Eksperti Artur Sulçe analizon gjendjen dhe shkaqet që sollën përmbytjen e rrugës Tiranë-Durrës. Roli i praktikave të duhura të projektimit, ndërtimit dhe mirëmbajtjes për të mbajtur rrugët e drenazhuara
Për herë të parë që nga ndërtimi i rrugës, në vitin 1930, autostrada Tiranë-Durrës pësoi një përmbytje të përmasave të mëdha. Cili mendoni se është shkaku i kësaj situate të paprecedent?
“Drenazhimi i dobët shkakton shqetësime të hershme të rrugëve, që çojnë në probleme dhe dështimet strukturore të rrugës. Për të parandaluar ose minimizuar dështimet e parakohshme të rrugëve dhe për të rritur performancën rrugore, është e domosdoshme të sigurohet kullimi i duhur. Kjo rrugë vuri në dukje fushat shqetësuese për hartuesit e kullimit dhe inxhinierët rrugorë, të cilët gjatë ndërtimit duhet të sigurojnë që rruga e ndërtuar të vihet në përdorim pa dështim para jetës aktuale të projektimit. Nga këqyrja e këtij segmenti rrugor del në përfundimin se efekti i kushteve të dobëta të kullimit në këtë rrugë është shumë i pafavorshëm. Kjo shkakton dështimin e rrugës në mënyra të ndryshme dhe gjithashtu vështirësi ekonomike për banorët e komuniteteve të prekura. Sistemi i duhur i kullimit i siguruar në rrugë rrit jetën e rrugëve. Por sistemi i padëshiruar i kullimit shkakton dështimin e rrugës në buzë të saj. Prandaj praktikat efektive të inxhinierisë duhet të konsiderohen të nevojshme gjatë projektimit, ndërtimit dhe menaxhimit të rrugëve dhe kanaleve të kullimit”.
Pse pikërisht në atë vend? Çfarë nuk ka funksionuar sipas mendimit tuaj?
“Kullimi i Stuhisë është i dizajnuar për të kulluar shiun e tepërt dhe ujërat tokësore nga sipërfaqet e papërshkueshme të rrugës për të rregulluar defektet dhe për të ruajtur strukturën. Pas trotuareve rrugore, kontrollohen erozioni dhe sedimentet për të parandaluar efektet e dëmshme. Linjat e kullimit janë hedhur me nyje të vulosura në shtrëngimin e rrugëve me koeficientët e rrjedhjes dhe karakteristikat e përshtatshme për zonimin e tokës dhe sistemin e ujit të stuhisë. Sistemet e kullimit duhet të jenë në gjendje të mbajnë rrjedhën përfundimtare të projektimit nga ujëmbledhës në rrjedhën e sipërme me aprovimin për shkarkimin nga autoriteti përkatës në një rrjedhë uji, lumi ose deti për shkarkimin e drenazhit. Cilësia e kullimit është një parametër i rëndësishëm që ndikon në performancën e bankinës të autostradës. Përmbajtja e tepruar e ujit në bazën e shtratit, nënndarjen dhe nëntokën mund të shkaktojë shqetësime të hershme dhe të çojë në një dështim strukturor ose funksional të bankinës e rrugës. Kullimi është aspekti më i rëndësishëm i dizajnit të rrugëve. Dizajni i duhur i kullimit është i nevojshëm për performancën e kënaqshme dhe të zgjatur të trotuarit. Në hartimin e kullimit, objektivi primar është që të akomodojë rrjedhjen e ujit përgjatë dhe përgjatë rrugës dhe të transportojë dhe të depozitojë në mënyrë të përshtatshme ujin në drejtim të rrymës pa ndonjë pengesë në rrjedhën”.
Akuzat janë hedhur mbi mirëmbajtësit e rrugës. Ka gjasa që të jenë bërë ndërhyrje të paligjshme?
“Përgjithësisht burimi kryesor i ujit në trotuare janë reshjet atmosferike. Ky ujë mund të hyjë në rrugë përmes disa mënyrave (p.sh., çarje, infiltrime, përmes supeve dhe kanaleve, ujërave nëntokësorë të lartë) dhe lëvizet nga një gradient energjie, si graviteti, forcat kapilare, forcat osmotike dhe ndryshimet në temperaturë ose presion. Projektuesi i kullimit është kryesisht i shqetësuar me rrjedhën e ngopur të gravitetit, i cili mund të përcaktohet me anë të zbatimit të ligjit të Darcy. Për të kuptuar dhe analizuar kushtet nën të cilat dyshemeja duhet të funksionojë, projektuesi ka nevojë për informacione mbi gjeometrinë e autostradës, kullimin sipërfaqësor, kullimin e sipërfaqeve të pavëzuara, klimën dhe pronat e tokës. Këto të dhëna i mundësojnë projektuesit të parashikojnë sasinë e ujit të lirë që do të hyjë në strukturën e trotuarit, për të parashikuar sipërfaqen e lirë të ujit dhe për të vendosur përmbajtjen e lagështisë së nëngrupit të projektimit. Sistemi i kullimit të autostradës është procesi i heqjes dhe kontrollit të sipërfaqes së tepërt dhe nën sipërfaqe të ujërave në mënyrë të drejtë. Kjo përfshin përgjimin dhe devijimin e ujit nga sipërfaqja dhe nëngrupi i rrugës. Instalimi i sistemit të kullimit sipërfaqësor dhe nëntokësor është një pjesë thelbësore e projektimit dhe ndërtimit të autostradës. Kullimi i autostradës përdoret për të pastruar ujin sipërfaqësor nga autostrada. Drenazhimi i mirë i autostradave është i rëndësishëm për sigurinë në rrugë. Rrugët duhet të jenë të drenuara mirë për të ndaluar përmbytjet; madje edhe sipërfaqja e ujit mund të shkaktojë probleme me akull në dimër. Uji i lënë në këmbë në rrugë gjithashtu mund të shkaktojë probleme të mirëmbajtjes, pasi mund të zbusë tokën nën një rrugë duke e bërë sipërfaqen e rrugës të shpërbëhet dhe gjithashtu të çojë në një aksident nga përdoruesit e rrugës. Ekspertët kanë studiuar sistemin e kullimit të sipërfaqeve të autostradës dhe problemet e prerjes së ujit dhe kane arritur në përfundimin se elementet e pafavorshme të rrugës që kontribuojnë në aksidentet në autostradë ishin shtrirje ose gjeometria e rrugëve, mungesa e shpatullave dhe e defekteve të shpatullave, mungesa ose e papërshtatshme e këmbësorëve. Drenimi i duhur është një konsideratë shumë e rëndësishme në hartimin e një autostrade. Objektet joadekuate të kullimit mund të çojnë në përkeqësimin e parakohshëm të autostradës dhe në zhvillimin e kushteve të pafavorshme të sigurisë siç është hidrogjenizimi. Prandaj, është e zakonshme që një pjesë e konsiderueshme e buxheteve të ndërtimit të autostradës të përkushtohet në objektet e kullimit. Kullimi i autostradës përdoret për të pastruar ujin sipërfaqësor nga autostrada. Rrugët duhet të jenë të drenuara mirë për të ndaluar përmbytjet; madje edhe sipërfaqja e ujit mund të shkaktojë probleme me akull në dimër.
Si duhej mirëmbajtur austrada?
“Drenazhimi pastrohet sipas këtij kalendari: zonat rurale – një herë në vit, zonat urbane – një herë në vit, dhe karriera të dyfishta me shpejtësi të lartë dy herë në vit. Megjithatë, aty ku problemet e vazhdueshme identifikohen me pastrimin e ujit, për shembull, duke u bllokuar në mënyrë të rregullt nga balta dhe detrit, gullet janë identifikuar dhe programuar në mënyrë specifike për një frekuencë më të madhe pastrimi”.
Po mbjellja e palmave sa ka ndikuar në këtë drejtim?
“Përfitimi i parë i madh i heqjes ose zhvendosjes së pemëve që janë afër rrugës do të rriste sigurinë e automjetit me eliminimin e rreziqeve të rrepta dhe diskrete. Mënyra më e mirë për të përfituar këtë përfitim është të miratohet koncepti i qartë i zonës ose kufirit rrugor. Një zonë e qartë përcaktohet si distanca ngjitur me buzë rrugore që është e lirë dhe të pastrohen nga objektet e palëvizshme, të cilat mund të dëmtojnë një automjet dhe të dëmtojnë banorët pas ndikimit. Duke pastruar zonën e rreziqeve të ngurta, një shofer mund të kthehet me siguri në rrugë ose ta sjellë automjetin në një ndalesë të sigurt para se të hasen pasoja të tjera të dëmshme. Për të siguruar që masat e sigurisë së pemëve, të tilla si zona e kufirit rrugor, janë konsideruar gjatë projektimit të rrugës ose si pjesë e përmirësimeve të sigurisë, duhet të caktohet përgjegjësi më e madhe personale për ata qe merren me kompletimin e planit të përgjithshëm të rrugës apo planit rrugor. Projekti apo dizajni kryesor inxhinierik dhe punëdhënësi i tyre duhet të mbajnë një përgjegjësi të madhe për hartimin e rrugës, përfshirë vendosjen e pemëve, për shkak të vulosjes profesionale të planeve të projektit. Për shkak të këtij fakti, projekti apo dizajni inxhinierik do të kishte më shumë gjasa të merrte në konsideratë rreziqet e pemëve nga frika e procesit gjyqësor nëse do të ndodhte një vdekje e panevojshme. Po kështu, duhet të jepet më shumë përgjegjësi autoritetit rrugor që zhvillohet dhe/ose zbatohet plani i vendosjes së pemës. Duke vendosur përgjegjësi të drejtpërdrejtë në këto dy grupe, do të duhej më shumë bashkëpunim”.
Kush duhet të mbajë përgjegjësi për këtë skandal të madh që për më shumë se 24 orë paralizoi një prej akseve kryesore të vendit?
“Detyrimin për mirëmbajtjen dhe sigurinë e rrugës Tiranë-Durrës është detyrë e qartë në bazë të nenit 14 dhe 37 të Kodit Rrugor e Autoritetit Rrugor Shqiptar, pasi ai është dhe enti pronar i kësaj rruge. Nga rishikimi është konstatuar se objektet e dobëta të drenazhimit në strukturat e autostradës kanë shumë efekte shkatërruese në ekonominë e përdoruesve, pasi të dy dështimet funksionale dhe strukturore për shkak të drenazhimit të dobët çojnë në rritjen e kohës së udhëtimit, duke ulur kështu produktivitetin, ka një rritje të numrit të aksidenteve duke çuar kështu në vdekjen e shumë njerëzve etj”.
