Rustem Gjata, konstitucionist dhe ish kryetari i Gjykatës Kushtetuese, në intervistën për gazetën “Telegraf” shpreh mendimin se Gjykata e Lartë duhet të ketë kompetencën kushtetuese që të ushtrojë kontrollin dhe ndihmën në Gjyqësor, pasi është institucioni më i kualifikuar, pasi çdo dosje e gjykatave dhe të Apelit shqyrtohet në Gjykatën e Lartë. Zoti Gjata thotë se nëse një gjykatë më e lartë zhbën një vendim të një gjykate, atëhere duhet të analizohet nga eprorët, përse u zhbë vendimi i gjykatës, a ka shkelë ligjin, apo procedurën gjykatësi dhe duhet të ngarkohet edhe përgjegjësia përkatëse. Vetëm kështu, shprehet konstitucionalisti Gjata, çdo gjykatës do të ndjejë edhe përgjegjësinë ligjore në çdo vendim gjyqi që merr. Gjithashtu, konstitucionalisti Gjata, thotë se Gjykata e Lartë duhet të ketë të drejtën që të japë kandidaturat edhe për gjyqtarët. Zoti Gjata shprehet se KLD nuk e ka kryer detyrën e saj kushtetuese, ndaj edhe të shikohet mundësia e shkrirjes së saj, ose të ketë të tjera kompetenca.
-Zoti Gjata, kriza në gjyqësor, është krizë e sitemit, apo krizë e ligjit?
– Ka shumë shkaqe për këtë gjendje në gjyqësor. Duhet patur kujdes se jemi fillestar në këtë system, 25 vjet, në krahasim me vendet e tjera. Duhet patur shumë kujdes, përsa i përket pushteti gjyqësor, i cili është ngarkuar për zbatimin e ligjeve dhe ai duhet të bëjë një interpretim të saktë. Në kuadër të pushtetit gjyqësor, u krijua edhe KLD, që u quajt në gjuhën popullore qeveria gjyqësore, ose një organ i ngarkuar me mbykqyrjen, kontrollin, e gjykatave. Nuk mund ta themi që kriza në gjyqësor është e sistemit, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, sepse të njëjtin system demokratik ka edhe Gjermania, edhe vendet e konsoliduara. Ky system, nuk përmban në vetvete, këtë plagë. Kjo plagë krijohet nga dobësia e pushtetit, nga moszbatimi i ligjeve, nga nxjerrja e ligjove jo adekuate, jo të përshtatshme. Janë shumë faktorë, pra. Por, kryesisht në shtrembërimin dhe moszbatimin e ligjeve. Po të plotësoheshin disa kushte, që janë shumë të rëndësishme, që na kanë bërë vërejtje edhe të huajt, nuk do të ndodhte kjo.
– Cilat janë?
– E para, kontrolli rrigoroz. KLD deri sa nuk ka patur rezultate ngritje të pushtetit gjyqësor, ku hyn edhe KLD, nuk ka arritur ta kryejë detyrën e vet. Atëhere, duhet ndryshuar, sipas kushteve.
– KLD, si institucion e ka patur të pamundur, apo njerëzit që kandë drejtuar KLD nuk kanë dashur të bëjnë detyrën?
– E pamundur nuk ka qënë, por bindja ka qënë, se në këtë mnëyrë që u ndërtua, mund të kapërcehen këto, janë bërë reforma të vogla, po nuk është zgjidhur asgjë. Prandaj, unë jam që pushteti gjyqësor duhet të ketë një kontroll shumë rigoroz periodik.
– Cili është mekanizmi që do ta konkretizojë këtë?
– Mekanizmi kryesor është Kuvendi, me miratimin e ligjit,politika është në plan të parë. Po, u bind dhe të vendosë, pastaj mekanizmi është Gjykata e Lartë. Kështu e ka Greqia. Vendet e mirëfillta perëndimore nuk e kanë këtë kontroll sistematik. Kontrollin e kanë vetëm dosjet kur shkojnë në Gjykatën e Lartë.
– Përse?
– Janë konsoliduar, e kanë kapërcyer ato në qindra vjet, ndërsa ne jemi fillestarë në këtë drejtim. Nuk ka organ më të kualifikuar se Gjykata e Lartë që të bëjë kontroll efektiv. Ndihmë e kontroll, jo vetëm kontrollin. Gjykata e Lartë mund të organizojë seminare dhe trajnime periodike, me kritika kur nuk zbatohet ligji. Psh, kur jepet një vendim nga Gjykata Kushtetuese, ose nga Gjykata e Lartë, që prishet vendimi i gjykatës të Tiranës, përshembull, duhet të mblidhen gjyqtarët, ta analizojnë shkaqet e prishjes të këtij vendimi. Natyrisht, duke i tërhequr vëmendjen kryetari të Gjykatës, dhe t’i kërkojë edhe llogari përse e ka lejuar një gjë të tillë. Por kjo, sidomos, për zbatim të gabuar të ligjit. Do të thotë, që gjyqtari çështjen nuk e ka studiuar, nuk e ka zbatuar procedurën e duhur, sepse procedura në Drejtësi është mjaft e rëndësishme, e cila garanton zbatimin e ligjit. Procedura thotë që secila palë në gjyq, duhet të paraqesë provat që në fillim. Nëse ka vështirësi për sigurimin e provës, të kërkojë ndihmën e gjykatës, kur ndonjë institucion nuk e jep. Gjyqtari, kur shkon në seancën gjyqësore, t’i ketë provat e të dy palëve. Kjo nuk ndodh te ne, ndaj shkaktohen vonesa të mëdha deri në zgjidhjen e çështjes.
– Kjo është boshllëk ligjor, apo neglizhencë e gjyqtarëve?
– Edhe ligji është pak i mangët në këtë drejtim, sepse nuk kërkon me doemos në seancën përgatitore që të paraqiten provat nga të dy palët e gjykimit, por e lë për seancën gjyqësore. Kjo ka shkaktuar zvarritje me seanca të tëra.
– Meqë jemi në fazën e tretë të Reformës, në hartimin e ligjeve, ju keni informacione, nëse këto boshllëqë ligjore, a reflektohen në ligjbërjen e re?
– Janë bërë ndryshime, por jo deri aty që mendoj unë. Besoj, se këto boshllëqe të ligjit, do të merren parasysh, sepse është për të mirën e punës. Te ne, deri tani, lejon ligji palët në gjykim, që të pretendojnë, që do paraqesin provat e tjera në seancat e tjera gjyqësore, se thonë, ose nuk e kanë studiuar materialin më parë. Pyesim: Si e kalojnë në gjyq, pa e studiuar të dy palët çështjet dhe të njihen me të gjitha provat e gjykimit?Sot shkon avokati në gjyq me duar në xhepa dhe thotë që “ Unë jam i papërgatitur, kërkoj shtyrjen e gjyqit”. Por, nëse do të zbatohet kjo procedurë, nuk e kalon gjykimin në seancë gjyqësore, pa u njohur të gjitha palët, pa u paraqitur të gjitha provat. Gjyqtari duhet t’u japë palëve afate të shkurtëra për paraqitjen e provave, dmth e detyron avokatin që të paraqes të gjithë provat. Sot kalojnë në gjyq çështjet në mënyrë veresie dhe prishen shumë vendime.
– Kjo gjendje e gjyqësorit, sot, është produkt i politikës, apo i vetë sistemit?
– Politika dhe kam parasysh Kuvendin, Qeverinë, ministritë, në rradhë të parë duhet të paraqesin ligje sa më komplektuara. Merrni parasysh ligjin për Gjykatat Administrative, ku tani në 2015 u miratua nga Kuvendi ligji i ri. Kaq shpejt do ndryshohen ligjet? Domethënë, ai ligji i parë, i miratuar pak kohë më parë, të lë të kuptohet që nuk qënka i kompletuar. Si shpjegohet? Sepse kështu krijohet pasiguri. Kur e nxjerr një ligj të kompletuar, nuk ke arësye ta ndryshosh brenda një kohe shumë të shkurtër. Atëhere, ajo forcë politike që është në fuqi mund të bëjë ndonjë ndryshim në ligj për interesat e veta.
– Mos vallë ndryshimet e ligjeve, që ndërmerr forca politike që vjen në fuqi, I ndërmerr jo të shëndoshë sistemin gjyqësor, por që të ndryshojë ndikimin politik mbi sistemin gjyqësor?
– Kjo nuk ka të bëjë me reformën. Unë kam besim se kësaj rradhe do të jetë një reformë efektive, sepse janë angazhuar edhe të huajtë, shumë më tepër. Të huajt luajnë rolin e kontrollit.
– Ju çmendim keni? A është larg politika me ndikimin e saj në këtë reformë të drejtësisë, meqë e përgatitin specialistë të huaj dhe vendas?
– Mendimet janë që japin specialistët, vendimet i merr Kuvendi me projektligjin. Nuk mund të qëndrojë politika larg kësaj reforme. Në Kuvend, a u mblodh Komisioni Parlamentar për reformën në Drejtësi. Unë e kritikova. Duhet të ishtë bërë anasjelltas. E zëmë se këta specialista që janë angazhuar në këtë reformë janë nga më të mirët. Por sado që të jenë të mirë, paraprakisht duhej që të vjelin mendimet nga poshtë, nga baza, sepse as ata gjithçka nuk dinë. Duhet të kishin mbledhur më parë mendimet nga institucionet e pavarura, nga shoqëria civile.
– Pse deri tani, nuk u morr mendimi nga poshtë për këtë reformë?
– Jo, por, po vilet mendimi, pasi është mbledhë Komisioni Parlamentar dhe kanë dhënë mendimet e tyre specialistët. Reforma u nis nga koka, unë jam që reforma duhej të niste nga poshtë, nga baza dhe koka (Kuvendi) vendos. Por duhej të ishte edhe presioni nga poshtë, duke dhënë paraprakisht mendimet konkrete. Çdo forcë politike që vjen në fuqi, nuk duhet të çfuqizojë ndonjë ligj që është i mbarë, por ka raste kur spekulohet, se nga ministritë shkojnë në qeveri, e cila i miraton propozimet për ndryshime ligjore, të cilat paskëtaj shkojnë për miratim në parlament, kur për interesa të veta heqin diçka dhe shtojnë diçka.
– Zoti Gjata, nga këto ndryshime që ju keni dëgjuar që do të bëhen në kuadrin e Reformës në Drejtësi, qoftë kushtetuese, qoftë ligjore, ku ju jeni pro dhe ku ju keni rezerva?
– Mendimi im është që ta marrë kontrollin e gjyqëësorit Gjykata e Lartë. Kam rezerva që nuk kanë propozuar për heqjen e KLD. Ky institucion nuk e kryen dot detyrën që i është ngarkuar. Gjykata e Lartë është ajo që e bën kontrollin në gjyqësor, e cila është e interesuar që gjykatat e nivelit më të ulët që të dalin sa më mirë. Gjykata e Lartë është më e kualifikuara profesionalisht.
– Tjetër konstatim që ju keni?
– Kam shumë konstatime. Përshembull, marrëdhëniet dhe raporit i Presidentit me Kuvendin. Ju e dini që ka mosmarrëveshje midis këtyre dy institucioneve për zgjedhjen e anëtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese dhe vonesa, të cilat janë pasojë e mosmarrëveshjeve të Presidentit me Kuvendin. Unë jam i mendimit që organet e tjera t’ia çojnë Presidentin ato kandidatura. Jo Presidenti të ketë kompetenca ekzekutive. Nuk mundet Presidenti të bëjë hetime, pasi është figurë simboli për shtetin. Përshembull. Kuvendi propozon 9 kandidatë, kur ka 3 vende në Gjykatën e Lartë. Këto kandidatura ia çon Presidentit, që ai të zgjedhë 3 kandidatura nga ata të propozuarit. Presidenti të studiojë nëse ka ndonjë gjë antikushtetuese dhe miraton 3 kandidaturat më të mira. Përgjegjësinë për kandidaturat e propozuara e mban, paskëtaj, Kuvendi. Presidenti nuk duhet të futet në konflikte kot së koti dhe të shkojë në Gjykatën Kushtetuese, ku sa herë ka shkuar në këtë gjykatë. Ligjet që miratojmë duhet të jenë të atilla që të evitojmë këto mosmarrëveshje.
– A pajtoheni me kritikën, që është vullneti i munguar i politikës, që drejtësia të japë drejtësi?
– Unë e trajtoj ndryshe këtë. Vullneti politik nuk është angazhuar aq sa duhet dhe ka bërë një punë më të ngushtë. Bile fjala, që zoti Xhafa tha se janë angazhuar specialistët më të mirë. Kjo është subjektive. Unë jam që edhe në Kuvend të organizohen 2 grupe pune, që do bëjnë projektin. Të kishte dhe oponencë, që të shkojë sa më i pjekur ligji.
– Kjo oponencë a nuk është në Komisionin Parlamentar të Ligjeve?
– Kur kalojnë projektligjet në Komisionin e Ligjeve, ato janë bërë në qeveri. Edhe ky komision i bën, por i kalon më shpejt. Kodi Civil, që është një nga kodet më të vështira, në Kuvend ka kaluar për votim për 2 orë. Dua të them, pa specialista, ligjet nuk bëhen. Edhe Kuvendi duhet të ketë specialistët e vet dhe kështu nuk i shpëton asgjë. Thelbi për këtë reformë është: Nëse merret seriozisht, vilen mendime dhe nxirren ligje të plota, jo të mangëta, të sigurojë një kontroll të fortë, efektiv.
– Ju kundërshtoni që Ministria e Drejtësisë të ketë kontrollin e Gjyqësorit?
– Jo, nuk mundet që Ministria e Drejtësisë të bëjë kontrollin e Gjyqësorit. Ajo ka një mori punësh. Duhet ta bëjë Gjykata e Lartë, e cila merret me dosjet e gjykatave të rrethit dhe të Apelit. Ky është institucion i specializuar për të ushtruar kontrollin ndaj gjykatave të tjera. Natyrisht, Gjykata e Lartë, që të ushtrojë kontrollin, merr nga Ministria e Drejtësisë specialista, siç merr edhe nga Prokuroria, merr nga Universiteti dhe kështu pasurohet grupi i kontrollit, ndahen dosjet që janë sipas specifikës, penale, civile, familjare, etj.
– Zoti Gjata, çfarë mekanizma ligjorë duhen ndërtuar, që karriera e gjyqtarit dhe prokurorit të mos varet nga politika?
– Kurt hemi dëshirat politike, janë qarqe të caktuara që shfrytëzojnë rastin për këtë. Mendimi është që të caktohen komisione shumë të specializuara për emërimet e gjyqtarëve dhe prokurorëve. Kushtetuta i ka këto kritere.
– Ju keni ndjesinë, që deri tani janë zbatuar ato që janë të shkruar në Kushtetutë?
– Pjesërisht. Ka ndodhur, që një gjyqtar nga rrethi, është emëruar në Gjykatën Kushtetuese dhe Gjykatë të Lartë.
– Atëhere, si mundet që kjo reformë t’i ndalojë këto emërime?
– I ndërpret këto emërime kur organizohen edhe mekanizma të caktuara për emërimet e gjyqtarëve të Gjykatave më të larta të vendit. Varet kujt do t’i lihet për emërimet. Gjermania ia lë Kuvendit, dy dhomave për të emëruar gjyqtarët, dhe pastaj ia çon presidentit, por nuk ka të drejtë t’i shkarkojë. Për gjyqtarët e rretheve dhe të Apelit të ketë një komision miks nga specialistë, nga anëtarë të Gjykatës së Lartë, Kushtetuese, të Ministrisë së Drejtësisë, dhe kandidatët ia çojnë presidentit t’i miratojë. KLD mund të jetë për emërimet e gjyqtarëve të rinj, por jo për kontrollin e gjykatave. Pra, propozimet për gjyqtarët t’i bëjë Gjykata e Lartë dhe Presidenti t’i dekretojë.
– Pas kësaj reforme, keni ndjesinë që gjyqtari dhe prokurori të hetojnë dhe gjykojnë edhe kryeministrin, nëse ka prova?
– Kjo kthesë nuk mund të bëhet menjëherë, nuk është e lehtë, se ka presione. Gjykata asnjëherë nuk bën presione mbi Kuvendin dhe qeverinë, por ndodh përherë e kundërta. Reforma nuk i bën të gjitha menjëherë, do kohë të arrihen gjërat. Kryesorja është të bëhet në thellësi dhe më një qëllim të përbashkët. Çfarëdo që të bëhet, sado reformë të pretendosh, nëse nuk sigurohet një kontroll i rreptë mbi gjykatat, vit për vit, periodik, nuk mund të kemi pretendime se gjykatat do të japin drejtësi. Përmirësime do ketë, por deri ku do shkojë, Zoti e di. Të shikojmë dhe të shpresojmë!
– Faleminderit!
