Suplementi Pena Shqiptare/ Shpendi Topollaj: A qan burri?

657
Kishim gati një orë që debatonim rreth temës, nëse burri në çdo situatë që të ndodhet, sado e rëndë që të jetë ajo, duhet ta tregojë veten se është i fortë apo edhe mund të ligështohet. Mendimet ishin nga më të ndryshmet.

– Mua – nisi të tregojë Mehdiu, i cili dikur kishte qenë oficer – më caktuan një herë që të çoja për në fshatin e tij, trupin e një ushtari që na u mbyt duke u larë në një rezervuar. Të them të drejtën, e kisha shumë të vështirë, jo vetëm se asnjëherë nuk isha ndeshur me një gjë të tillë, por se edhe si natyrë unë jam shumë i prekshëm. E hipëm arkivolin në karrocerinë e një makine operative dhe së bashku me komandantin e atij të gjorit dhe nja dhjetë ushtarë të repartit u nisëm pa aguar. Deri në Shkodër mirë, por më tej, andej nga Malësia e Madhe nuk kisha qenë ndonjëherë. Rrugë pa rrugë, pas nuk e di sa orësh, mbërritëm në atë fshat të thellë, ku, ngaqë i kishin lajmëruar, kishin dalë për të na pritur i madh dhe i vogël. Si ndalëm në qendër, aty ku ishin ca si zyra, unë zbrita dhe si e mora me mend, se i pari që më takoi duhej të qe i ati i ushtarit të vdekur, e përqafova, pa ditur si ta ngushëlloja. Le që më qe mbledhur një lëmsh në grykë dhe nuk më dilte llafi nga goja. Ai ishte një burrë i gjatë dhe i thatë, i veshur si mos më keq, por gjithsesi dinjitoz. Për çudinë time, fjala e parë që tha, ishte:

– Mos më ka koritë?
– Përkundrazi – ia ktheva – ka qenë shembull në çdo drejtim. 
E vërteta ishte se i tillë kishte qenë ai fatkeqi dhe asgjë nuk po shtoja. Atëherë pashë se ai burrë mori frymë i lehtësuar dhe u çel disi në fytyrë. Si takuam dhe të tjerët dhe zbritëm arkivolin nga ajo karroceria, ku e kishte mbuluar pluhuri i asaj rruge dhe i hodhëm sipër një flamur, shokët e morën në krahë trupin e pajetë dhe u drejtuam për nga shtëpia. Them shtëpia, por ajo veç e tillë nuk ishte. Edhe Migjeni të ngrihej nga varri, nuk do e përshkruante dot mjerimin që sundonte aty. Ishte viti 1975 dhe thosha me vete, si ka mundësi të ketë dhe kështu. Mure të nxirë nga tymi shekullor, asnjë orendi, asnjë shtrojë, përveç nja dy a tri dërrasave që me ca gurë poshtë, i kishin sajuar si stola për t`u ulur. Dhe këtu ishte rritur ai. E ëma dhe të motrat, vetëm kur hyri trupi i djalit pa jetë brenda, thirrën një herë: – Ku, ku Sokol! Dhe kaq. Si zumë vend të gjithë, i zoti i shtëpisë nxori kutinë e duhanit dhe na e zgjati. Tani ai pa e fshehur, seç kishte një shqetësim që unë e zbërtheva si shqetësim, se si do t`i nderonte miqtë që i kishin ardhur. Aq i fortë erdhi e u bë ky shqetësim, sa për djalin thuajse nuk po flitej fare. Unë i pataksur, shihja një akrep që kishte ngecur në një rrjetë merimange dhe përpiqej të çlirohej prej saj. Ashtu sikurse po kërkonte të çlirohej nga turpi i mospasjes edhe ky burrë lottharë. Ndërkohë mbërriti edhe Kryetari i kooperativës, i cili pasi u përshëndet me ne dhe ngushëlloi atë malësor me sedër, diçka i tha me zë të ulët. Atij i qeshi sërish fytyra. Nisi nga biseda normalisht. Mua nuk m`u ndenjt pa e pyetur kryetarin, sapo m`u dha rasti, se çfarë magjie i kishte bërë atij burri. Ai m`u afrua dhe me zë të ulët sqaroi, se i kishte thënë që për drekën të mos bëhej merak, pasi i kishin marrë masat ata. Tani që ishte lehtësuar nga ky ankth, babai i viktimës nisi të na pyesë me radhë, se si i kishim robt e shpisë. Për habinë time edhe akrepi kishte mundur të shpëtonte nga rrjeta. Aty nga ora dy na thanë se do venim në mensën e fshatit për të ngrënë një kafshatë bukë. Por unë nuk futa dot një lugë në bark. Më mundonte vetëm një pyetje: “Si është e mundur që tërë këtë hall, ky njeri e përballonte me aq kurajë dhe të vetmet gjëra që e shqetësonin, ishin se mos i biri e kishte turpëruar dhe çfarë do t`u nxirrte miqve për të ngrënë?!” Për lot, as që bëhej fjalë. 

– Kështu kam menduar edhe unë – shpejtoi ta merrte fjalën Ramazani që edhe vetë ishte nga Veriu. – Ka ca tradita te ne, por s`duhet harruar se dhe i ka mësuar jeta ata njerëz që ta vlerësojnë shumë dinjitetin. Historikisht serbët e malazeztë u kanë shkaktuar plagë të mëdha. Dhe ata si për inat të tyre, nuk e kanë dhënë veten. Shih kosovarët ti. Sa djem e vajza u masakruan dhe ata kokën lart e mbajtën! I gëlltisnin lotët, por nuk donin që të tjerët, e sidomos armiku t`i shihte ashtu të ligështuar. Por shihni se ç`më ngjau një herë, kur isha duke vuajtur dënimin për agjitacion e propagandë në burgun e Burrelit. E kotë t`u flas për tmerret me të cilat ndesheshim përditë atje. Por edhe këtu, njeriu do shokë, se vetëm, nuk i bëhet dermani. Dhe ishte njeri që e quanin Ali nga fshatrat e Vlorës i cili ishte burgosur së bashku me të vëllanë Asllanin, pasi kishin strehuar pas çlirimit ca diversantë që si miq që i kishin pasur, u kishin zënë derën. Ai i kishte nja tridhjetë vjet burgjeve dhe kjo e kishte bërë shumë më të paepur. Të gjithë konsultoheshim me të kur kishim nevojë për ndonjë këshillë. Ah, çfarë njeriu ishte! Mirëpo një ditë, pa pritur e pa kujtuar e thirrën së bashku me të vëllanë në komandë dhe iu thanë se ka ardhur një telegram, i cili njoftonte vdekjen e nënës së tyre. Ata u kthyen nëpër qeli, se bashkë nuk i linin dhe siç ishte zakoni, ne shokët e tyre me radhë venim si për krye shëndosh. Unë isha shumë më i ri se Aliu, dhe kur shkova për ta ngushëlluar, u çudita që e gjeta duke qarë. Ndofta gabova, por e pyeta se: 

– Ç`moshë kishte nëna o Ali? Ai duke fshirë lotët m`u përgjigj: – Nëntëdhjetë e shtatë. Por ishte nëna ime. Dhe unë që ta dish ti, or mik, nuk i qaj moshën, por diçka tjetër. Diçka që vetëm shpirti im e di se sa më ka lënduar. Unë fillimisht kam qenë në kampin e Vloçishtit në Korçë. Do thanim kënetën e Maliqit. Por vuajtjet nëpër kampet e internimit të Himlerit, nuk ishin asgjë para atyre që hoqëm ne. Ja bënte shqiptari shqiptarit. Komunistët edhe me shushunjat kishin bërë aleancë kundra nesh. Por tani kjo s`ka fare rëndësi. Ajo që desha të të tregoja, ishte se një ditë më thirrën që të shkoja te një si barakë, ku bëheshin takimet me ndonjë familjar që mund të kishte ardhur. Më thanë se edhe mua më kishte ardhur nëna. Sa s`po fluturoja nga gëzimi. Do shihja njeriun më të dashur. Atë që kushedi se sa e ndjente burgosjen time. Trokita në derë. Zemra sa s`po më dilte vendit kur u futa brenda. Aty ishte ajo, oficeri i rojës dhe nja dy të tjerë që prisnin për të takuar të afërmit e tyre. Nëna sapo u hap dera, më pa dhe më tha: – O bir! Në e njeh Aliun nga Vlora, të lutem, njoftoje se i ka ardhur nëna! Kur pashë se ajo nuk më njohu, ngaqë aq shumë isha dobësuar dhe shpërfytyruar në atë kamp, e pushtova me të dy duart, e shtrëngova në gji dhe nuk e përshkruaj dot trishtimin. Ta dish, Ramazan; nuk kam derdhur lot as gjatë torturave çnjerëzore. Për inat të tyre. Por për nënën që nuk më njohu nga pamja, por nga era e trupit tim që ajo nuk e kishte harruar qysh kur më ushqente me gjirin e saj, qava me lot të nxehtë. – Tani më thoni ju, – e mbylli bisedën Ramazani – qan apo nuk qan burri?
Sigal