Humbja e perspektivës së zgjerimit sjell ndikime shumë negative, tek Kosova, Maqedonia dhe Bosnja

834
Sigal

Srecko Latal 

Tërheqja e BE-së po krijon “efektin domino” në të gjithë Ballkanin

Humbja e perspektivës së zgjerimit të BE-së po sjell ndikime shumë negative në të gjithë Ballkanin – nga Kosova te Maqedonia dhe tani te Bosnja.

Zgjedhjet e përgjithshme të Bosnjës zhvillohen të dielën mes shqetësimeve të mëdha për mashtrim masiv të zgjedhjeve, tensioneve të rritura dhe frikës, se ose bllokimi politik ose ligji zgjedhor i vendit mund të bllokojnë formimin e qeverive të reja. Ndërsa rezultatet e zgjedhjeve ka gjasa të jenë më të pasigurta dhe të papërcaktueshme se kurrë më parë, ekspertët pajtohen me idenë se edhe në skenarin më të mirë, krijimi i qeverive të reja do të zgjasë me mua; se procesi do të jetë kaotik dhe se qeveritë eventuale të reja me shumë gjasa do të sjellin thjesht më shumë nga politikat e vjetra, egoiste dhe përçarëse.

Nëse ky është skenari më i mirë, atëherë cili është më i keqi?

Skenarët më të këqij mund të përfshijnë një bllokadë të plotë të zbatimit të rezultateve të zgjedhjeve, ose nga disa nga palët, të pakënaqura me rezultatet e tyre zgjedhore, ose për shkak të mosrespektimit të ligjit zgjedhor. Çdo skenar mund të çojë në shpërbërjen e sistemit financiar dhe politik në entitetin e Federatës së Bosnjës deri në fund të vitit, gjë që do të ndikonte te shteti dhe ndoshta edhe në nivelet e tjera administrative. Përgjegjësia kryesore për këtë situatë të keqe qëndron te vetë politikanët, intelektualët, OJQ-të, mediat dhe në fund tek vetë qytetarët e vendit. Një aktor i huaj që mund të ketë ndikuar gjithashtu në politikat shkatërruese të Bosnjës ishte Bashkimi Europian. Megjithatë, edhe një herë, në Bosnje, BE-ja nuk e humbi rastin për të humbur një mundësi.

Nga lëvizja e portave tek heqja e fushës së lojës

Dështimi më i fundit i BE-së për të trajtuar zhvillimet e fundit kërcënon të shndërrohet në një gabim të madh politik me pasoja potencialisht shkatërruese. Faza e këtij gabimi u përcaktua nga një sërë ngjarjesh këtë verë, të cilat duhet të shënonin një kthesë në procesin e ngadalshëm të integrimit të gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor në BE. Megjithatë, pas samitit BE-Ballkani Perëndimor në Sofje, në maj, një samiti të BE-së në Bruksel në qershor dhe Samitit të Ballkanit Perëndimor në Londër në korrik, anëtarësimi në BE thjesht duket më i largët. Përveç shtrëngimeve të duarve dhe fotografive, samitet e Sofjes, Brukselit dhe Londrës sollën angazhime të paqarta për të përshpejtuar procesin e integrimit në një fazë të mëvonshme dhe të pacaktuar – të paktën pas zgjedhjeve të Parlamentit Evropian, në maj 2019. Megjithatë, substanca tregoi një histori tjetër – se Europa konsumohet nga problemet e saj të brendshme, fillimisht nga kriza e emigracionit; dalja e Britanisë nga blloku; por edhe më shumë nga konservatorizmi në rritje dhe ndjenjat anti-BE në një sërë vendesh të BE-së. Si rezultat, këto tri ngjarje i treguan popujve të Ballkanit, vetëm se zgjerimi i BE-së në rajon nuk do të jetë temë e diskutimit serioz për një kohë të gjatë, nëse ndodh ndonjëherë. BE-ja, e cila ka qenë prej kohësh e famshme për ndryshimin e kritereve dhe kërkesave të saj – një praktikë e njohur si “lëvizja e portave” – këtë herë ka hequr të gjithë fushën e lojës. Shtrirja e plotë e kësaj lëvizjeje tektonike ende duhet të zbulohet, por rëndësia e saj mund të kuptohet më mirë në dritën e faktit se perspektiva e BE-së – sado e largët – ka qenë shpresa e fundit e popujve të Ballkanit për tre dekadat e fundit.

Shpresa është ajo që vdes e fundit, por çfarë ndodh kur ajo vdes?

Zhdukja efektive e perspektivës së BE-së ka një impakt që shkon përtej mirëqenies ekonomike dhe reformave sociale. Shpresa për një jetë të ardhshme brenda kufijve të BE-së ishte e vetmja gjë që heshti tendencat nacionaliste dhe separatiste në Ballkan që shpërthyen kur u shpërbë ish-Jugosllavia në vitet 1990. Zhdukja efektive e kësaj perspektive europiane do të inkurajojë tensione të reja, si dhe shtysa të reja drejt krijimit të “Shqipërisë së Madhe”, “Bosnjës së Madhe”, “Kroacisë së Madhe”, “Serbisë së Madhe” apo edhe “Turqisë së Madhe”. Procesi mund të ketë filluar tashmë, pasi presidentët e Serbisë, Kosovës dhe Shqipërisë, Aleksandër Vuçiç, Hashim Thaçi dhe Edi Rama, për herë të parë këtë verë nisën të debatonin hapur për zgjidhjen e mundshme të marrëdhënieve Serbi-Kosovë nëpërmjet një shkëmbimi territoresh në Serbi dhe Kosovë. Dikush mund të argumentojë se pjesa e dytë në këtë “efekt domino” në Ballkan ishte dështimi i referendumit të së dielës së kaluar në Maqedoni për një marrëveshje me Greqinë. Përveç të gjitha arsyeve të tjera të brendshme – përfshirë mungesën e mbështetjes për referendumin nga partitë opozitare dhe një mospërputhje të dukshme mes numrit të votuesve të regjistruar dhe numrit të njerëzve që ende jetojnë në Maqedoni – një pjesë e përgjegjësisë për këtë pengesë gjithashtu qëndron në BE. Ndërsa zyrtarët europianë në muajt e fundit ofruan mbështetje të fortë verbale për referendumin maqedonas dhe një marrëveshje me Greqinë, BE-ja dështoi të bënte të vetmen gjë që mund të kishte bërë një ndryshim të vërtetë. Maqedonia, si edhe Shqipëria, kishin shpresuar të marrin një datë për fillimin e negociatave për anëtarësimin e tyre në BE gjatë samitit të BE-së në Bruksel në korrik. Ky njoftim simbolik nuk do t’i kushtonte asgjë BE-së, por do të kishte bërë një ndryshim të madh në të gjithë Ballkanin. Në vend të kësaj, BE-ja e shtyu një vendim për shkak të kundërshtimeve nga disa vende anëtare të BE-së, sidomos Franca dhe Holanda. Disa ekspertë paralajmëruan se ky veprim mund të ketë një çmim të lartë për Ballkanin, por këto fjalë ranë në veshë të shurdhër. Ndërsa dështimi i referendumit të Maqedonisë nuk do të thotë se marrëveshja me Greqinë dështoi, ajo e vendos vendin në një pozitë shumë më të vështirë, pasi politikanët vendas mendojnë masat e tyre të ardhshme, përfshirë edhe zgjedhjet e reja të menjëhershme. Pas Maqedonisë, radhën e efektit domino e ka edhe Bosnja. Me politikanët e saj që grinden, një shoqëri civile të dobët, mediat dhe qytetarët e ndarë, shumë prej të cilëve vetëm duan të largohen nga vendi, Bosnja është e përgatitur keq për sfidat e vështira ligjore dhe politike dhe pasojat e tyre të mundshme ekonomike dhe sociale.

BE-ja duket se e ka harruar se si filloi

BE-ja duket se i ka harruar fillimet e veta – të cilat ishin të motivuara nga nevojat e sigurisë përveç arsyeve ekonomike – si edhe përvojat e saj nga shpërbërja e ish-Jugosllavisë. Si rezultat, BE-ja ka shpërfillur shenjat paralajmëruese në rritje nga Ballkani dhe potencialin e tyre për të destabilizuar Europën. Në vend të kësaj, të shqetësuar me problemet e saj të brendshme, shumë vende anëtare të BE-së kanë marrë me sa duket politikën e re egocentrike të SHBA-së nën drejtimin e presidentit Donald Trump – “Amerika e para” – dhe po e kopjojnë atë. Ndërsa “Italia e para”, “Hungaria e para”, “Polonia e para” dhe narrativa të ngjashme kërcënojnë themelin e Bashkimit Europian, BE-ja vazhdon të qetësojë liderët e Ballkanit me aluzione verbale për të blerë më shumë kohë, të paktën derisa zgjedhjet e Parlamentit Europian vitin e ardhshëm të tregojnë të ardhmen e afërt të BE-së. Ndërkohë, ekspertët vendorë dhe ndërkombëtarë kanë dënuar shfaqjen e ideve alternative për zgjidhjen e çështjeve të Ballkanit nëpërmjet shkëmbimeve të territoreve etnike, duke paralajmëruar se ndryshimet në kufij do të çojnë vetëm në konflikte të reja. Ata këmbëngulin se BE-ja mbetet akoma e vetmja alternativë për Ballkanin, edhe pse SHBA-ja dhe BE-ja duket se po i largohen parimeve dhe idealeve të tyre. Por paralajmërimet boshe nuk funksionojnë për politikanët e Ballkanit të cilët janë shumë të njohur me këtë taktikë, duke qenë se e kanë përdorur atë shpesh në fushatat e tyre zgjedhore. Në vend të kësaj, disa liderë lokal duket se po ecin përpara me planet dhe idetë e tyre të reja alternative. Më 2 gusht, për shembull, Ministri i Diasporës i Shqipërisë, Pandeli Majko, duke provokuar tha se kufijtë fizikë midis Shqipërisë dhe Kosovës do të hiqen nga fillimi i vitit 2019. Kjo u përsërit më 19 shtator nga kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj. Deklaratat shkaktuan reagime të forta nga Serbia, e cila kërcënoi se do të mbrojë ato që ajo ende këmbëngul se janë kufijtë e Serbisë, edhe me forcë, nëse është e nevojshme. Mes fushatës së saj të nxehtë parazgjedhore, Bosnja ka parë pjesën e vet të nismave nacionaliste. Lideri serb i Bosnjës, Milorad Dodik, ka shkuar përtej thirrjeve të tij të zakonshme për pavarësinë e Republikës Srpska, duke nënkuptuar një bashkim të Serbisë dhe Republikës Srpska. Homologu i tij kroat i Bosnjës, Dragan Coviç, ka paralajmëruar se Bashkimi i tij Demokratik Kroat, HDZ, do të bllokojë krijimin e qeverive të reja nëse nuk pëlqen rezultatet e zgjedhjeve. Lideri i partisë kryesore boshnjake (myslimane), Partia për Veprim Demokratik, SDA, Bakir Izetbegoviç, është përgjigjur në mënyrë të sjellshme dhe duke paralajmëruar se boshnjakët do të mbrojnë integritetin territorial dhe kushtetues të Bosnjës me të gjitha mjetet e nevojshme. BIRN