjë nuk merrte përgjigje. Sidomos së shoqes, Antonetës së Vogël (qysh natën e parë të martesës ishte ndier i zhgënjyer me atë trup), ia priste shkurt: “E çfarë po ke ti, çfarë po ke me sytë e mi?!”
Tashmë ishte shpërngulur familjarisht në qendër të komunës dhe, mbas aq kohësh, habitej edhe vetë pse nuk i hiqej ai fiksim sysh. Natën kur pa ëndërr një hënë ndriçuese, si calik përplot musht drite, por edhe me një si boçe karafili në midis, e ndau mendjen. Në mëngjes vajti te mjeku. Çfarë ankon, zotrote? Kam një ngecje ndër sy. E mosha? Jam rreth shtatëdhjetë. Po çfarë qenka kjo ngecje? Këtu Donati u step. T’ia thoshte krejt të vërtetën? Ai s’pati mundësi të mëdyshej gjatë, sepse mjeku e pyeti sërish dhe Donati foli si nëpër dhëmbë.
– Më bëhet sikur, herë-herë, përballë fytyrës shoh një bebe. Kjo bebja afrohet e afrohet, derisa m’i mbulon sytë dhe tjetër gjë nuk shoh ahere.
-Ti po thua një foshnjë kërthi?! – u habit mjeku.
– Unë po them një bebe, – u tregua i prerë Donati.
– Dhe je i martuar?
– Kam fëmijë, nipa e mbesa.
– Euuu! – i shpëtoi mjekut një britmë. – Ty të qenka kthyer rinia e dytë, mor babëlok, prandaj dashke prapë bebe!
Me të dalë në rrugë, për të zhdukur çdo gjurmë, Donati e grisi recetën. Por gjurmët gjithsesi mbetën, sepse mjeku e bisedoi me kolegët edhe çudinë, edhe shakanë që kishte bërë. Shtyj njëri e shtyj tjetri, fjala vuri këmbë deri në Bruk. Sapo Donati shkelte në fshatin e lindjes, gojështhururit e prisnin me qyfyre. “Ah doktori, doktori, iu thaftë goja atij horri, që nderin ma mori!”, psherëtinte i ngrati. Sidoqoftë, duroi sa duroi, pastaj e ndërpreu rreptësisht pelegrinazhin në vendlindjen e përmallshme.
Të gjitha këto i kaluan në mendje, derisa zbriti nga makina në oborrin e të ndjerit. Kur djali i dashamirit e pa më këmbë ashtu, paksa të anuar në anën e bastunit, me cipën e fytyrës si kartë cigareje dhe teshat që i rrinin të lëshuara në trup, nxitoi t’i dilte përpara, thua se po të vonohej, atë plakuriqin mund ta rrëzonte edhe puhiza e erës. Por siç kundërshtoi stërnipin, teksa bënte zap flokët e bardhë që i fërgëllonin, tjetri nuk pranoi t’i mbështetej në krah as atij.
– Çfarë pati baba jot? – pyeti me një frymë.
– U shkri si qiriri, – e përmblodhi vdekjen trashëgimtari. – Këto muajt e fundit, shtrati u bë shandani ku u shkri.
– Ah, i lumi ai! – psherëtiu ngushëllimtari. – Në atë moshë, ka shkuar drejt e në Parajsë.
Për ta mirëpritur fqinjin e hershëm të babait, trashëgimtari kishte ftuar edhe dy kushërinj. Mbasi u pi kafja me gotën e rakisë, vetiu biseda u vërtit rreth moshës dhe trupit të njeriut. Kushëriri, të cilit i jepej goja më tepër, iu drejtua:
– Sa për moshën, gati-gati, vërsnik ke qenë me Pashkun. Ndoshta zotrote tetë ose nëntë vjet më pak në kurriz.
– Çka po thua, more?! – u hodh Donat Shtjefni, si ta kishin gjuajtur me nëntë gaca të oxhakut. – Vetëm pesë vjet kemi pasur ndërmjet.
– Je i sigurt për moshën tënde? – ngulmoi tjetri.
Sado pritej përgjigje rrufe, Donati u vonua paksa, duke tundur shuplakën para syve.
– A jam i sigurt, pyete? Si buka që ha! Pa hë, ma thuaj ti, sa rrojti Pashku?
Me gjasë, kushëriri nuk ishte vetë i sigurt, sepse e mbylli gojën. Ahere foli trashëgimtari.
– Im atë rrojti njëqind e tri vjet, katër muaj, dy javë e…
– Lëre kallam kusurin, – e ndërpreu Donati. – Por edhe ti po gabon.
– E pse gaboj?
– Se kur kalon shekullin, si u numëruakan vitet ashtu?! Ke dëgjuar ndokund të thuhet: Një shekull e një, një shekull e dy, një shekull e tre… Hajt, të kthehemi te vërsa ime. Kur m’u dha mua ilaçi në këtë shtëpi, Pashku ishte njëzet e shtatë, ndërsa unë njëzet e dy vjeç. Tash bëje vetë hesapin për moshën time.
Hesapi ishte llogari e thjeshtë, njëqind e tre minus pesë. Por ndoshta për hajgare, kushëririt i erdhi goja sërish. Ai e quajti hesap të kokolepsur dhe, thua se toroliste me ndonjë gërdallë të rrjedhur, nisi të zgërdhihej. Aq e hidhur qe zgërdhirja, sa Donatit iu duk sikur tjetri po murmuriste nën zë atë palavinë, që e dëgjonte shpesh nga të rinjtë dhe që ndoshta, pas shpine, nuk ia kursenin as ata të gjakut të tij: “Pirdh, pirdh se lirohesh, or plak!”
Teksa priste që i zoti i shtëpisë, djali i të ndjerit, t’ia mblidhte rripat kushëririt me ndonjë qortim të rëndë, befas filloi të nënqeshte edhe trashëgimtari. Donatit s’i vinte ta besonte. Ai e ngërtheu me një vështrim përvëlues, por për dreq i ndërhyri gjesti i papërballueshëm, çka ia turbulloi më keq gjendjen. Për disa çaste mbeti si guhak, duke tundur shuplakën para fytyrës me lëvizje të përshpejtuar. E në këtë boshllëk përfitoi për spica kushëriri tjetër, që e cimbisi duke pyetur:.
– Ndonjë ngecje në sy?
Meqë gjendja prej tuhafi po i zgjaste, kinse për ta sjellë në vete, trashëgimtari u tregua më i hapur, por edhe më therës:
– Mos sheh ndonjë bebe, zotrote?
Donati pati një rrëqethje. Si t’i përgjigjej tani këtij xhahilit, t’ia thoshte troç të vërtetën?! Kësaj here, në krahasim me mëdyshjen përpara doktorit, tronditja ishte më çatrafiluese. E prandaj, më parë se të fliste, një shkundullimë nervash ia përfshiu tërë trupin.
– Po, po, një bebe më ka ngecur në sy. Dhe kjo bebja je ti, – zgjati gishtin nga trashëgimtari. – Ti je, sepse kur m’u dha qumështi nga nëna jote, ke qenë kërthi i sapolindur.
Edhe në kthim, nëpërmjet pasqyrës, stërnipi e kuptonte se gjyshi ende bluante me vete. Dhe nuk gabohej. Me vështrimin diku përtej xhamit të makinës, Donat Shtjefni sikur kishte ngrirë. Duke harruar se përkrah kishte një dëshmitar, herë pas here i gulfonte zëri vetiu: “Si nuk ma zuri frymën, po më zuri sytë?! Frymën, frymën të më kishte zëne!”
Çfarë shihte përtej xhamit? Ai shihte calikun e hënës plot musht drite, por edhe me një si boçe karafili për midis. Çfarë bluante? Ai bluante brerjet e mëkatit të rëndë. I kishte mashtruar gjatë dhe ngulmueshëm të tjerët. Jo, nuk ishte kërthini, ishte sisa që i shfaqej ndër sy. Kur të jepte frymën e fundit, për këtë faj kaq të pafalshëm, ndoshta as dheu nuk do t’ia treste trupin. Por mbetej një shpresë, e vetmja shpresë për të shkuar drejtpërdrejt në Parajsë, siç shkojnë fëmijët, të cilët Zoti nuk i nxjerr para Gjyqit. Tash që kishte kapur nëntëdhjetë e tetë vjeç, me shkop do ta zbonte vdekjen, derisa ta arrinte shekullin. Ai shpresonte se në atë kufi, njëlloj si në periudhën e qumështit, numërimi i moshës nis vërtet nga e para: Një, dy, tre…
Teksa vetë po kujtonte atë vizitën e dikurshme mjekësore, i foli stërnipit:
– Si ta thotë mendja ty, nëse dikush ka dy rini, a mund të ketë edhe dy fëmijëri?
– Pse jo, – e fshehu nënqeshjen djaloshi. – Shpesh ashtu thuhet. Thuhet se, thellë në pleqëri, njeriu bëhet prapë fëmijë.
Donat Shtjefni nuk deshi të jepte shenja dobësie dhe përdori të njëjtën taktikë, e fshehu mallëngjimin e triumfit. Por për herë të parë, veçse nën zë, murmuriti: “I lumtë goja atij horrit, zotni doktorit!”
