Ai rrinte ulur buzë detit mbi rërë. Një djalë shikonte plagën e tij në gju. Ishte një plagë e veçantë. Dukej si plagë e një cifël bombe që kishte prekur tangentalisht gjurin duke lënë në të një çikatrice, gati dhjetë centimetra të gjatë dhe disi të thellë. Ajo kishte zënë një lëkurë të hollë, aq transparente sa dallohej kocka e gjurit. Në anën tjetër të gjurit djaloshi vuri re një plagë tjetër trekëndëshe. Qenka plagosur në luftë tha djali me vete. Ai kishte dëgjuar se plumbi, nga ana që hyn lë një shenjë të vogël, kurse nga nga e cila del lë një gjurmë të madhe. Qenka plagosur me plumb dhe jo me cifël bombe siç m’u duk në fillim, tha djali me vete. Po ky nuk çalon. Si është mundur. Plagë e çuditshme. Në luftë dhe të jetë mjekuar kaq mirë. Si duket do ta ketë operuar në spitalin partizan ndonjë mjek italian, nga ata që pas kapitullimit të Italisë, u hodhën në anën e partizanëve. Djali e pa me vëmendje njeriun me plagë. E pyeti me kujdes: -Në luftë jeni plagosur? Njeriu me plagë nën gju buzëqeshi… -Pse kaq i madh të dukem? Djaloshi e kuptoi gafën. -Kur bëhej lufta, unë isha i vogël, ja gati kaq sa ti. Nuk kam luftuar. Kam kënduar vetëm këngë partizane. Kam mbledhur gëzhoja që të luaja me to. Kaq ka e ndihmova Luftën… -Më falni, tha djali. -Nuk ke faj. Unë dukem më i madh nga ç‘jam në të vërtetë. Puna, jeta, ushqimi… -M’u duk një plagë e çuditshme, ndaj ju pyeta… -Mirë bëre që më pyete. Plaga e gjurit tim është vërtet e çuditshme. Ishin vitet e para të Çlirimit. Ish bujqit e bejlerëve kishin marrë tokë dhe s’mbaheshin në punë. Tani ata punonin arat e tyre, siç thuhej atëherë… Ngryseshin e gdhiheshin në ugare. Unë isha në moshën tënde në ato vite. Punoja me babanë. Vëllezërit e tjerë ishin më të vegjël. Na duhej të punonim, jo vetëm për vete, por edhe për inat të kulakëve që mendonin se ne, ish bujqit e tyre, nuk dinim të mbillnim. Ata thoshin se ne vuanim nga ethet e dembelisë. Bujqësia ishte punë e rëndë atëherë. Ç‘do punë bëhej vetëm me krahë. Unë isha i vogël dhe puna më vrau më tepër nga të tjerët. Mbase prandaj dukem edhe më i madh nga ç‘jam në të vërtetë. Nejse… Një ditë vajtëm argatë te Xhik Gjyla. Ne venim argatë tek njëri – tjetri, kur shikonim se misri i tjetrit kishte hipur për shat ose kur grurit të tjetrit i kishte kaluar koha e korrjes. Argatllëku atëherë ishte njëlloj si ky aksioni me goditje të përqendruar që bëhet sot për të hapur kanale apo për të nxjerrë misrin nga përmbytja. Grurit të Xhik Gjylës po i kalonte koha e korrjes. Atij po i shkoqej kalliri. Xhik Gjyla, nuk ia dilte dot ta korrte vetë dhe na thirri të gjithëve argat që ta ndihmonim për korrjen e grurit. Shkuam. Ishim gati njëzet bujq, njëzet drapërinj… Korrja filloi herët në mëngjes. Qielli mëngjesor kishte ngjyrën e pjeprit. Unë e shikoja dhe s’ngopesha së shikuari atë qiell ngjyrë pjepri që sapo kishte filluar të piqej. Kaq shumë më ngjante me ngjyra e pjeprit të pjekur sa më bëhej sikur ndieja, jo erë gruri të pjekur për korrje, por erë pjepri, edhe pse isha mes një fushe me grurë, më dukej sikur isha mes are me bostan. Gruri ishte i butë nga vesa që kishte rënë gjatë natës. Korrja s’mund të fillonte ende pa u tharë kërcejtë e grurit. Përdorimi i draprit kërkonte teknikë, përvojë. Po unë isha i vogël, ku ta gjeja teknikën, përvojën. -Dhe preve këmbën me drapër? -Jo! -Me se e pret atëherë? -Prit … Atë ditë desh më ndodhi diçka që do të më kishte turpëruar për gjithë jetën. -Çfarë desh ju ndodhi? -Desh qava… -Qave? -Desh qava, thashë – por nuk qava. -Pse desh të qanit? -Sepse, m‘u këput kurrizi. Korrja e grurit më dukej puna më e rëndë nga të gjitha punët e bujqësisë. Drapri të këput kurrizin. Unë isha i vogël dhe kockën e kisha të njomë. Nuk e duroja dot lodhjen nga drapri. Drapri kërkon që të marrësh formën e tij, të kërrusesh. Kisha dëgjuar nënën, t’i thoshte babait: -Mos e lodh shumë çunin se e ka kockën të njomë. Vetëm atë ditë e kuptove domethënien e fjalëve të nënës. Sikur të mos kishim pushuar… sikur korrja të kishte zgjatur edhe pak, unë do t‘ia kisha plasur të qarit, aq më dhembte, aq po më këputej kurrizi. Kur Xhik Gjyla tha të pushonim për të pirë ndonjë cigare, unë e lëshova i pari draprin, e ngula mbi një duaj gruri dhe u shtriva sa gjatë e gjerë mbi hamullore. Burrat pinin duhan, unë çlodhesha dhe s’ngopesha së çlodhuri. -Ç‘lidhje ka kjo histori me plagën? -Ka, ka… -Si është e mundur? Ara e Xhik Gjylës ishte në buzë të rrugës së Marinës. Burrat ishin grumbulluar në anën tjetër të arës. Atje do të fillonte korrja përsëri dhe ata atje po çlodheshin duke biseduar për punët e stinës e duke pirë duhan. Vetëm unë qëndroja shtrirë në anën tjetër të arës. Aty kishte filluar pushimi dhe unë aty u shtriva të pushoja. Nuk prita as një sekondë. Nuk lëviza asnjë hap. Aq isha lodhur e këputur… Rrija shtrirë dhe në vesh më kumbonin fjalët e nënës:-Mos e mundo çunin. E ka kockën të njomë dhe këputet… I përfytyroja kockat e mia të njoma si kërce. Më dukej sikur përkuleshin si tuba llastiku. Prekja krahët, këmbët. I shtrëngoja. Kockat e krahëve ishin të forta gur. Kockat e këmbëve gjithashtu. Pse thoshte nëna se unë e kisha kockën të njomë? E kuptoja pse thoshte nëna kështu. Ajo donte që babai të mos më mundonte shumë. Babai ishte shumë punëtor. Punonte si ka. Sidomos tani që kishte tokën e tij, ai s‘mbahej. Kush e di sa herë i kishte lodhur qetë në arë. Lakmonte shumë në punë. Nuk dinte të pushonte. Lëronte diell me diell. Qetë nuk duronin dot dhe binin të këputur për t‘u çlodhur mbi ugarin me vlagë të njomë. Sidomos në arën e Jonuz Beut, që na e kishte dhënë Reforma Agrare, babai nuk ndiente lodhje. Ajo ishte një tokë ledhore, shumë e butë dhe shumë pjellore. Nuk bëhej mend misri i saj. Ja kaq e kishte lëfytin dega e misrit sa gryka e gërnetës së Shefito Arixhiut. Kur e shihte Jonuz Beu misrin tonë mbyllte sytë. Kalonte symbyllur. Kishte frikë se mos çmendej. -Ndërsa po çlodhesha i shtrirë mbi hamullore, dëgjoj një sharje që u bë me shumë mllef: -Hë de shtroje kurrizin tani…, të marrtë kurrizin, të marrtë… Donit tokë ju dhe morët tokat e botës dhe ja si më rri shtrirë tani si derr, aty në mes të hamullores… S’ta mban bytha të punosh… Po toka do bythë more bythmutër… Ç’është e vërteta, korrja e grurit me drapër të këpuste kurrizin. Kur thashë se dhe pak po të kishte zgjatur korrja unë do t’ia kisha dhënë së qarës, do të kisha qarë vërtetë, por më shpëtoi nga ky turp, pushimi. Nuk kishin ardhur ende te ne korrëset dhe motokorrëset, kombajnat dhe, autokombajnat. Flitej se do të vinin nga Bashkimi Sovjetik, po ende s’ po dukeshin të uruarat, po vonoheshin, kurse mua s’më durohej. Ardhja e tyre do të ishte një çlirim për ne bujqit, ato do të na çlironin nga mundimi njëherë e përgjithmonë. Çlirimin nga mundimi unë e quaja baras me çlirimin nga pushtuesit, në mos edhe më shumë. Durohej drapri? Bëhej punë me drapër? Autokombajna po… Thoshin se ajo e korrte dhe e shinte grurin në vend… Kur do vinte ajo ditë? Shikoja draprin. Më dukej sikur ai zgërdhihej në diell me ata dhëmbët si dhëmbë miu. Dukej sikur drapri qeshte me lodhjen time, me kurrizin tim të këputur…Ishim çliruar nga mundimi i bejlerëve apo nga shfrytëzimi i njeriut nga njeriu, siç dëgjonim të thuhej, por a do të çliroheshim vallë një ditë edhe nga mundimi i vjetër, shekullor i draprit? Çlirimi nga mundimi, ky po do të ishte çlirimi i vërtetë i njeriut… Kur mora vesh se të grunjtat e Fermës «29 Nëntori», po korreshin me autokombajnë, u hodha përpjetë. -Po në ç’sektor po korrnin? -Në sektorin e «Plugut», buzë kënetës së Tërbufit, te stani i dhenve, afër shtëpisë së Brahim Metës, më thanë shokët, moshatarët e mi. Fluturova nga gëzimi. Megjithëse sektori i «Plugut» ishte larg, unë u nisa menjëherë. Edhe kur mora vesh se nga Tirana në Rrogozhinë do të kalonte treni, unë shkova në këmbë nga qyteti im gjer në Rrogozhinë për të parë trenin e jo të mos veja në këmbë gjer në sektorin e «Plugut», për të parë autokombajnën se si e korrte grurin. Autokombajna s’ishte si unë, ajo nuk lodhej, s’i këputej kurrizi… Në fillim e pashë që larg. M’u duk si buburrecë e kuqe, veçse s’kishte pikat e zeza. Ajo të ishte? Mos po gaboja?! Pyes ca punëtorë të Fermës: -Autokombajna është ajo? – Ajo me gjithë lecka, – m’u përgjigjën ata me romuz dhe qeshën. Më erdhi ca inat që punëtorët m’u përgjigjën ashtu, po tani, që u sigurova, po fluturoja më shumë drejt autokombajnës. S’më durohej. Doja të arrija e ta shija sa më parë nga afër, ta prekja, t’i fërkoja shpatullat e djersitura siç fërkonte babai shpatullat qeve.. Rruga për te autokombajna, kalonte buzë stanit të dhenve. Kur arrita afër stanit, papritur, m’u turrën qentë e stanit me kokat sa një shkëmb. Prita që t’i ndillte bariu, por bariu as që e prishi terezinë. Shkula një hu te gardhi i Brahim Metës dhe u përpoqa të mbrohesha, por qentë ishin tre… Njeri më mbërtheu në gju, ja në këtë gjurin që kam plagën. Ma futi gjithë gjurin në gojë, i dha kokës djathtas majtas sikur po shqyente një copë mish dhe siç e sheh, më shqeu gjurin dhe më la këtë plagë që sheh e që ty, të bëri përshtypje, t’u duk një plagë e habitshme e cila herë dukej si e shkaktuar nga një cifël predhe, herë si një plagë plumbi, herë si…- Kujtim mizor, tha djali i vogël, po a e pe autokombajnën? – E pashë, e pashë, por nuk preka dot me dorë… – Të linin qentë?!
Lushnjë, korrik 1972
