Në rrugën e fshatit, anës varrezave, aty tek një lëndinë e vogël më zuri syri një plak tek qëndronte në këmbë i kërrusur e i mbështetur mbi një shkop thane. Pranë kulloste kali i tij, një kalë i dobët e aq i vrarë, saqë i dukeshin brinjët e mezi çapitej tek tundte bishtin plogët sa herë që e shqetësonin mizat. Ashtu duke kullotur e duke u përtypur më vështroi. Kishte ca sy të përvuajtur e të pikëlluar, ndoshta nga puna e lodhshme dhe nga pleqëria. Edhe plaku ishte i dobët dhe fytyrën e kishte të hequr e të terur. Më pa me kureshtje e, mbase priste që t’i afrohesha e t’i flisja, por unë ktheva vështrimin nga varrezat dhe mbajta vesh një gardalinë që këndonte me aq hare, saqë më la pa mendje. Aty mes asaj varreze të vjetër e të braktisur ku shquheshin e nuk shquheshin gurët e myshkët e të anuar, ngrihej një rrap me trungun e veshur tërë dredhëza. Në atë rrap këndonte gardalina e unë seç ndjeva një trishtim të lehtë. Ndoshta trishtimin ma shkaktonin ato varre të lashtë, ai plak i moçëm e krejt i thinjur së bashku me atë kalë të gjorë e të drobitur. U mundova të shikoja gardalinën por ishte e pamundur. Se ku qëndronte mes fletëve dhe ia thoshte këngës. E dëgjova disa çaste dhe vazhdova të eci duke e përshëndetur kalimthi plakun. Ndërsa ai më pa me një vështrim të dhembsur sa që më preku. Ai plak i terur m’u duk po aq i vuajtur e i stërmunduar sa edhe kali i tij, ndaj u pendova që nuk ndala t’i jepja dorën e të flisja dy fjalë me të. Aty në atë fshat të vogël me shtëpi përdhese, mes asaj varfërie të zymtë e të përhershme jetonin prej vitesh mësuesit. Ata banonin mbi haurin e një shtëpie. Nga të ndarat e dërrasave vinte era e rëndë e plehut.
– Jo, shoku inspektor, – më tha njëri prej mësuesve, – ju nuk mund të flini këtu. Ne bëjmë si bëjmë, ndërsa ju e keni vështirë, se nuk jeni mësuar. Do t’ju çojmë në një vend më të mirë. Ejani ju lutem mos ngulni këmbë të rrini me ne! Unë u binda. Morëm rrugën anës një përroi. Ishte errur dhe ngado ndër dushqe e pemë këndonin zogjtë. Trishtimi im tani ishte më i thellë, sepse kënga e tyre më ngacmonte në zemër si ca nokturne pianistike që më preknin e më bënin të vuaja në atë natë të qetë dhe aq melankolike të atij fshati të largët, të kredhur në errësirën e natës. Më çuan në një vend që nuk e prisja, tek shtëpia e dajë Xhemës, tek ai plaku që kulloste kalin ndanë varrezës së vjetër. – Sa m’u bë qiejfi që erdhe tek unë, or pëllumb, – më tha, – sapo të pashë më hyre në zemër. Vrisja mendjen, se cili ishe e ku po shkoje. Ju të arsimit tek unë e keni patur përherë të hapur konakun. E falenderova nga zemra. Ai më ftoi në odë dhe më uli mbi një shilte, pranë vatrës ku kërrcisnin drutë nga zjarri. Ndonëse kishte hyrë pranvera atje në atë fshat malor netët ishin të ftohta. Çdo mëngjes dajë Xhema ngrihej aty rreth orës katër dhe dilte jashtë odës. Kthehej kur unë isha zgjuar dhe bëhesha gati për të ngrënë mëngjesin. Përse ngrihej aq herët e ku shkonte? Kjo për mua ishte enigmë. Mëngjesin e fundit ra shi por dajë Xhema përsëri doli. Pas pak hyri gruaja e tij dhe i vajti te shtrati ta zgjonte. “Ku të ketë shkuar i uruari?” – foli ajo nëpër dhëmbë kur pa që shtrati i tij ishte bosh. Unë u ngrita dhe ndeza dritën. – Dajë Xhema ka dalë, – i thashë, – nëse ke ndonjë punë të ndihmoj unë. – Mos e prish gjumin, – më tha me keqardhje plaka e ngatë, – fli, se po e mori vesh plaku që të zgjova më vret … Mbylla dritën dhe rashë, por meraku nuk më la. U çova, u vesha dhe dola jashtë. Shiu derdhej vrullshëm. Eca ashtu kuturu kur befas ndjeva një kollë të zgjatur, një kollë torturonjëse. U afrova drejt gufmës së çjerrë të kollës dhe u gjenda te kasollja e rakisë, aty ku dajë Xhema ziente të uruarën në vjeshtë. Ai më ndjeu dhe doli.- Po pse, or pëllumb, – më foli duke u kollitur, – pse e prishe gjumin, pse u merakose? – Kollitej e nuk pushonte. Mu duk sikur po i shkallmohej gjoksi e po i shkulej gurmazi. Ajo kollë e mallkuar po i merte frymën. – Çfarë ke kështu, o dajë Xhema? – e pyeta, – a i ke pirë ilaçet? – Nuk më bëjnë derman. Filloi të zbardhej e dajë Xhema u qetësua pak e ngapak. – Do të shkosh pëllumb. Po ne u mësuam me ty e s’na bëhet të ndahemi. A do të vish nga vera, ashtu si të kam thënë me gruan e me vajzën? – Do të vij, dajë Xhema. – Ashtu të lumtë! Po se mos harron, se ju nga qyteti e mbani frymën tek deti, por edhe mali nuk është i pakët. – Dajë Xhema, ti çdo mëngjes ngrihesh pa gdhirë. – Më paske pikasur bukurosh! – E kam gjumin të lehtë. Po ti pse nuk kollitesh brenda? – Nuk doja që ti të prishje gjumin pë shkakun tim. Kollën e kam të përhershme. Sa pa gdhirë më zë e bekuara e nuk më pushon. Ma mori shpirtin. Sa vjen e shtohet. E di se nga kjo do të vdes. Më erdhi keq për të. Sa zemër të bardhë që kishte. Kolla e dajë Xhemës më bëri të vuaja dhe të trishtohesha shumë … Vajta në verë tek dajë Xhema me gruan e më fëmijët. Sa shumë u gëzua kur na pa. Ai na lëshoi dhomën dhe vetë fjeti te kasollja e rakisë. Atje kollitej çdo mëngjes. Ne e dëgjonim dhe vuanim. Për mua nuk kishte gjë më të dhimbshme sesa ajo torturë e dajë Xhemës kur kollitej. Vitin që erdhi vajta sërish për inspektim në shkollën e fshatit. Ishte një ditë e bukur maji. Kur kalova tek varrezat më doli përpara ai kalë i plakur me ato brinjë të dala e me ata sy aq të përvuajtur, por dajë Xhemën nuk ma zuri syri aty pranë … Në rrapin e blertë me atë trungun e mbështjellë nga dredhëza këndonte si dikur gardalina. Zemrën e kisha të përmalluar nga ai vendth që më ish bërë aq i dashur, ndaj sërish kënga e saj m’u duk po aq e trishtë. Aty mes atyre gurëve të myshkët e të anuar të varreve të lashtë pashë një varr të ri. Ishte varri i dajë Xhemës. E pashë, iu afrova dhe u mbusha me hidhërim. S’di pse kishte dashur të prehej në atë varrezë të braktisur. Ndoshta ngaqë aty këndonte përherë gardalina e pranverës.
