INTERVISTA/ Prof. Dr. Bamir Topi: Drejtësia nuk reformohet nga politika hajdute

1022
Sigal

Jakup B. GJOÇA

Gazetar i “Telegraf”

Në momentin që fillon të përflitet, që kjo reformë në drejtësi vonohet, që kjo reformë komprometohet gjatë rrugës, kjo reformë kërkohet të kapet nga politika, atëherë kjo përkthehet shumë keq në publik. Unë uroj të mos jetë, ajo që mendojnë shumë njerëz sot. Të mos ndodhë, ajo që mendojnë: Mos vallë kjo reformë në drejtësi tenton ta kalojë influencën nga një ish-kryeministër tek kryeministri i radhës

Prof. Dr. Bamir Topi, ish-Presidenti i Shqipërisë në pjesën e dytë të intervistës ekskluzive për gazetën “Telegraf” pohon se “Bandat e këtyre njerëzve, të veshur me pushtet politik, eliminojnë drejtësinë”. Më tej:“Është e rëndë, të presim, që drejtësia të reformohet nga një politikë hajdute, – shprehet ish-presidenti Topi dhe, duke iu referuar ndryshimeve kushtetuese të 2008-s, zoti Topi, shprehet se përqendrimi i pushteteve në duart e kryeministrit në një vend si yni, me mungesë demokracie, ka pasojë, sepse kryeministrat në Shqipëri, sidomos në mandatin e dytë, kthehen në diktatorë. Si ish-kryetari i KLD-së, zoti Topi, duke analizuar reformën në drejtësi shpreh mendimin se kështu siç ndodh “Reformimi i drejtësisë është vetëm influencë e drejtpërdrejtë e falangës së politikës dhe se kryeministri Rama, me reformën në drejtësi, fut në dorë edhe pushtetin e drejtësisë”.

– Zoti President Topi, lexuesit e gazetës “Telegraf” janë të interesuar të dinë si mendoni ju, çfarë do të ndodhte në një shtet tjetër të demokracisë evropiane, që një ministër të jetë në qeveri, kur, ndërkohë, i vëllai i tij të jetë i dënuar për aktivitete kriminale?

– Kjo është çështje disi komplekse. Nëse një person futet në politikë dhe merr mbështetjen e elektoratit, si deputet i parlamentit, në kushtet kur shoqëria e di këtë fakt, atëherë mendoj, që nuk ka ndonjë lidhje të drejtpërdrejtë. Unë e kuptoj, në rastin konkret, ju e keni fjalën për ministrin Xhafaj, këtu ndryshon problemi, kur je në ekzekutiv. Për më tepër, që oferta për të qenë pjesë e ekzekutivit, është bërë në kohën kur është shtruar si nevojë ligjore e vetingut, e të gjithë personave, madje, edhe shoferit më të rëndomtë të policisë së shtetit, për të deklaruar se kë ka bashkëfamiljar, etj. Unë jam një njeri, që nuk i paragjykoj lidhjet, kur je në politikë, me një të afërm, sepse nuk është e thënë, përgjegjësitë janë individuale, personale, por, kur je në kompleksin e ushtrimit të një detyre, atëherë, unë do të isha menduar gjatë përpara se të bëhesha ministër, në rastin konkret. Pastaj, nëse do flasim për standardet e Evropës në marrëdhënie që ka Shqipëria, jemi si dita me natën. Mbaj mend, që ministri i Mbrojtjes së Gjermanisë dha dorëheqjen, pse u akuzua për plagjiaturë të doktoratës, edhe presidenti gjerman dha dorëheqjen sepse pati një akuzë politike, për favorizime në një hua bankare nga një bankë private. Kur merr një pozicion në ekzekutiv, këtu përgjegjësia më shumë sesa e personit në fjalë (ministrit Xhafaj) është përgjegjësia e kryeministrit, sepse ne jemi mësuar gjithmonë të flasim për ministrat, jo. Ekskluzivisht për lexuesit e “Telegrafit” mund të them me bindje se nuk janë përgjegjësi ekskluzive e ministrave, janë përgjegjësi ekskluzive e kryeministrit që, edhe pse i di gjërat, shkon në këto marrëdhënie me dashje.

– Si ish-president, ju si e gjykoni që kryeministri Rama dha publikisht rezultatet e ekspertizës anonime për audio-përgjimin, kur, ndërkohë, ajo është provë hetimi e prokurorisë, e cila ende nuk ka bërë analiza? A mund ta quajmë ndërhyrje e ekzekutivit në vendimmarrjen e prokurorisë?

Në rastin më të lehtë të interpretimit, them që është lapsus. Por, më e rëndë, është që nëse kryeministri ka pasur një tension për të ushtruar presion pikërisht tek organet, të cilat kanë detyrë ligjore e kushtetuese ta bëjnë këtë. Politikani nuk gjykohet për lapsusit, çdo gjë që thuhet nga goja e kryeministrit merret si një e vërtetë, dhe fakti që ai hyri në këtë lojë tregon që kryeministri nuk ka as minimalisht respekt ndaj institucionit të prokurorisë. Dhe, e dyta, mendon, që nëpërmjet fjalës së tij intimidojë të gjithë atë që ka për ta bërë. Unë kam qenë, ju e përmendët, si president, kur pyetesha për çështjet në hetim, apo që janë në gjykim, nuk bëja asnjë koment, sot nuk kam absolutisht asnjë në rekord asnjë shprehjen time, që unë kam tentuar të deklaroj në favor të një faktori, apo në dëm të një faktori tjetër. Kam thënë: “Është një çështje në hetim, është një çështje në gjykim, i takon këtyre institucioneve që të shprehen dhe unë në çdo lloj rrethane, do ta respektoj pikërisht vendimmarrjen që vijnë nga institucionet e drejtësisë.

– Atëherë, a duhej prokuroria që të fillonte hetimet ndaj kryeministrit Rama, që ndërhyrjen e ekzekutivit në çështjet hetimore? Nëse hesht prokuroria, atëherë a do të ketë vlerë gjykimi i prokurorisë, e cila mund të paragjykohet si e ndikuar nga kryeministri?

– Le të jemi të sinqertë. Unë nuk mendoj që sot institucionet e ashtuquajtura të pavarura të jenë vërtet kaq të pavarura, sa të kenë kurajën që t’i kundërvihen atij që është njeriu më i pushtetshëm këtu në Shqipëri. Pra, e kanë konsideruar si një prononcim politik publik të kryeministrit, por unë shikoj pjesën tjetër, që prokuroria dhe institucionet duhet të bëjnë transparencë sa më shpejt të jetë e mundur rreth një problemi, që kryeministri na e ka dhënë për 24 orë, ndërsa institucioni i prokurorisë u bë kaq kohë që nuk shprehet. Ku është defekti? Tek kryeministri, që foli kot? Apo, është defekti tek prokuroria, që nuk po flet?

– Ju ku besoni?

– Unë besoj, që defekti është tek të dy faktorët. Defekti i parë është tek kryeministri, që foli brenda një kohe rekord, dhe e dyta, defekti vazhdon të jetë, sepse institucioni i prokurorisë nuk po mban marrëdhënie transparente me publikun për një çështje që është debatuar shumë. Prokuroria duhet të na zgjidhë enigmën: Pse kryeministri Rama na qenka kaq i zoti, sa brenda pak orësh e mori vesh si është e vërteta, ndërsa institucioni kushtetues prokuroria, që ka të gjitha resurset, laboratorët, ka komunikime, ende nuk po jep në mënyrë publike përgjigjen e duhur.

– Zoti Topi, duke marrë shkas nga kjo sjellje e kryeministrit Rama ndaj institucioneve kushtetuese të drejtësisë, derisa ai i pari pretendon se reforma në drejtësi u krye dhe si bashkëpërgjegjës për drejtësinë e rrënuar ka bërë edhe ish-presidentët, si kryetarë të Drejtësisë. Cila është përgjigja juaj për lexuesit e “Telegraf”?

– Të atakosh sot ish-presidentët për gjendjen e sistemit të drejtësisë është një GABIM I MADH, sepse gjithçka në këtë vend, është i politikës shqiptare. Është pikërisht, i atyre që kanë drejtuar mazhorancat dhe vazhdojnë t’i drejtojnë edhe sot. Madje, nuk ka njeri që ka folur e bërtitur më shumë për ndryshimet kushtetuese të 2008. Lexuesit e gazetës suaj “Telegraf”, përmes jush janë informuar dhe e dinë fare mirë këtë. Dhe sot ne kemi një Shqipëri, ku kryeministri i radhës është njeriu më emipotent në të gjitha fushat. Dhe unë kam thënë, që në rast se kemi nevojë ta bëjmë, eja ta bëjmë reformën në drejtësi dhe paralelisht të bëjmë ndryshimin, reformimin e sistemit politik. Me thënë sot sa të besueshme janë fjalët e një kryeministri, që vjen rishtas, pas fitimit të pushtetit politik, kur bandat e këtyre njerëzve të veshur me pushtet politik shkojnë edhe eliminojnë drejtësinë, pikërisht në ditën e zgjedhjeve, duke vjedhur vota, duke paguar njerëzit të marrin pushtetin politik. Më thoni, sesa e rëndë, që ne presim, që drejtësia të reformohet nga një politikë hajdute, kur votën ndryshe e hedh dhe ndryshe e numërojnë, paskëtaj. Mendoj, që, nëse ka ardhur një problem kaq i madh në të gjitha sferat e jetës, duke përfshirë edhe drejtësia, është ekskluzive përgjegjësi e njerëzve të politikës, të cilët edhe sot, mendojnë, që po e reformojnë, ndërkohë, që, nuk ka asgjë tjetër, vetëm influencë e drejtpërdrejtë e politikës tek reformimi i sistemit të drejtësisë.

– Mendoni, se është aksidentale, që Gjykata Kushtetuese, por edhe Gjykata e Lartë janë të paralizuara dhe gjithë sistemi i Gjyqësorit po futet në kolaps?

– Nuk mund të shprehem për gjëra kaq të rëndësishme, pa pasur fakte. Por ajo që më dhëmb shumë, është pikërisht që, në kohën e këtij pushteti, po ndodhin disa gjëra të papranueshme për një shtet. Që ti mund të bësh sikur është proces i vetingut, sepse është kërkesë e Kushtetutës, por ke përgjegjësinë maksimale për të mos e lënë vendin pa institucione.

– Kujt i intereson që Shqipëria të jetë pa institucione kyçe sikurse Gjykata Kushtetuese dhe Gjykata e Lartë?

– Unë nuk e di kujt i intereson, por kjo është gjëja më e rëndë, që mund t’i ndodhë një vendi. Sepse ti, si qeveri, mund të operosh me ligje, me pushtetin, pa të kontestuar askush, me alibinë, se tani nuk kemi Gjykatë Kushtetuese, çështje të rëndësishme, sikurse ishte çështja e marrëveshjes së detit në 2009.

– A është arsye madhore pretendimi, se vetingu pengon ngritjen e institucioneve të reja të Gjyqësorit?

– Në kushtet kur parlamenti miratoi 100 % ndryshimet kushtetuese, implementimi i reformës mbetet përgjegjësi ekskluzive e politikës në Shqipëri. Dhe askush nuk mund të fshihet më pse na ndodh kjo vonesë, apo vonesa të tjera. Pra, unë mendoj, që në këtë rast përgjegjësia është e të gjithë politikës, qoftë e atyre që janë në pushtet, qoftë edhe e atyre që janë në opozitë, sepse për vlera të tilla voton në unanimitet voton ndryshimet në Kushtetutë, atëherë, për rrjedhojë, duhet të jesh i ndërgjegjshëm që mos realizimi në kohë i zëvendësimit të këtyre institucioneve, e fut vendin në kolaps. Kjo nuk ka ndodhur asnjëherë, po ndodh tani.

Tejkalimi i afateve kushtetuese të mosngritjes të institucioneve të reja të Gjyqësorit, mendoni se është e qëllimshme, me prapaskena politike?

– Unë mendoj që gjërat janë kaq të thjeshta, kur ka vullnet për të bërë, por janë kaq të thjeshta për t’u prishur, kur nuk ka vullnet. Këtu është një vullnet i përbashkët. Ju thashë, këtu është faji i gjithë politikës. Duket që këtë proces e çojnë për zvarritje dhe po e dështojnë, më duket, në mënyrë të qëllimshme.

– Pse, vallë?

– Sepse, sipas meje, gjërat ishin shumë të thjeshta për t’u bërë. Më duket një gënjeshtër e madhe sot, që pushteti politik qenka kaq i larguar nga pushtetet e drejtësisë sa nuk paska ndodhur në asnjë vend tjetër të Evropës. Unë e njoh shumë mirë politikën, njoh politikanët, në momentin që tregon me gisht tjetrin, atë problem e kanë tek vetja. Influencën që kërkojnë ta kenë edhe tek pushtetet e pavarura. Këtu është është një defekt shumë i madh i këtij tereni politik, që është jo demokratik. Ky vend mund të të prodhojë demokratë, por gjatë rrugës i kthen në diktatorë. Unë kam parë që gjithmonë kryeministrat, sidomos në mandatin e dytë kryeministrat kthehen në diktatorë.

– Kryeprokurorja e Përkohshme, me rolin që luan, kohëzgjatjen e afatit si kryeprokurore e Përkohshme, a është produkt kushtetues?

– Unë mendoj që nuk duhet vendosur gishti tek një individ.

– Jo te individi…

– Jo tek një individ, qoftë ky edhe si një institucion. Nuk është faji i atij personi, i atij institucioni, që u prodhua në atë mënyrë nga parlamenti. Ne do ishim në kushtet vërtet kritike, dhe unë kam bindje për këtë, që në rastet që mbetesh pa u emëruar dikush në krye të atij institucioni, do ishim në kushte të barabarta, si ato të Gjykatës Kushtetuese. Ishte një domosdoshmëri për të mbyllur një vakuum. Por duhet politika prapë të shpejtojë hapat, që gjërat e përkohshme t’i bëjë të përhershme, sipas mandatit kushtetues që ka.

– A është zhbërje e vetë Reformës që ende tani kryeprokurorja e Përkohshme dhe KLD të bëjnë emërimet e gjyqtarëve dhe prokurorëve?

– Unë i qëndroj në parim fort asaj që është më e rëndësishme në konstitucion. Janë ndryshimet kushtetuese. Në momentin që bën ndryshimet kushtetuese, nuk mund të kesh asnjë mundësi, që të devijosh nga ajo mundësi nga ajo që prevalon mbi çdo ligj tjetër. Nëse nuk janë ngritur institucionet e reja të Gjyqësorit ti mban përgjegjësi pse nuk i ke ngritur, por nuk mund të kompensosh duke bërë emërime në interesin tënd, sepse pastaj, do paragjykohesh. Në rastin e prokurorisë, është një rast specifik. Por të zgjedhësh, të emërosh nëpër institucione, duke anashkaluar ndryshimet kushtetuese të miratuara, vetëm e vetëm pse ti nuk paske kohë, atëherë bëj një proces reflektimi, dhe duhet të jesh transparent. Prandaj them unë, që mungon parlamenti. Aty në parlament të thuhet: Pse nuk funksionon kjo strukturë? Dhe aty, të futen në debat të thelluar konstruktiv, jo në debat që nuk pjell asgjë. Jam ende i paqartë, pse ka ardhur dhe nga kush ka ardhur kjo vonesë e ngritjes së institucioneve të reja të Gjyqësorit.

– A është reflektim apo truk, që të ndrequr pasojat që sollën vonesat, projektligji që u paraqit në Komision Parlamentar të Ligjeve, ku Kryeprokurorja e Përkohshme dhe KLD të kenë mundësi të emërojnë?

– Unë kur fola në parim, i prezumova të gjitha veprimet që bëhen jashtë asaj që ka vendosur parlamenti në ndryshimet kushtetuese, dhe i quaj gabim.

– Mendoni se të gjitha këto reformime në drejtësi, siç bëhen, me mungesë transparence, pa konsensus të opozitës, janë shërbesa të interesave të kryeministrit Rama?

– Unë mendoj dhe jam i bindur gjë që e shpreh edhe ekskluzivisht për gazetën “Telegraf”, që ndryshimet kushtetuese të 21 prillit 2008, pushteti kryeministror në një vend që ka probleme të mëdha me demokracinë, nuk është gjë tjetër, vetëm një mundësi më shumë, që kryeministri të fusë në dorë edhe pushtetet që konsiderohen të pavarura, që do të thotë, edhe pushtetin e drejtësisë.

– Sa shpresë ka, që të shpëtohet reforma në drejtësi?

– Unë them që është në një moment kritik, sepse e rëndësishme nuk është vetëm ajo çka thuhet, dhe çfarë votohet si ligj kryesor i parlamentit, por e rëndësishme është si zbatohet. Në momentin që fillon të përflitet, që kjo reformë në drejtësi vonohet, që kjo reformë komprometohet gjatë rrugës, kjo reformë kërkohet të kapet nga politika, atëherë kjo përkthehet shumë keq në publik. Unë uroj të mos jetë, ajo që mendojnë shumë njerëz sot. Të mos ndodhë, ajo që mendojnë: Mos vallë kjo reformë në drejtësi tenton ta kalojë influencën nga një ish-kryeministër tek kryeministri i radhës.

– Vetingu, a ka kuptim, a ka sens të vazhdojë 5 vite?

– Unë mendoj që vetingu duhet të kishte qenë shumë i shpejtë. Madje duhet të ishte zgjedhuar, edhe në sfera të tjera, tek njerëazit që duhet t’i nënshtrohen vetingut. Duket, sikur politika vetingun e ka bërë për të tjerët, për të qëndruar vetë në majën e Olimpit. Në rast se ne do të flasim për një proces që është shumë i rëndësishëm, për drejtësinë, kaq i rëndësishëm është edhe ky proces i monitorimit për vetë politikën.

– Nëse pranojmë rezultatet e vetingut, paralelisht duhet të pranojmë që institucioni i Inspektoratit të Deklarimit dhe Verifikimit të Pasurive nuk ka funksionuar, derisa vetingu gjen pasuri të pajustifikueshme, e IDVPKPI nuk ka gjetur asgjë deri tani për gjyqtarë dhe prokurorë?

– Unë mendoj ndryshe. Unë mendoj, që për aq detyra që ligji i ka përcaktuar IDVPKPI-së, ky institucion, vështrimi im, ka qenë në rregull me detyrat që i ka dhënë Kushtetuta. Problemi është që vetingu ka parasysh një proces tjetër, që ti duhet të deklarosh në mënyrë shumë transparente gjithçka, lidhet që ke, një pronë që ke vendosur në emër të dikujt tjetër, ndërsa IDVPKPI-së nuk e ka në tagrin e vet. Ai merr në konsideratë gjithçka që ti ke deklaruar. Ndërsa vetingu është diçka më e thellë. Vetingu ka brenda, jo thjesht pjesën formale, por edhe atë që konsiderohet e padeklaruar, informale, që vjen në funksion të këtij komisioni edhe nga burime të tjera të informimit.

– Besoni se ka besueshmëri vetingu, siç zhvillohet?

– Unë besoj se kjo është shumë relative në Shqipëri. Sa kohë ne e prezumojmë, që ndërhyrja e politikës është në çdo qelizë të shoqërisë dhe institucioneve shtetërore dhe kushtetuese, atëherë, gjithmonë ka skepticizëm tek një proces i tillë. Unë e them dhe do ta them gjithmonë. Ditën, që politika thirret për të gjykuar, është dita e zgjedhjeve parlamentare, fakti, që politika pikërisht në këtë ditë, bën zullumin më të madh, që fut duart në zgjedhje, që prezumon një vjedhje, që është vjedhja më spektakolare publike, që bëhet në sy të televizioneve, dhe këtë e mbulon me “drejtësi”, unë them, që qysh këtu, drejtësia është kompromentuar rëndë. Dhe unë nuk mund të kem më asnjë lloj besimi tek kjo politikë, që e vazhdon misionin e saj me realitetin bazuar mbi vjedhjen e zgjedhjeve. Qysh këtu bie poshtë çdo lloj gjykimi i pavarur, i paanshëm, i drejtë dhe transparent.

– Shumë herë e kemi dëgjuar kryeministrin të deklarojë se opozita nuk e do reformën në drejtësi, sepse i trembet. Sa duhet ta besojmë?

– Ai duhet të japë shpjegime të qarta. Ai nuk mund të jetë evaziv, duke thënë gjëra të përgjithshme, por duhet të thotë: Pse opozita i trembet reformës në drejtësi. Vetëm atëherë njerëzit do ta kuptojnë dhe binden, nëse kanë bazë ato që thotë kryeministri Rama, apo jo. Nuk mund të jesh kaq i përgjithshëm, evaziv, për gjëra kaq të rëndësishme. Në rast se unë të them që ti i trembesh diçkaje,unë ta them arsyen pse t’i trembesh. Ndryshe, mund të dalin këta të tjerët dhe t’i thonë” Vërtet ti thua kështu për ne, por ne themi të njëjtat gjëra për ty. Sot publikut i mungon transparenca, ku të dy palët politike, maxhoranca dhe opozita janë brenda një shporte. Janë të njëjtët që kanë marrë vendime shumë të rëndësishme dhe akuzohen për ngjarjet që kanë ndodhur dhe konsiderohen si tragjike për këtë vend.

– Kur ndërkombëtarët, sidomos Gjermania, Franca, Holanda, theksojnë me të madhe, që Shqipëria të thellojë reformat e luftës kundër krimit dhe korrupsionit, kë fotografojnë?

– Sigurisht, ato kanë shumë informacione. Ato, së pari, fotografojnë institucionet në Shqipëri. Unë mendoj që ndërkombëtarët nuk fokusohen thjesht tek personi. Bota e qytetëruar vlerëson institucionin. Fakti që ndërkombëtarët i mëshojnë kaq fortë kësaj historisë së korrupsionit dhe krimit të organizuar në Shqipëri, ata precizojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë, atë që ka fuqinë për ta ndryshuar situatën. Dhe ai që ka fuqinë për ta ndryshuar situatën, është ai që ka mandatin politik për ta ndryshuar. Dhe ky është kryeministri dhe qeveria.

– Faleminderit!