Jakup B. GJOÇA
Pjesa e tretë e intervistës
Një pjesë të elitës shqiptare, financiare, politike dhe kulturore që e do Shqipërinë monopol dhe nuk dëshiron hapjen, sepse nuk dëshirojnë konkurrencën dhe jemi ne qytetarët, që e pësojmë. Ky është problemi. Në Shqipëri ka lobing që nuk e duan integrimin evropian në Shqipëri për shkaqet e interesave grupore
Akademiku Artan Fuga, në pjesën e tretë të intervistës ekskluzive për gazetën “Telegraf” thotë se projektligjet hartohen pa asnjë studim paraprak, sepse ligjet u shërbejnë qëllimeve dhe interesave të partive, partitë emërojnë në institucione militantët, prandaj edhe shpërfillin intelektualin. Akademiku Fuga argumenton se modeli i Gjyqësorit në këto 27 vite ka qenë i dështuar, sepse në Shqipëri nuk kemi ndarje pushtetesh, sepse të 3 pushtetet i bashkon …partia. Edhe për reformën në drejtësi, akademiku Fuga është pesimist, derisa thotë se “unë kam frikë se trupa që zgjedh, apo që do zgjidhen dhe do emërojë prokurorët dhe mënyra sesi emërohen krerët e lartë të drejtësisë, është në kontrollin politik”. Akademiku Fuga pohon se ne kemi sistem elektoral antikushtetues, që cenon lirinë e votës.
-Prof. Fuga, nëse sa personalitete janë shikojmë cv-të, e deputetëve në Komisionin Parlamentar të Çështjeve Ligjore (politikë-bërësit), kupton se ata nuk janë as specialistë, as njohës të Jurisprudencës, as personalitete të shquara. A është ky problem i ligjeve të këqija që hartohen nga parlamenti ynë?
– Për mua, jo. Unë nuk e shikoj deputetin si jurist, në përgjithësi, sepse atëherë do të bëhej që në Komisionin Parlamentar të Kulturës të ishin deputetë artistët, në të Shkencës të ishin deputetë shkencëtarët, në atë të Shëndetësisë të jenë deputetë mjekët. Nuk është ky koncepti. Unë kuptoj, për mua, deputeti është shprehje e vullnetit të përgjithshëm të qytetarëve. A është ai që ka besimin. Mirëpo këta deputetë futen në det, bëjnë gabime, nuk marrin vesh nga drejtësia, nga jurisprudenca, ai tjetri nuk merr vesh nga shëndetësia, ai tjetri nuk di ndonjë gjë të madhe nga marrëdhëniet ndërkombëtare. Këtu tani fillon problemi.
– Cili është problemi?
– Kur bëjmë ligjet, projektligji duhet të mbështetet në studime, për jetën studimore dhe deputeti, si përfaqësues qytetar, deputeti dallohet nga eksperti. Nuk është ekspert, por problemi është që, kur deputeti nuk përdor ekspertin, kur deputeti hiqet edhe si ekspert, ky është problemi. Këtu fillon problemi. Kurse, po qe se vota një procedure ligjndërtuese ne kemi studime, deputeti duhet të ketë nivelin që ta kuptojë atë, të konceptojë alternative të ndryshme, të formohet, të matë vullnetin elektoral dhe të marrë vendime. Kjo është e para. E dyta, është që ka shumë të bëjë ajo që, kur vjen puna, që një projektligj do të vijë në parlament, duhet të kalojë nga dikasteri, nga ministria, nga qeveria. Problemi është, a kemi ne nëpunësin, i cili në fushën e vet të jetë një ekspert i shkëlqyer i fushës së vet, një administrator i çështjes publike, apo i vendit. Këtu ne nuk kemi ekspertin, në pjesën më të madhe kemi militantin. Dhe militantët sjellin si strukturë institucionale projektligje të papjekura, deputeti dhe Kuvendi nuk marrin ekspertiza të pavarura, ekspertizë që është i partisë time, i partisë tënde, nuk marrin mendimet e intelektualëve të institucioneve të kërkimit shkencor…
– U intereson, apo e shpërfillin qëllimisht?
– Në plan afatshkurtër, nuk duan, sepse, u hap punë, e dyta, mundet që zgjidhjet që japin ekspertët të mos përkojë me interesat politike, dhe, paskëtaj, ndodh që këtu deputeti bëhet edhe ekspert, edhe nëpunës, edhe specialist, që në fakt, nuk është roli i tij.
– Mendoni se Listat e Mbyllura për kandidatë për deputetë, ekskluziviteti që kanë kryetarët e partive politike për t’i hartuar ato, dëmton cilësinë e demokracisë në Shqipëri?
– Dua ta them hapur fare unë. Cilësinë e demokracisë, po e po, është antikushtetues, sepse në Kushtetutën e Shqipërisë është e shkruar, që vota e lirë, e drejtpërdrejtë, e barabartë. Kodi aktual Zgjedhor nuk është votim i drejtpërdrejtë. Unë hedh votën për Listën e Partisë në kutinë e votimit. Unë hedh se në atë listë të kandidatëve për deputetë është një njeri, që unë e vlerësoj, por ai është vendosur në renditje, ku vota ime i shkon një kandidati tjetër, në renditje më lart, për të cilin unë nuk e dua. Pra, nuk nuk votoj në mënyrë të drejtpërdrejtë, cenohet liria e votës, në mënyrë të drejtpërdrejtë, ky është problemi.
– Flitet, sepse përgatitet një projektligj për zgjedhjet vendore në 2019-n, ku nuk do të votohet më as për kandidatin për kryebashkiak, por për Listë Partie dhe paskëtaj, ata që zgjidhen, do të votojnë për kryebashkiakun.
– Nëse është me lista të mbyllura, them që më cenohet liria e votës, është antikushtetues. Ne kemi një sistem elektoral antikushtetues, sepse cenohet vota e lirë, e barabartë, e drejtpërdrejtë. Unë votoj për shkak të 1, 2, 3, individëve që janë në listë, dhe nuk di ku shkon vota ime. Unë votoj për shkak të kryetarit të partisë, dhe e jap votën për atë dhe më dalin 5 veta, të cilët unë nuk do të dëshiroja të ishin. Kjo prish, atë që thoni ju, raportin midis përfaqësuesit të popullit dhe elektoratit. Nuk ka lidhje, prandaj, elektorati nuk i njeh deputetët.
– A mund të pretendojmë, të kemi reformë në drejtësi, në qoftë se nuk kemi llogaridhënie ligjore nga partitë politike, për financat dhe shpenzimet e tyre elektorale, dhe jo vetëm?
– Sigurisht, duhet të ketë një ligj për financimin e partive dhe duhet të bëhen transparente, por nuk besoj se reforma në drejtësi varet vetëm nga kjo.
– Kur partia politike, që qeveris, ose që është opozita, e para ajo nuk jep llogari as ligjit kush e financon, mund të financohet edhe nga krimi, nga korrupsioni, dhe sa shpenzon, sa dhe si mund të besojë qytetari se edhe ai është i barabartë para ligjit?
– E saktë është. Kështu është. Unë jam shumë dakord, për sa i përket problemit për reformën në drejtësi.
– Kush ju shqetëson për reformën në drejtësi?
– Është që tani nga njëra na dalin gjyqtarë dhe prokurorë, që nuk justifikojnë dot të ardhurat, që do të thotë, se, nëse ka ardhur puna deri këtu, do të thotë, që modeli që na është servirur 27 vjet ka qenë i gabuar.
– Sipas jush, përse ky model 27 vjet ka qenë i gabuar?
– Për dy arsye. Po të shikoni arkivat, unë e kam shkruar hapur, kam thënë që Këshilli i Lartë i Drejtësisë ishte me gjyqtarë dhe kishte edhe Presidentin e Republikës, i cili, kishte të drejtën e 1 vote në KLD. Që do të thotë, që gjyqtarët mund ta nxirrnin në opozitë Presidentin në KLD. Ishte një koherencë kushtetuese dhe ky sistem solli që Presidenti, ata që kanë qenë të mos përballojnë dot valën që vinte nga sistemi i drejtësisë, i cili kishte tendencë të korruptohej. E dyta, se në Kuvend janë partitë politike që i jepnin listat për njerëzit e drejtësisë, prokurorët, gjyqtarët e kështu me radhë. Dhe ndodhte, që edhe nëpunësin e emëronte partia, edhe juristin e emëronte partia, dhe partia vetë ishte depolitë. Krijohej një sistem i mbyllur, që sigurisht, prokurori dhe gjyqtari nuk mund të hetonin, të gërmonin në shkelje ligjore të njerëzve, të cilët vetë partitë i kishte emëruar, sepse nuk ka ndarje pushteti. Në Shqipëri nuk ka ndarje pushtetesh. Pra, ndarja e pushteteve, gjyqësor dhe parlamentar dhe ekzekutiv nuk ka ekzistuar, nuk ekziston edhe sot. Është teorike në Shqipëri ajo që thuhet, ndarja e pushteteve.
– Përse e parashtroni kështu?
– Të 3 pushtetet tek ne i bashkon partia. Nuk ka ndarje pushtetesh. Hapi i reformës në drejtësi do të varet nëse bëhet, më në fund, ndarja e pushteteve. A do jetë pushteti gjyqësor i pavarur nga partitë politike?
– Atëherë, ju pyes: Modelin e gjyqësorit që kemi 27 vjet, është kështu, sepse kështu e kanë dashur interesat e partive politike që na kanë qeverisur?
– Po, po, po!
– Më shqetëson ky pohim juaji. Atëherë, ky pushtet i tanishëm, a do të ketë vullnetin që të ndryshojë modelin 27 vjeçar të Gjyqësorit?
– Këtu pyetja është shumë logjike. Këtu dua të dal. E para, cili do të jetë presioni që do vijë nga faktori ndërkombëtar, i cili mund t’i detyrojë këto parti, që të bëjnë, ndoshta jo 100 % ndryshime që gjyqtari dhe prokurori të jenë jashtë dominimin partiak, pra ka një faktor këtu. E dyta, mund të ndodhë që në tensionet politike, që partitë politike kanë me njëra-tjetrën, procesi i reformimit të mos kontrollohet tërësisht prej partive politike. E treta, gjatë rrugës së reformës mund të ndodhin skandale që mund të provojnë inkriminimet e faktorit politik në çështje të ndryshme dhe kjo mund të shënojë një faktor pozitiv, e katërta, mundet ndonjëherë, pra, unë them përherë, që revolucionin e bën mbreti, sepse fillon ca ndryshime të vogla, pastaj ikin nga dora. Në Shqipëri, në 1990-n reformat i nisi Presidenti komunist Ramiz Alia, por pas 7 – 8 vjetësh, procesi ikën lart. Nuk i dihet historisë. Ti mund ta nisësh një proces, që e mban në kontroll, por ai të ikën pastaj nga dora, ndërkohë, në raport me atë që thoni ju, unë kam frikë se trupa që zgjedh, apo që do zgjidhen dhe do emërojë prokurorët dhe mënyra sesi emërohen krerët e lartë të drejtësisë, është në kontrollin politik dhe unë kam frikë, që do të hiqen një valë punonjësish që nuk justifikojnë pasuritë e tyre, ka rrezik që të vijnë ca të tjerë, që edhe ata do të jenë në kontrollin politik, të paktën, në këto parametra që ka deri tani reforma në drejtësi, për mua, ende rikrijimi i trupës të drejtësisë është në kontrollin politik.
– Duke marrë shkak nga kjo që thatë ju. U emërua i komanduar në Drejtorinë e SHÇBA të ministrisë së Drejtësisë një ish-gjyqtar i shkarkuar nga KLD-ja, sa ministri i Brendshëm u detyra presioni politik ta anulojë. Të besojmë që ky rast i djeshëm, të provojë rreziqet që pohuat ju?
– Në parim duhen personalitete, të cilët emërohen në sistemin e Rendit dhe të Drejtësisë që të jenë të pastër, por, këtë rast nuk e njoh dhe do parë konkretisht.
– Kryeministri Rama, nga Brukseli, javën e shkuar, i bëri thirrje BE-së që të hapë negociatat me Shqipërinë, për anëtarësim, pa arritur Shqipëria standardet e kërkuara demokratike, madje, edhe pa u realizuar as reformat e integrimit, të kushtëzuara nga BE. Kujt i shërben ky integrim i Shqipërisë, kur demokracia jonë lëngon ende në shtratin e tranzicionit?
– Unë personalisht jam partizan i asaj që në qoftë se ne do të pranoheshim në BE, procesi mund të ndodhte në të kundërt. Domethënë, ka dy mënyra për të vajtur në objektiv. E para, që realizohen standardet dhe pranohemi në BE. Mund të ketë edhe një version të dytë. Që pranohemi në BE, presioni rritet nga brenda, duke qenë anëtarë dhe ne mund të ecim më përpara dhe më shpejt. Unë, personalisht, do ta dëshiroja të dytën. Që ne të pranohemi në BE dhe pastaj, ne të ecim, jo ashtu sikurse kërkohet nga BE-ja. Të presin nga ne të realizojmë standardet. Për mua, ky qëndrim politik i BE-së është një çikë një koncept linearist, siç e quajmë ne këtë. Pra, arrijmë disa standarde e pastaj marrim OK! Jo, historia kthehet edhe mbrapsht. Pranohemi në BE, e pastaj të bëjmë transformimet demokratike.
– Përse e thoni në të kundërtën e procesit që kërkon BE-ja nga Shqipëria?
– Sepse unë nuk besoj se në Shqipëri ka aq shumë fuqi demokratizuese që ta shtyjë përpara procesin. Kurse, po të hynim në BE mundet që reformat ë të ecë më mirë, edhe në drejtësi, edhe në Arsim, etj, etj e të bëheshin sipas standardeve evropiane. Nuk kemi standarde evropiane në asnjë fushë. As në media publike, as në shkolla publike, as në Akademinë e Shkencave, as në ligjin elektoral, as në formimin e drejtësisë, as në ndarjen e pushteteve. Duhet ta dimë, që asnjë standard demokratik që është në Evropë, nuk është në Shqipëri. Duke u integruar, mundet që këto standarde evropiane të vinin ashtu siç janë. Problemi është që unë nuk shikoj asnjë shenjë në mediat evropiane dhe në konjukturën politike në Evropë sot që Evropa të hapet drejt integrimit në Ballkanin Perëndimor. Kjo është e para. E dyta, ne do të donim që ato sondazhet që bëhen për dëshirën e shqiptarëve për t’u integruar, duhet të merren me shumë kujdes.
– Përse dyshoni?
– Unë mendoj që në Shqipëri ka faktorë shumë të fuqishëm antievropianë, që nuk dëshirojnë që Shqipëria të integrohet.
– Mund të arsyetoni përse këta nuk e duan Shqipërinë në Evropë?
– Sepse nuk dëshirojnë konkurrencën. Sepse kanë monopolin. Më thoni, sa universitete të vërteta evropiane ka në Shqipëri, që vijnë dhe hapin filialet e tyre? Sa media, gazeta dhe revista evropiane vijnë në Shqipëri? Sa shtëpi botuese evropiane ka në Shqipëri? Sa trupa artistike vijnë në Shqipëri? Sa përkthehet shkenca evropiane shqip? Sa janë investimet fondamentale evropiane në Shqipëri? Të gjitha janë në rënie. E dini pse? Sepse ka një pjesë të elitës shqiptare, financiare, politike dhe kulturore që e do Shqipërinë monopol dhe nuk dëshiron hapjen dhe jemi ne qytetarët, që e pësojmë. Ky është problemi. Deklaratat e politikanëve janë të mira, por realiteti është ky. Që në Shqipëri ka lobing që nuk e duan integrimin evropian në Shqipëri për shkaqet e interesave grupore. E dyta, Evropa nuk duket, për shkak të konjukturave të veta politike, që të duan zgjerim. E kanë deklaruar ata. Evropës po i ikin shtete dhe nuk është sot kjo, që BE-së I ikën Anglia dhe do ta zëvendësojë me Shqipërinë.
– Shumë faleminderit!
